Verzameld werk. Deel 7

[p. 657]

Gent

Ik ben heden voor het eerst sedert vier jaar weer in het grote, oude Gent geweest. Ik heb de mooie, oude stad niet meer herkend. Zij zag er grauw en vuil uit en er was geen andere fleur aan dan het feestelijk gewapper der ontelbare Belgische en geallieerde vlaggen.

De grote, oude stad leek doods en toch was ze vol beweging. Achter de uitstallingsramen van de comestibel-winkels (de enige die de aandacht trokken) lagen en stonden enkele blikjes en potjes conserven en verder een overvloed van kleine nationale vlaggetjes en groen, omheen de gipsen afgietsels van de Koning en de Koningin.

De oude, deftige huizen waren leeg en stil. Vele hadden geen gordijnen meer en geen mens zat achter de ramen. Ze leken onbewoond.

De trams waren vol, stamp- en stampvol. De gele kleur was bij plaatsen van de panelen afgeschilferd en zij waren tot in de ruiten met modder bespat. Het scheen versleten materiaal, dat snerpend piepte en rammelde. De conducteurs liepen op klompen.

De straten waren modderpoelen. Een vieze, bruine brij, glibberig als zeep, bedekte dik de hobbelige keien. En het was overal zó vol met mensen dat zij geen voldoende ruimte vonden op de trottoirs en ook in dichte drommen midden in de straten liepen, over de vieze, glibberige brij. Daar liepen zij ook ongestoord, aangezien er zogoed als geen paarden en rijtuigen meer waren. De enige voertuigen, die de straten doorkruisten, waren de grijze, militaire, Belgische en Franse auto's.

Ik vroeg mij af wat die talloze slenteraars daar in de straten deden. Zij schenen geen doel te hebben, vulden geen enkel koffiehuis, gingen geen winkel binnen. Zij waren goor en

[p. 658]

grauw gekleed, met oude en versleten kleren die bijna de vuile grondkleur van de straten en de huizen hadden. Er was geen heer, geen dame in die menigte. En 't waren ook geen arbeiders, zoals men gewend is die te zien: arbeiders, die haastig naar hun werk toe gaan of haastig er vandaan komen; ook geen arbeiders op zondagwandeling met hun familie, en tóch waren 't arbeiders, niets dan arbeiders, duizenden en nog eens duizenden arbeiders: mensen die in 't normale leven gewend waren van de ochtend tot de avond te werken, maar nu geen werk meer hadden, omdat de Duitsers alle fabrieken leeggestolen hadden.

Zij gingen en golfden en deinden, langzaam, kalm, bedaard, velen met een glimlach op 't gelaat, alsof ze dat soort leven nog zo kwaad niet vonden. Bepaald gebrek schenen zij niet te lijden; men zag geen of weinig ziekelijk-bleke, uitgemergelde gezichten. Maar wel hadden zij allen iets laks, iets gelatens, alsof 't niet meer de moeite was zich voor wat ook nog in te spannen.

Zij slenterden voorbij de lege koffiehuizen en spiegelden zich in de donkere ramen; zij slenterden voorbij de restaurants en keken zonder enige afgunst naar de kaal-gedekte tafeltjes, waaraan slechts hier en daar een enkele, lusteloze gast was neergezeten; zij keken naar de magazijnen en naar alles wat op straat te zien was; maar niets scheen hen nog speciaal te boeien of te ontroeren, ook niet de talrijke, vaderlandse en geallieerde soldaten, die hen zo kort geleden nog in geestdrift vervoerden; er was iets mats in hen, iets van de tamme willoosheid van een kudde, die, men weet niet waarheen, gedreven wordt.

Ja, waarheen? Waar moet het eindelijk heen met al die duizenden en duizenden? Zij bezitten niets meer, niets. Zij leven dag in dag uit van de hand in de tand met de zorgeloosheid van de absolute pauper. Wat zou er morgen aan de dag onmiddellijk gebeuren, als hun approviandering, om een of andere onvoorziene reden ook maar eventjes werd stopgezet? En wat zál er gebeuren als de fabrieken, over enkele maanden, of jaren misschien, eindelijk weer zullen kunnen werken? Zullen al die werklozen dan nog willen werken? Zij leven nu al zolang, al zoveel jaren, zónder te werken. Het is dus

[p. 659]

mogelijk te leven zonder werken, ook wanneer men niets bezit!...

't Is een der somberste problemen van de naaste toekomst. 't Is een benauwend en angstwekkend raadsel.