Het koninkrijk IJmond. Ba Kuku-Ba Buba. Een oraal koningsdrama in vijf bedrijven

[p. 85]

Kultuursynthese

Het bizondere van dit stuk, een koningsdrama buitendien, is dat het een synthese (dus een samensmelting) te zien geeft van enerzijds klassiek-europese toneelelementen en anderzijds ‘klassiek zwarte’, traditionele Afro-Surinaamse elementen. Je maakt dus aan de ene kant een drama in vijf bedrijven; aan de andere kant heeft de struktuur toch weer elementen uit de zwarte tradities.

Je laat Europese instrumenten & muziek klinken. Je laat drummers, (bos)negerdans etc. zien en horen. Je laat de koning inwijden op z'n Europees; je laat hem daarna inwijden door een Afrikaanse medicijnman (wereldlijk) en daarna door een geest (door de goden, goddelijk). Al dat soort dingen wijzen op een (geslaagde?) integratie van twee of zelfs meerdere kulturen. Maar ik wil op deze plaats niet teveel verklappen.

Een metafoor hanteren betekent ook, dat de schrijver dingen laat zien die in hun essentie ook in IJmond hebben plaatsgevonden. Soms zijn het rechtstreeks toestanden of voorvallen die zich letterlijk in de IJmondgeschiedenis hebben voorgedaan. De gelijkenis werd in haar uitwerking gemakkelijk gemaakt door natuurlijke parallellen tussen het echte IJmondgebied en het in het toneelstuk getoonde: beide stukken land liggen laag, kennen ‘het polderdom’. Ik hoef niet te zeggen dat ik heb kunnen putten uit de natuurlijke gesteldheid van een land als Suriname (de kuststrook) of de Amazone-delta, waar de nodige afwateringsproblemen zich voordoen of -deden.

Er is ook iets anders, iets heel leuks: de blanke akteurs, aangevuld met zwarten, mochten zich professioneel in een andere kultuur - maar vooral geografische wereld inleven. Het resultaat staat op de planken deze zomer ('85). Een ware ‘andermansbeleving’!

Het Koninkrijk IJmond zou, als het goed is, het Nederlandse toneelbestel op een bepaalde manier moeten openbreken: eindelijk een stuk dat gaat over zowel blanken als zwarten èn dat zowel door blanken (alleen) of zwarten (alleen) gespeeld zou kunnen worden. De huidige

[p. 86]

gemengde bezetting verdient de voorkeur, ook al omdat het gaat om:

- puur klassiek-europese vormen (bijvoorbeeld bepaalde rollen, de bekende terzijdes en monologen, de inbreng van puur klassieke muziek op bijv. een clavecimbel, etc.);

- puur klassiek-afrikaans/surinaamse vormen (bijvoorbeeld Winti-muziek, het voorkomen van Afro-Surinaamse geesten & goden, zwarte magie, Vodu-rituelen, het gebruik van echte en natuurhouten Vodu-drums, symboliek uit de negertradities etc.; men moet deze inbreng vooral niet onderschatten en zal de neiging hebben ze op allerlei konstruktienivo's over het hoofd te zien, aangezien ze in het stuk wel voor het opscheppen liggen, maar de Nederlandse autochtoon kent ze normaal gesproken niet; het wordt dus vooral een kwestie van regie);

- oude en nieuwe overgangsvormen tussen Europese en Afrikaanse kultuur (kulturen); sommige van die overgangsvormen zijn allang bekend: je hebt, om bij de muziek te blijven, Europese muziek met reeds lang gekonstateerde zwarte invloeden en omgekeerd; je hebt ook dat beide soorten muziek (Afrikaanse en Europese) van het verleden naar het moderne toe een duidelijke ontwikkeling hebben doorgemaakt. Voorbeeld: wanneer koning Ba Kuku in het stuk zijn waardigheidstekenen heeft gekregen, zingt de (blanke!) Kamerheer een lied voor hem (in het Sranan, prachtig: blanken spreken negertaal). Dit lied is in de kawina-stijl, een ‘moderne vorm van zwarte muziek’, dus niet meer puur klassieknegerzwart. Aan het begin van het stuk hebben we ook weer een calypso-achtig liedje (heet Vandáár!) Dat is gewoon Caribisch, maar dat vindt z'n wortels in Afrika. Er kunnen zelfs de zo misbruikte reggae-vormen in het stuk voorkomen, naast stukken Sranan-tekst die in gregoriaanse stijl worden gezongen;

- een volkomen synthese; men kan met dit stuk, louter muzikaal alleen al, kompleet nieuwe muziek op basis van twee kulturen ontwerpen; in de rolverdeling (dus de inhoud van de rollen) komt de synthese al heel goed tot uiting. Zo is de koning, nee, het koningopperhoofd (sic!) in zijn gedrag Europees, tegelijk Afrikaans. Dit geldt ook voor

[p. 87]

zijn hele hofhouding. Het is een koningsdrama, maar tegelijk een arbeidersdrama. Het is als drama niet onder te brengen in de bekende termen als komedie, tragedie, of tragikomedie. Het is alle drie tegelijk! Tegelíjk is het een parodie op het (minderheden)theater.

De synthese komt ook tot uiting in de (huidige) rolbezetting: de koning heeft een blanke èn een zwarte vrouw die niet op basis van huidskleur hun rol spelen! Hun karakter is toevallig goed of slecht. Kortom: alles, alles is zwart èn blank samen.

Om het stuk in z'n geheel nu eens te karakteriseren: het is een hollandsexotisch drama voor heidens gereformeerden en gereformeerde heidenen; een smulbare mixage van vroomzinnig kristendom èn heerlijkheidense gemoedsdrift-toestanden; het roept, nee, het schreeuwt:

‘Wilden aller volkeren, verenigt u in uw primitiviteit; want onze enigste mensverschil is onze individuele huid!’

Was getekend: Ba Kuku-Ba Buba,

Opperhoofdkoning, Heer der Huid.