Shit my mar lek

[p. 99]

Trettjin

Ik (!!) rin mei de frou en twa tennisfreonen fan 'e tennisbaan nei de auto. Wy ha ús wer eefkes goed tjirge mei fûle services, taktyske lobs, geweldige volley's, lange rally's mei subtile fore- en backhands, wy ha ús wer fermakke mei baselinefights mei de iene crosspass nei de oare. Wy wienen eefkes lytse alleskinnende tenniscracks, mar no easket de wurklikheid ús wer op: wurgens en stivens lûkt ús troch de lea en wy ha ferlet fan in kofjeshot.

By de auto stiet in jonkje fan in jier of acht mei in fytske ús op te wachtsjen.

‘Weet u ook hoe laat het is?’

‘Jawis wit ik dat wol. Woesto it ek witte? No, it is krekt fiif minuten foar tolven.’

‘Moai, dan moat ik nei hûs om te iten.’

Ik sjoch om my hinne: no sil it heve, no giet it oan, no sil in huver fan fernuvering troch it strewelleguod gean, in twirre fan ôfgriis troch de beamtoppen, in skok fan skrik troch de auto-antennes. Mar nee, neat fan dat alles. Ik sjoch nei de frou en nei ús tennisfreonen. Dy prate oer de tiebreak fan 'e earste set. Bin ik dan de iennichste mei pikefel fan 'e lytse tean oant op it earleltsje? Bin ik de iennichste dy't it opfoel dat dy strobbe de tiid fan 'e dei frege yn it Hollânsk en pas nei Frysk beskie oerskeakele op Frysk? Bin ik de iennichste dy't him ôffreget: hokker healwize skoalmaster, skoaljuffer, heit of mem hat, oer dit jonkje gear west, hat dit boike sa misfoarme, dat er de ôfdreage molke fan in twadde taal oanpriuwt foar de tate fan 'e memmetaal? Ja dus, ik bin de iennichste! Dy iene slice-ball witst noch wol út 'e twadde game fan 'e lêste set dy't krekt

[p. 100]

de netbân rekke, is wichtiger as in jonkje dat skielk tsjin syn heit en mem sizze sil: ‘Wêrom ha jim de taal fan pake en beppe ferleagene? Wêrom wie by ús yn 'e hûs de fiertaal Hollânsk? Jim ha my op dy manier de mooglikheid ûntnommen om op in natuerlike manier in minderheidstaal oan te learen en mei in minderheid solidêr te wêzen. Jim ha my skeind yn myn sosiale mooglikheden, myn sosiaal gefoel. No kin ik allinnich mar sabeare solidêr wêze mei taalminderheden, want ik bin net opbrocht yn sa'n fermidden. No is it by my in oanlearde solidariteit wurden yn in taal dy 't ik opdien ha op strjitte en dy't jimme yn 'e hûs sa gau mooglik wer deaknipe woenen. Der binne op 'e wrâld mear twatalige gebieten as ientalige, mar jimme moasten sa noadich foar ien taal kieze, in kar foar iensidigens. Jim ha my net striidber makke, mar my beskerme grutbrocht yn in ientalige sitewaasje. En letter mar fan my ferwachtsje dat ik der dan wol samar in stikmannich oare talen byleare soe. Talen mei in ekonomysk hege status fansels! Mar, wat sil immen noch begûchelje dy't fan jongsôfoan al taalkreupel troch it libben manket? Troch jimme iensidige opfieding kin ik no ek net echt lekker ‘switche’ tusken in taal mei in hegere en ien mei in legere status. Ik sil dy sosiale wille misse moatte. Ik mis it hâlden en dragen dat by sa'n ‘taalswitch’ heart. Ik bin in houten taalklaas wurden: as men yn 'e kroech oer fuotbaljen prate wol mei bygelyks in echte Jelsum-Koarnjumer, yn in sfear fan jonges-ûnder-elkoar, dan docht men dat net yn it ‘Hooghaarlemmer-dijks’! Dêrmei komt men der net tusken. Ik bin in paria wurde: jim ha my taalymmobyl makke. Ik praat skitel-deftich, ‘bekakt’ en dat jout ôfstân. As dat jimme doel wie, dan hawwe jimme dat berikt!

