Verzameld werk. Deel 7

[p. 726]

Antwoord op een ersatz-anonieme brief

Ik heb weer enige anonieme brieven ontvangen. Zoals mijn trouwe lezers zullen weten, ben ik dol op anonieme brieven. Daarom ook antwoord ik er zo gaarne op, als ik maar kan. Dit is echter niet altijd zo gemakkelijk. Onder die brieven waren er een paar van Belgen - van ex-Belgen, zullen we maar zeggen - vol scheldwoorden aan mijn adres. Dat is natuurlijk wel heel aardig om te lezen, doch enigszins bezwaarlijk om erop te antwoorden, daar het zo lastig is de ware toon te vatten als men zich niet daarin geoefend heeft. Bedoelde epistels, - er was er anders wel een eigenaardig onder, vol gewrongen zinnen met litteraire aanvechtingen, die mij bijzonder geamuseerd hebben, - moet ik dus, tot mijn spijt, buiten beschouwing laten. Maar er was ook een anonieme brief bij van een Duitser en op deze wil ik even antwoorden. Het was eigenlijk een Ersatz-anonieme brief. De man ‘typte’ mij, - al die dingen zijn altijd getypt wat ik heel netjes vind, als behorende tot de ware en echte plastiek van een anonieme brief -‘typte’ mij, naar aanleiding van mijn Hak op de Tak De Haat, dat ik beter zou doen liefde en verzoening aan te kweken, dan nog verder haat te zaaien tegen 't overwonnen Duitsland. Verder excuseerde hij zich dat hij ‘om bepaalde redenen’ (o, die bepaalde redenen!) anoniem moest schrijven; maar meteen duidde hij mij een adres aan, waar ik wel kon te weten komen wie hij was.

Er was iets oprechts in die brief. Men kreeg de indruk van een bijna eerlijk man. Ik ging op inlichtingen uit; en, waarlijk, het klopte; men zei mij zijn naam, die ik overigens trouw verzwijg, om zijn Ersatz-anonimaat niet te ontfleuren.

Ik heb die brief met aandacht gelezen en er een hele poos over nagedacht. En ik geloof dat de man, althans gedeeltelijk,

[p. 727]

gelijk heeft. De titel had niet moeten zijn De Haat maar iets anders. Ik heb mij afgevraagd wat het wel had moeten zijn en ben tot de conclusie gekomen, dat het de Horreur, het Afgrijzen, had moeten heten.

De Haat is te zwak. 't Gevoel gaat sterker, dieper, tot een omwoeling van de ziel. Wij haten de Duitsers niet; wij hebben er een afschuw van. Wij geven toe dat er, individueel, beste mensen zijn onder de Duitsers; maar wat ze ‘collectief,’ naar de Pruisische bandietenjonkersgeest, ons aangedaan hebben, is abominabel, nooit meer uit te wissen, nooit te vergeven en nog minder te vergeten. Dat ligt als een onoverschrijdbare afgrond tussen ons en hen. Het onrecht België aangedaan is zó gruwelijk, zó ten hemel schreiend gemeen en vals en slecht geweest, dat het niet hersteld meer worden kán, al smeekte heel het verslagen Duitsland op zijn blote knieën om vergiffenis. België kan eenvoudig niet vergeven.

Men ziet het, dat is nog heel wat anders dan haat. Haat is klein. Afgrijzen is iets groots. Haat kan men door gevoel of redenering overwinnen. Afgrijzen laat zich niet beredeneren noch door rede overwinnen. De tijd alleen, wanneer hij overgaat op volgende geslachten, kan hier misschien verandering in brengen.

België is dikwijls genoeg, in de loop der eeuwen, onschuldig overrompeld en overweldigd geweest en ik kan mij levendig voorstellen hoe onze voorouders de Spanjaarden, de Oostenrijkers en de Fransen moeten gehaat hebben. Haat paste bij wat toen gebeurde. Maar wat toen gebeurde was klein kinderspel vergeleken bij al het satanisch slechte en gemene dat nu door het Duitsland en ook niet te vergeten, door het Oostenrijk der Keizers is gepleegd.

Al de rampen die over het ongelukkige land gekomen zijn, de directe rampen en de indirecte: de vernieling van de steden en dorpen, de slachting van de bewoners, de deportaties, de mishandeling van vrouwen en kinderen, de hongersnood, de armoede, de ontaarding van een vroeger werkzaam volk, alles, alles hebben wij aan Duitsland en aan Oostenrijk en alleen aan Duitsland en aan Oostenrijk te danken.

En zo is dan ook het gevoel van het onschuldig-gefolterde volk, waarvan een groot gedeelte nog wel tot het Germaanse

[p. 728]

ras behoort, door de schuld van de Germanen zelf, van vriendschappelijk-genegen als het was, voor ontelbare jaren, over het lagere peil van vijandschap en Haat heen, tot de hogere graad van een alles-overweldigend Afgrijzen moeten stijgen.

Ik vertrouw dat de Ersatz-anonieme schrijver nu begrijpen zal waarom ik, ook zónder gevoelens van haat, van geen liefde of verzoening spreken kán.