Shit my mar lek

[p. 110]

Fyftjin

Ik kom net út in Djipfrysk nest. Wy praten thús gewoan Frysk en ik frege my net ôf wêrom't wy dat dienen. In Fryske krante of tydskrift waard by ús net troch de doar smiten. Op skoalle, ek al waard der wolris in Frysk lietsje songen, wie it Hollânsk wat de klok sloech. Ik frege my ek net ôf wêrom't ik dêr gjin Frysk learde. Ien kear yn it jier krige ik op skoalle in briefke fan ‘Us Frysk Berneboek’ en dêr koe ik in Frysk boek mei bestelle. Meastal wie dêr gjin jild foar, mar soms mocht it fan thús. Ik bin dan ek grutbrocht mei ‘De grouwe sûkerpar’, ‘Mûskebys en Kibechyntsje’, ‘Kekke mekke mije’ ‘Kening Bûkeman en syn jonkje Pipernút’. Dy boekjes sitte noch yn myn ûnthâld, dy haw ik mei help fan ús mem bestammere. Frysk lêzen learde ik dus út mysels en dat gong blykber goed.

By ús yn 'e hûs, of op skoalle, wie der gjin strideraasje oer Frysk of Hollânsk. Elke taal hie syn eigen domein - sa hiet dat - learde ik letter. Mei Sinteklaas song ik dan ek, op in pear ferskes nei: ‘Sinteklaas rydt op syn hynder’ en ‘Swarte Pyt gong út fytsen’, de âld baas yn it Hollânsk ta:

‘Zie ginds komt de stoomboot.’

(Wist ik wat sigins wie...)

‘Sinterklaas Kapoentje.’

(Nuvere namme, mar ja wat koe it my ek skele, dêr bekroade ik my net om en ik song sûnder euvelmoed menhear Kapoentje ta dat er mar wat in mijn schoentje gooie moest.)

‘Sinterklaasje bonne, bonne, bonne,

gooi wat in mijn lege, lege, tonne.’

(Bonne, sa hiet in jonge by ús op skoalle. Wy setten ek

[p. 111]

noait in tonne op. Soks hie gjin doel, safolle krigen wy net. Wy setten in klomp op of in skoech.)

‘O, kom er eens kijken,
wat ik in mijn schoentje vind.’
Ja ja: ‘een bromtol met een zweep erbij
een doos met blokken ook voor mij
en schaatsen en een autoped,
een letter van banket.’

(Dat koe net iens allegearre yn in skoech of in klomp, dat hie yn dy tonne moatten! Wat kaam ik dan bekaaid wei mei myn heinebaltsje, myn sûkeladeletter en myn ûnnoazel stikje boarstplaat yn 'e foarm fan in hert.)

Waard der mei Sinteklaas noch wolris in Frysk ferske songen, mei Krysttyd wie der gjin wurd Frysk by, dan siet ik mei in stikmannich oare bern te ferrekken yn in kâlde tsjerke, ûnder de grutte krystbeam en dan lagen de herdertjes bij nachte, dan kamen wy tesamen jubelend van vreugde en dan wie der een kindeke geboren op aard, dat kwam voor ons allegaar. Wy songen yn it Hollânsk as klysters de kearskes fan 'e krystbeam. Letter op skoalle âlen wy ús trijestimmich, wol wer wat yn it lykwicht:

‘Juster hawwe wy it
alderearste-e ljipaai fûn,
yn 'e mieden leit i-it nêst,
no mei-ei i-in koai-ai-ke.’

De minsken dy't fûnen dat jo mei it Frysk net fier komme koenen, dat it jo behindere om goed Hollânsk te learen, wûn ik my net oer op: ik koe der ommers alles mei, ik kaam der fier genôch mei, en it behindere my sels net om it mei ‘tante Den Haach’ goed pratende te hâlden.

Letter wûn ik my wol op. Ik haw altyd min kinnen oer lju

[p. 112]

‘die het een rauwe taal vinden, met van die onbeschaafde nasalen’ en dan hast yn ien sike seinen: ‘Gisteren een feestje, je weet wel, de open haard aan, een flesje vin, een stukje pain en wat Boursin, gezellig!’ Noaziger kin it net, mar ja Frânsk is in beskaafde sjongsume taal.

Ik koe ek min oer sportsjoernalisten dy't alle war dienen om de meast nuvere nammen yn it Russysk of Sjineesk sûnder flaters út te sprekken, mar as it om Fryske nammen gong, ynienen fan neat wisten en dy nammen dan mar wat gnizerich bryk útsprutsen. O hillige Skynhillichheid!

Ik koe ek min oer t.v.-lju dy't samar ‘the cheese isn't cheap’ sizze koenen, mar fan ús tsiis tsies makken, fan ús tiid tied, fan ús iis ies.

