Shit my mar lek

[p. 167]

Ienentweintich

‘Foarsitter, dames en hearen,

Ik hie in dream! Ik dreamde dat ik dizze taspraak no hâlde moat. Foar de lêste kear yn it Frysk, want dat hat syn tiid hân. Ik ha soks wol faker tocht, hjir op dit plak, mar nea earder lûdop sein, bang dat jimme my mei sa'n miening as in eigennêstbeskiter, as in taalbandyt, as in kultuerkrimineel ûnder it plusen kleed fan dizze steateseal feie soenen. En sa wol ik de skiednis net yn. Wêrom't ik it dan no wol lûdop sizze doar?

Ik hie in dream, ik dreamde dat de Fryske taal foar dizze tiid, de tiid fan ferdwinende grinzen en dêrmei fan útswettende minsklike mooglikheden te lyts wurden is. Sa'n lytse taal soe it Euro-gefoel, wa wit moat ik wol sizze it Wrâld-gefoel, mar opkeare. Dêr komt noch by, dat dy taal siik is, oanfretten troch gruttere en machtiger talen om him hinne, misbrûkt troch de brûkers derfan. Sa'n lytse taal yn libben te hâlden mei medisinen fan it merk subsidy is folslein ferkeard. Wy moatte ôf fan 'e nearzigens fan it ‘Frysk bloed tsjoch op’. It Fryske bloed tsjocht al lang net mear op. En soe der hjir of dêr noch in mingel of wat fan dat optsjoggende guod bestean, dan moat dat gau mooglik transfusearre wurde ta ynternasjonaal bloed. Fryslân is in part fan 'e wrâld wurden. Friezen bestean net mear, it Frysk hat syn tiid hân. Wêrom't ik dêr sa wis fan bin?

Ik hie in dream. Ik dreamde dat beukerskoallejuffers langer allegearre lêst hawwe fan Fryskofoby, omdat har beukers gjin kyltsje mear fan in t-shirt ûnderskiede kinne en yn 'e pauze gjin skoft hâlde kinne. Sokke beukerjuffers kinne wy dochs net fertsjirmje litte yn in finzenis fan

[p. 168]

ûnrêst, weisakje litte yn 'e stront fan har foby? Wy kinne har dochs net oanienwei fertwivele útroppe litte: ‘Se soeken it mar uit’, of: ‘Shit my mar lek.’ It soe dochs ivich jammerjammerjammer wêze as dizze wakkere beukerliedsters folslein ferstressed yn 'e bystân bedarje soenen. En dus: der moat wat barre!

Ik hie in dream! Ik dreamde dat blomkesykjende famkes hjoed de dei net mear thúskomme mei koweblomkes, hynsteblommen, skieppeblommen en bargeblommen, mar mem inkeld noch bliid meitsje mei madelyfjes, paardeblommen, wite en reade klavers. Wy kinne ús blomkesykjende famkes dochs net op 'e doele bringe, har ryp foar de psychiater meitsje, troch har sykje te litten om blommen dêr't se it bestean net iens fan witte! Dat soe dochs itselde wêze as har sykje te litten om dat iene blomke yn in fjirdeheale fol gersgersgers, ôf har om Earnewâld sykje te litten op in kaart dêr't allinnich mar Eernewoude op stiet! En dus: der moat wat barre!’

Ik(!) moast sakrekt it lûd fan 'e radio eefkes fuortdraaie: de telefoan gong. In sekere ynspekteur Alberda hong oan 'e line. Hy woe mei my prate.

‘Sis it mar,’ sei ik, ‘jo prate mei my.’

Mar dat woe er net. Oer de telefoan woe er neat sizze. Hy woe my op it buro ha.

‘Moat dat no?’ woe ik witte, ‘kin it net yn in kafee of sa?’

Dat wie him ek wol goed. Foar moarnier ha wy in ofspraak makke yn kafee ‘Ruimzicht’. Moarn sjogge wy dus wol fierder. Ik hoopje dat ik net te folle mist ha fan 'e taspraak.

[p. 169]

‘Ik hie in dream! Ik dreamde dat as der yn in Fryske Skriuwerswyk in enkête hâlden wurde soe oer it lêzen fan boeken fan 'e skriuwers dêr't de strjitnammen yn dy wyk nei neamd binne, de útslach yn in ferske te fangen wêze sil. Ik sitearje:

‘Skriuwers(wyk)tragyk.

Meindert Bylsmastrjitte.
(Frysk skriuwer 1941-19..)
Puntsje puntsje sil beskiede
wat se der fan sizze sille:
Dy is net al te âld wurden!
Of:
Is dy net al te âld wurden?

Yn alle gefallen
net alte alte:
boeken skriuwe yn sa'n taal
is ommers sa likernôch
itselde as Shakespeare
foar de analfabeten smite
yn it Baukje Wytsmahôf
de Akky van der Veerleane
de Josse de Haanbuorren
it Reinder van der Leestpaad
de Steven de Jongsingel
de Trinus Riemersmagloppe
de Tineke Steenmeijerkaai.

Fryske skriuwers

[p. 170]

 

skriuwe foar strjitnammen

 

en wurde dêrmei ferwenne.’

Wy kinne dy earme Skriuwerswyksters dochs net in analfabetenkompleks, in ferfrjemdingssykte oanprate litte troch in lytstalige enkêteur mei in lytsskalige tongslach? En dus: der moat wat barre!

Ik hie in dream! Ik dreamde dat der op 't heden op Fryslân 1 en Fryslân 2, ynstee fan ynternasjonaal nijs mei ynhouten, allinnich mar yn stereo fan dy sleauwe skuor-jin-de-búsen-út-spultsjes spile wurde, dêr't de iene Fries yn besiket de oare Fries noch dommer lykje te litten as er sels al is. Leukleukleuk! Jawis, taalûnnoazelens oan beide kanten fan 'e line. En dus: der moat wat barre!

