Verzameld werk. Deel 7

[p. 690]

De haat

Er is, in België, een enorm verschil waar te nemen tussen de gemoedsstemming van militairen en civielen, ten opzichte van de Duitsers.

Een enkel officier of soldaat zal misschien tegen de vijand uitrazen, maar 't blijft een uitzondering. Zij kennen eigenlijk geen haat en velen voelen een soort achting en zelfs medelijden. ‘'t Zijn goede soldaten,’ zei mij, met waardering, een jong militair, die heel het laatste offensief heeft meegemaakt. En hij voegde eraan toe: ‘Het is niet mogelijk mensen te haten voor wie ze gezien heeft zoals ik ze, als onze krijgsgevangenen, na de slag, bij duizenden en duizenden zag: erbarmelijke stumperds, menselijke ruïnes, bloedend, in lompen, afgemat en uitgehongerd, smekend, op honderden meters afstand, met opgeheven handen, om hun miserabel leven te mogen behouden. Zoudt ge zulke wrakken gaan mishandelen, beledigen, er wraak op nemen? Het is onmogelijk! Wij deelden met hen ons brood en gaven hun sigaretten; wij hadden medelijden met hen!’

Gans anders is de stemming van de civielen. Die hebben nooit de moedige en deemoedige Duitser gekend; maar wel en alleen de ruwe, brute, arrogante, zegebewuste, terroriserende Duitser. Toen eindelijk de nederlaag hem neersmakte, was hij meteen weg, nog even tot op 't laatste ogenblik meeslepend wat hij van de bevolking stelen kon, zodat de burger, op weinige uitzonderingen na, nooit iets anders in de vijand heeft gezien dan een afschuwelijke tiran en dief, een onmens, een monster, erger dan al het ergste wat men zich verbeelden kan.

Er woont hier in mijn buurt een bejaarde, maar nog flinke boer met een talrijk gezin, een eerlijk en bezadigd man, begaafd met een natuurlijk goed gezond verstand en een uitnemend gevoel voor rechtvaardigheid. Hij is zowat de

[p. 691]

wijsaard van de streek en de mensen komen hem gaarne voor allerlei raadplegen. Hij en zijn gezin hebben niet eens zo bijzonder veel door de oorlog geleden en toch vernam ik, dat hij zó diep verontwaardigd en verbitterd was, dat het mijn belangstelling opwekte nu eens met hem over de wrede tijd die hij had meegeleefd, te spreken.

Ik vond hem bezig met houtklieven, op de boomgaard, vóór zijn deur. Hij was blij mij terug te zien en betuigde zijn vreugde door een gulle handdruk en een vriendelijke glimlach, die even zijn aangezicht beglansde en verhelderde. Maar ogenblikkelijk daarop kwam er als een sombere wolk over zijn gelaat en zei hij, met een stem die diep trilde:

- W'hên hier wa g'had, meniere, gedurende die vier joaren! Hij legde zijn bijl neer, noodde mij met hem in huis te gaan, schoof mij een stoel bij de haard en begon te vertellen.

‘Gij weet, meneer,’ zo sprak hij ongeveer, ‘hoe wij allen altijd ons leven lang eerlijk ons best hebben gedaan om rond te kunnen komen. Wij zijn nooit rijk geweest, maar door onverpoosde vlijt geraakten wij fatsoenlijk aan ons brood. Wij hielden van weren; werken was ons leven en wij hadden het gevoel dat onze betrekkelijke welstand het verdiende loon voor onze zware arbeid was. Nooit, althans, hadden wij kunnen denken, dat wij iets misdreven, waarvoor een meedogenloze straf op ons zou geworpen worden.

De Duitsers kwamen hier en zij mishandelden ons zonder enige gegronde reden. Wij trokken ons niets van de oorlog aan, wij werkten door, zoals wij altijd deden; wij waren er eerlijk en vast van overtuigd, dat wij nooit iemand iets kwaads wilden; en daarom begrepen wij ook niet dat men ons wél kwaad kwam doen en dat onze goede en trouwe eerlijkheid met niets anders dan met onverdiende straf en wraak beantwoord werd. Zulke handelwijze heeft mij aan het begrip van goed en kwaad doen twijfelen, meneer; en voor het eerst in mijn leven heb ik een haat gevoeld, een moordende haat tegen hen die de beginselen die de steun en de kracht van heel mijn leven zijn geweest, voor altijd in mij vernietigd hebben. Ik wist niet wat oorlog betekende, maar nu weet ik het wél. Oorlog, meneer, is niet de strijd van soldaten die, met ongeveer gelijke wapens, elkander bekampen: oorlog - dat hebben

[p. 692]

wij aan den lijve door de schuld van de Duitsers ondervonden - oorlog is gewapende moord en diefstal op onschuldigen, lafhartige mishandeling van non-combattanten. Ik ben vijfenzestig jaar oud, meneer, en heb niet veel meer van het leven te verwachten en misschien nog minder te verliezen, maar tot mijn laatste adem zal ik met de uiterste inspanning van al mijn krachten de vervloekte bandieten blijven haten, die hier alle eerlijkheid en alle rechtvaardigheid zijn komen vertrappen. Men beweert wel eens, tot hun verontschuldiging, dat ze door hun chefs gedwongen werden, aldus op te treden. 't Is mogelijk, meneer, dat die barbaarse orders aan de minderen gegeven werden, maar wat ik kan bevestigen is wat ik zelf heb bijgewoond en ondervonden: dat de minderen met plezier die beestachtige orders uitvoerden, dat ze ons hoonden en bespotten en beledigden, dat zij er een hels genoegen in vonden ons op alle mogelijke wijzen te vernederen en te folteren.’

De oude man zweeg. Zijn handen beefden en zijn strakke ogen fonkel-staarden in het vuur. Wat was hij diep veranderd in die vier jaren van onrecht en van marteling! Ik herkende hem niet meer. Ik begreep alleen hoe hij, de kalme, de wijze, de verstandige en bezadigde, moest geleden hebben om te worden en te verworden zoals ik hem nu zag. En ik vervloekte nog inniger de aanstichters van de wereldtragedie, om de morele ramp waardoor zij, naast al de andere onheilen, het geloof en het vertrouwen in het goede en het eerlijke uit het hart van de eenvoudige mensen hadden weggerukt.