Verzameld werk. Deel 7

[p. 705]

De krijgsgevangenen

Een tijd geleden heb ik de Duitse krijgsgevangenen gezien... Het was in 't hartje van Vlaanderen, en de lucht was grijs en kil en het motregende...

Zij vormden een kleurloos-vuilgrijze troep in de vuilgrijze lucht en de wind blies scherp en ijzig en heel 't verwoeste land, waarover zwarte kraaien droef-krassend zwermden, was van een doodse melancholie en van een afgrijselijke verlatenheid.

Zij werkten aan de wegen, onder toezicht van Franse soldaten. Zij werkten loom en langzaam, met walgende weerzin. Zij schraapten met schoppen de vettige modderlaag van de hobbelige keien en maakten er vieze hopen van, langs de rand van de vieze sloten.

Er waren frisse en jeugdige gezichten onder hen; en er waren er oude en verweerde, met slordige haren en grijze, lange baarden. De triestigheid lag over de gelaatstrekken, als een sluier die zich ingevreten had. Er was geen hoop meer in die ogen, geen veerkracht meer in die gebogen gestalten.

Dat waren nu de trotse krijgers, die eenmaal als een bende gewetenloze misdadigers het onschuldige land binnenvielen! Dat waren de lui die, genadeloos zegebewust, onze dorpen afbrandden, onze streken verwoestten, onze bevolking, die hun niets misdaan had, folterden en vermoordden! Zij wilden ons tot slaven maken en nu waren zij zelf onze slaven!

Slaven; echte slaven! Nooit heb ik scherper gevoeld wat het moet geweest zijn in de oude, wrede tijden. Nooit heb ik met schrijnender diepte beseft, wat het voor ons zou geweest zijn als wij de nederlaag hadden geleden.

De Duitse krijgsgevangenen zijn slaven, maar slaven die niet mishandeld worden. Zij worden behoorlijk gevoed en de Fransman, en zelfs de Belg, hebben toch nog iets goed-

[p. 706]

moedigs tegenover hun anders wel diep verfoeide vijanden. Er blijft steeds iets lichts, iets van ‘blague’ in hun optreden. ‘Eh bien Fritz, et ton coco d'empereur, qu'est-ce qu'il fiche maintenant, là-bas, en Hollande?’ hoorde ik een van de Franse wachten aan een van de Duitse krijgsgevangenen vragen; en toen Fritz (alle Duitsers heten voor de Fransen Fritz) met een nijdig schimplachje geantwoord had ‘que za lui édait pien egal ze gue zon embereur vichait,’ toen was er gulle vrolijkheid onder de blagerende bewakers en een van de sergeanten zei dat Fritz al goed op weg was om een ‘bon poilu’ te worden.

Maar als wij de nederlaag geleden hadden, o, dan... dan ware 't wat anders geweest! Je moet hier de verhalen van en over de gedeporteerden horen! Je moet hier horen hoe zij, de Duitsers, hun krijgsgevangenen behandelden! Je moet horen hoe ze omgingen met de civielen uit de streek, in die tijd toen ze nog aan hun overwinning geloofden en hun bruut-arrogante toon konden voeren! Toen ze op de boerderijen kwamen stelen (requireren noemden ze dat) en toen de arme, onschuldige mensen smeekten om toch nog iets voor hun eigen onderhoud te mogen bewaren, klonk in de regel het onmenselijk antwoord: ‘Eet gras, dat is genoeg, 't is nog te veel voor jullie schooiers!’

Hier, in de buurt, werkten maandenlang, aan een spoorweg, Italiaanse krijgsgevangenen. Die ongelukkigen kregen zogoed als niets te eten. Zij stierven, in de volle, letterlijke zin van 't woord door de honger en 't was ten strengste aan de plaatselijke bevolking verboden hun, wat dan ook, te geven. Zij aten de afval van de straat op. Wanneer schoolkinderen een droog korstje brood lieten vallen, sprongen de Italianen er met tientallen naartoe en vochten erom. En iemand, die ik heel goed ken en ten volle mag vertrouwen, heeft mij de volgende wrede anekdote verteld, die hij bijwoonde:

Een troepje van een vijftig Italianen was aan 't werk bij de spoorbaan. Het vroor afschuwelijk. Vlak naast hen lag een veld bevroren rapen. De uitgeputte martelaren loensten ernaar met begerige ogen, maar de wachthoudende Feldwebels gunden hun niets. Op een gegeven ogenblik was er toch een die tersluiks de hand lei op een van de knollen en die poogde

[p. 707]

uit de harde grond te rukken. ‘Afblijven!’ brulde een der Feldwebels en kwam woedend naar de man toe en gaf hem een schop. En toen, meneer, gebeurde iets gruwelijs: de Italiaan, als door een veer bewogen, sprong op met fonkelende ogen; en, met een kracht die men nooit bij zulk een mensenwrak vermoed zou hebben, hief hij zijn spade in de hoogte en sloeg er de Duitser de hersens mee in. De andere Feldwebels rukten ter hulp aan, maar te laat. Hun kameraad was dood en de Italiaan werd ogenblikkelijk met een revolverschot geveld. Dit alles om een miserabele, bevroren rapenknol, waarvan geen beest zou gewild hebben!

Ik heb ze nu gezien en ik herhaal het: het zijn slaven! Maar slaven die een leven hebben als van renteniers, vergeleken bij wat ze destijds hun eigen krijgsgevangenen en gedeporteerden hebben aangedaan. Bernard Shaw heeft tijdens de oorlog eens gezegd: ‘Als de Duitsers het winnen zullen zij ons levend villen en als wij het winnen, zullen wij de Duitsers levend villen.’ Het eerste is waar: zij waren ons reeds levend aan het villen toen ze nog niet geheel overwonnen hadden. Het tweede is overdreven. De Duitse krijgsgevangene is een slaaf geworden, maar hij lééft en zal zich kunnen herstellen. Wij, als we 't verloren hadden, zouden als erbarmelijke slaven geleefd hebben en als onschuldige martelaars gestorven zijn. Maar de kracht die de wereld regeert en waarin alle gevoel van recht en eer nog niet hopeloos vergaan is, heeft dat niet gewild.