Ik hie in dream! Ik deamde dat der op 't stuit gjin foarsitter fan in Doarpsbelang mear in gearkomste yn it Frysk iepenje kin, sûnder dat der yn 'e seal roppen wurdt: ‘Kan ut oek in ut Nederlaans?’ En gjin haadredakteur fan in doarpskrante kin mear in haadartikeltsje yn it Frysk skriuwe sûnder dat der al wer in lulke lêzer syn abonnemint op seit. Dy foarsitters en dy haadredakteuren kinne wy dochs net ferkommerje litte yn in benaude diskusje oer: hoefier moatte wy de Hollanners yn 'e kont krûpe? Sokke fikse lju meie wy dochs net weisakje litte yn in sompe fan skiterige taaltsierderij! En dus: der moat wat barre!’

No moast ik(!) al wer it lûd fan 'e radio in hoartsje ôfsette. Der wie al wer in ynspekteur oan 'e linne. Diskear in sekere Bottema. Dy woe ek al mei my prate.

‘In ynspekteur mear of minder kinne wy net mei sitte,’ grapke ik.

[p. 171]

It bleau eefkes stil oan 'e oare kant.

‘Hoe bedoele jo dat?’ ynformearre Bottema foarsichtich.

‘Ik bedoel dat der niis ek al in ynspekteur skille hat, in Alberda en dy woe ek mei my prate, mar net oer de telefoan.’

‘Soa, sit it sa. En ha jo mei him al in ôfspraak makke?’

Dat koe ik net ûntkenne fansels. Doe wienen wy samar klear.

‘Ik nim wol kontakt op mei myn kollega, dan sjogge jo it wol.’

‘Ik hie in dream! Ik dreamde dat der oer de status fan it Frysk net mear planút praat wurde kin. Soks kin allinnich noch mar yn mearkes. Wy moatte langer kabouters ynhiere, om dy ienfâldige oplossingen fine te litten foar problemen dêr't wy allinnich mar yngewikkeld oer dwaan kinne sûnder in oplossing te finen. Wy hawwe gâns grutte boeken ta ús foldwaan mar kinne dêr gjin goed taalkundich boadskip út lêze. Kabouters slagget it sûnder dy boeken wol! Sy raffelje mei in lytse taalbetizing de problemen út. By ús rekket alles hieltyd mar fierder yn 'e tiis.

Mar wy kinne mearkes dochs net ferheffe ta realiteit! Wy kinne dochs gjin kabouters beneame op plakken dêr't doktorandy thús hearre? En dus: der moat wat barre!

Ik hie in dream! Ik dreamde dat de Provinsjale Geveltsjefryskfersoarger mei syn lêste Eleventowntour dwaande is. Hy hat de Ingelske sykte ûnder de lea. Nei alle gedachten sil er de tocht net útride kinne. It leit yn 'e reden dat er de redens yn Gichem ûnderwei bine moat. Moatte wy dy man, foardat er safier is, net warskôgeje? En dus: der moat wat barre!

[p. 172]

Ik hie in dream! Ik dreamde dat Friezen langer allegearre kieze foar in tuike-tuikewrâld sûnder tongslaggen. Tusken widze en grêf gjin karriêremissers mear feroarsake troch in ferkearde tongslach! In ientalige fersoargingssteat is it nije ideaal, mei de lêste Djipfriezen op sterk wetter as aaike yn it strie!

As ús kiezers dat no wolle, wa binne wy politisy dan om har dat te ûnthâlden? En dus: der moat wat barre!’

Dêr gong foar de tredde kear de telefoan, moast ik al wer in stikje fan dizze ynteressante redefiering misse. En wer wie it in ynspekteur. Diskear ien mei de namme Casimier. Ik koe der fansels net foarwei en fertel him fan dy beide oare ynspekteurs. ‘Sit it sa,’ sei er, ‘no dan binne wy gau klear. Ik skilje wol eefkes mei dy mannen. Dan hearre jo it wol.’

Jawis, dat sil ik dan wol hearre, mar ik hoopje al dat dy mannen wat literair benul ha, dat se wat witte fan perspektiven, fan feroarjende perspektiven, fan fertellers dy't net yn'e selde hûd hoege te sitten as de skriuwers. Dy ynspekteurs kinne har wol fan alles yn 'e holle helje.

Ik hoopje ek dat dy lju wat ynsjoch hawwe yn fiksje en non-fiksje, dat se witte dat de literaire wurlikheid in oarenien is as de echte wurklikheid, dat se oannimme wolle dat skriuwers gauris regressyf gedrach fertoane en om it libben tomkesûge; dat se der besleur oer hawwe dat de measte skriuwers nea folwoeksen wurden binne, benammen skriuwers yn it Frysk net: oars soenen se dochs net skriuwe yn sa'n skyttaaltsje!

Ik hoopje al dat dy ynspekteurs..., no ja dat sjogge wy dan moarn wol.

[p. 173]

‘Ik hie in dream! Ik dreamde dat der noch in lêste drip nedich wie om de amer oerrinne te litten, in lêste kaart om it kaartehûs yn elkoar sakje te litten, in lêste amen om it gebed mei te besluten.

Foarsitter, dames en hearen, dy lêste drip, dy lêste kaart, dat lêste amen, se binne der! De flagge kin út, om my in nijenien sûnder pompeblêden, sûnder skeane banen: de âlde flagge lit ús tefolle tinke oan 'e âlde sitewaasje en dy is der net mear. Wy gean op nei in nij tiidrek. Proast! Sûnens! Wy stean op matchpoint, op 'e dea!’