[p. 101]

Mar it slimste is noch dat jimme my net fertroud ha. Jim hienen my noch net iens makke, doe wienen jimme al fan betinken dat ik it wol net oprêde soe, dat ik wol gjin karriêre meitsje soe as jimme Frysk tsjin my praten. Ik soe twa talen wol net oankinne. Jim ha my al falle litten foardat jimme my byelkoar neukt hienen, jim ha my al op 'e siele stien foardat ik in siele hie, foardat ik in wurd sein hie ha jim my al in taalferbod oplein. Skitende benaud ha jim west mei jim benypt ekonomysk tinken: ik soe wol gjin goede baan krije mei in Frysk aksint. Jim ha my opbrocht sûnder woartels yn it ferline. Ik bin kulturele taalnul wurden. Ik sit oantangele mei opa's en oma's. Papieren skepsels, útknipte minsken sûnder djipte. En jim hawwe it sels bestien om ek dy lju noch plat te slaan:

- Moet hij ook een suurtje van oma?

- En hoe gaat het op de grote skool?

- Wat praat hij al lenig Hollands.

- Toen opa zo oud was kon hij hem lang zo goed niet redden.

Hoe kinne jimme yn fredesnamme no ferwachtsje dat ik in persoanlikheid wurde sil, mei as foarbyld in pear taalbange âlden sûnder rêchbonke dy't hjoed al benaud binne foar wat der oer tweintich jier wa wit wolris barre kinne soe. Jim ha gjin betrouwen yn my hân. Jim ha my falle litten as in hunebêdstien. Noait ha jim sein: dit wurdt ien mei kriich, ien dy't wit wêr't er weikomt en wit wêr't er hinne wol. Dit wurdt ien dêr't jo yn alle talen op bouwe kinne. Dit wurdt ien dy't him net skammet foar syn ôfkomst, mar ien dy't dêr grutsk op is, ien dy't respekt ôftwingt, mei't er in sterke persoanlikheid is, ien dy't fierder komt as Appelskea, Wolvegea of Harns.

[p. 102]

En no? No bin ik in ûnwisse moksis wurden. Ien dy't skou om him hinne sjocht, net allinnich yn Fryslân mar ek yn'e rest fan Nederlân.

‘Bent u een Fries? Wat moet dat een heerlijk gevoel geven om u in zo'n mooie taal te kunnen uitdrukken. U heeft een streepje op ons voor. Wat zeg ik, een streep!’

‘Binne jo in Fries? En jo kinne gjin Frysk? Dan ha jo in fin minder as in bears. Wat sis ik, jo misse ek de sturt noch!’

Jim ha fan my ien makke, dêr't rook noch smaak oan sit. Ien dy't alle war docht him te ferskûljen yn 'e anonimiteit fan in wrâld sûnder tongslach. In bangeskiter lykas jimme. Hie 'k in dichterlike oanlis han yn 'e memmetaal, dan ha jim dy oanlis fermoarde. Ik kin dochs net oankomme mei in syntaktysk slop fers as:

‘O, dat famke dat ik sa leaf hie fûn,
dy jûn.
Ik miende dat ik har hie wûn,
dy jûn,
dat har herte inkeld foar my hie rûn,
dy jûn.
En letter.
Mar letter
wist ik better:
de blommen dy't ik har hie jûn,
dy jûn,
leine fertrape op 'e grûn,
dy jûn.
En dat tou dat ik hie fûn,
dy jûn,
dêr't ik earst de blommen

[p. 103]

 

mei op 'e pakjedrager hie bûn,

 

dy jûn.

 

En letter...

 

letter tink ik

 

dat jim my wol ha fûn

 

dy jûn noch,

 

of letter.’

Se sitte al skoft yn 'e auto, de frou en ús tennisfreonen. Se ha al in pear kear oan my roppen dat ik opsjitte moat. En as ik ynstap seit de frou: ‘Do seist ek net folle. Wy hienen it sakrekt noch eefkes oer dy bal, do witst wol, dy lob dy't krekt efter de baseline foel. Wie 't net yn 'e twadde game fan 'e tredde set? It liket wol of kin it dy neat skele. Do moatst net sa negatyf. As dy bal no ris net krekt efter de baseline fallen wie, mar der krekt foar, dan hienen wy dy game noch wol winne kinnen en wa wa wit wie it ús ek noch wol slagge en kom op matchpoint!’

[p. 104]