Ik hie ek in hekel oan lju dy't de bek fol hienen oer ien taal: dat wie nofliker, goedkeaper, ekonomysker. Jawis, hallélúja foar de ienfoarmigens! Dan ek allelegearre mar deselde klean, deselde skuon, itselde hûs mei itselde túntsje, deselde auto, itselde leauwen!

Ik stie ris op it stasjon yn Utert te wachtsjen op 'e trein nei it Noarden. Net lang dêrfoar hienen Ambonezen in trein kape. Troch de lûdsprekker waard bekend makke dat ús trein fertraging hie: mear as in healoere! Ynienen fleagen de geroften as diggelfjoer oer de perrons: der wienen Ambonezen sinjalearre, de trein soe kaapt wêze, der soe in bom yn lizze. Ynienen ek waard elkenien ûnrêstich en moast elkenien oan elkenien freegje wêr't er hinne moast en oft it no wol fertroud wie om fierder mei de trein te reizgjen. Dy ûnrêst hie ek my yn 'e besnijing.

‘Waar moet u heen?’ frege ik oan in wyldfrjemd manspersoan.

‘Ik moat nei Ljouwert,’ wie it andert, ‘en as ik my net

[p. 113]

fersin moatte jo dy kant ek út. Wy sille eefkes geduld dwaan moatte. En mei dy Ambonezen en sa sil it wol wat tafalle.’

Wat klonk dat fertroud! Ik waard der suver wat troch kalmearre. Wat kaam ik doe fier mei dy pear Fryske wurden, fier yn 'e djipte. Ik haw dy man yn 'e drokte net iens wer sjoen. Al soe ik him moarn earne tsjin 'e hûd oanrinne, ik soe him net werkenne. Mar wat hie er my by de siele!

Yn Den Haach haw ik ris op in dichtersjûn west. Ik stie njonken in al wat âldere frou.

‘En schrijft u uw gedichten nu alleen maar in het Fries?’ woe se witte. Ik befestige dat. Eefkes letter frege se it nochris:

‘Dus alleen maar in het Fries?’

Ik knikte.

‘Ik kan ook wel horen dat u uit Friesland komt.’

‘Ik ook wel dat u uit Den Haag komt.’

‘Zo,’ sei se, ‘kunt u dat wel.’

Doe rûn se fuort.

It wie op in grutte camping yn Frankryk. In ynternasjonaal selskip hie dêr syn tinte opslein of syn caravan parkearre. As der Italjaansk praat waard, gjin minske seach dêr fan op: it tilde op fan de Italjanen. As der Dútsk praat waard, gjinien fûn it nuver: it libbe fan 'e Dútskers. As der Ingelsk praat waard, nimmen seach dêr niget oan: Ingelsken by't sekfol. As der Nederlânsk praat waard, gjin nijs: it stonk fan 'e Nederlanners. Sels Deensk, Spaansk of Sweedsk wie net apart. Mar Frysk, dat wie apart! As de frou en ik tegearre yn petear wienen, dan rûnen der wolris guon foar ús tinte del dêr't jo, as se ús teminsten net foar in

[p. 114]

soarte fan Ingelsken oanseagen, fan ôfsjen koenen dat se tochten:

‘Wêr soenen dy lju weikomme, hokker taal soenen dy prate.’

Dan wie ik grutsk, bliid dat ik in Fries wie mei wat mear as sljochweihinne. En as der earne ‘mem!’ of ‘heit!’ oer sa'n camping galme, dan gong my fan wille de grize my oer de grouwe.

Wy ha wenne yn Twente, fuortby Ynskedé. In pear huzen fan ús ôf wennen ek Friezen. Dat hienen wy gau troch. Hy út 'e klaai lutsen, sy út it fean stutsen, beide mei Platfrysk oergetten. En dochs besochten se beide mei in Biltstar út 'e lytse Bouhoeke yn 'e mûle, krampeftich Heechhaarlemmerdyks te praten, tsjin elkoar, tsjin 'e bern, tsjin ús. It waard pas Frysk as se oansketten wienen. Wat sille dy jûns wurch wêze fan it ferhâlden, tocht ik wolris.

Eefkes rekkenje, in bytsje rûch. Yn Fryslân wenje sa'n 600.000 minsken. Lit ús sizze njoggentich prosint dêrfan kin it Frysk ferstean, dat is 540.000; tachtich prosint dêrfan kin it ek prate, dat makket 432.000; de helte dêr wer fan kin it ek noch sa likernôch flaterleas skriuwe, dat is 216.000. Lit ús it lêste getal no ris nimme en tel dêr, fuort dan mar, nochris 100.000 Bûtenfriezen fan ‘all over the world’ by dy't it Frysk ek yn al syn fasetten behearskje. Dan komme wy op 316.000 folsleine Friezen. Hoefolle minsken wenje der op 'e wrâld? Hoefolle promyl fan 'e wrâldbefolking... Jezus Kristus, wienen dy Friezen postsegels, se soenen goud wurdich wêze, wat sis ik, diamant!

Stadichoan bin ik in Djipfries wurden.

[p. 115]