Verzameld werk. Deel 7

[p. 654]

De terugkeer

De mensen keren naar hun haardsteden terug... Niet alleen zij die meer dan vier jaren in den vreemde hebben vertoefd, maar ook zij die onder het vuur van de opdringende legers uit hun platgeschoten dorpen dieper het land in werden gedreven.

Daar lopen ze, over de eindeloze, slijkerige wegen, met allerlei beladen en bepakt. Het zijn tragische optochten, als van uit de oude, wrede tijden. Velen vluchtten in 1914, toen de Duitse horden opdrongen; zij vluchtten nu ruim twee maanden geleden, toen de Duitse legers, onder de onweerstaanbare stoot van de Geallieerden, voorgoed, en laat ons hopen voor altijd, uit het zo schandelijk mishandeld land werden verdreven.

Daar trekken ze, in eindeloze kudden. De ogen staren somber, de gezichten zijn vaal, als de tint van hun kleren, die lompen en rafels zijn geworden en geen kleur meer hebben. Alleen nog hier en daar een jonge vrouw, die zich een ietsje heeft weten op te knappen, met wat imitatie-bont, met een hoed van veren en van schelle linten.

Waar gaan ze heen? Naar het afgezonderd dorpje, naar het kleine, lieflijke boerderijtje, dat zij in doodsangst onder het loeien en barsten van de bommen, hebben verlaten? Zij weten niet of er nog een muur van hun huisje overeind staat; zij weten niet of zij nog een enkel stuk van hun armzalig huisraad zullen terugvinden. Zij hopen maar; hun verlangende ogen staren strak het sombere winterwesten in; hun lichamen lopen voorovergebogen, alsof iets machtigs hen trok. Het is de geboortegrond die trekt. Zij willen erheen, na al het zwerven in den vreemde, al vonden zij er niets meer, al vonden zij niet eens de plek meer, waar hun dorp eenmaal gestaan heeft.

Heel enkelen hebben een of ander primitief vervoermiddel

[p. 655]

weten te bemachtigen. Een jonge, flinke man duwt vóór zich uit een kruiwagen, waarop, midden in een hoop lompen en rommel, een oude man in elkaar zit gehurkt. Hij glimlacht als onnozel en mummelt aanhoudend, met tandeloze mond. Een oude vrouw volgt strompelend, op versleten klompen. Anderen hebben een hondekar, of een kar met een ezeltje. Maar midden in de lamentabele troep nadert een span, dat meer dan al het andere mijn ontroerde aandacht in beslag neemt.

Voorop zes mannen, als lastdieren met touwen en met riemen in 't lemoen gespannen. Zij trekken, hijgend en zwetend van de inspanning, een zwaarbeladen vrachtkar voort. In die kar is van allerlei boven op elkaar gestapeld: tafels, stoelen, kasten, koffers, een ganse huisboedel. Daar tussenin krioelt het van vrouwen, kinderen, grijsaards, naast een hok met enkele kippen en konijnen. Ik zie een oude vrouw met loshangende haren, die als een grijze toverheks in elkaar zit. Vlak boven haar geeft een jonge, bleke vrouw de boezem aan een zuigeling; en nog hoger staat een lange, smalle kist onder een grauw lompenzeil, alsof 't een doodkist was.

Is het werkelijk een doodkist en ligt daarin een dode? Ik wil het weten en vraag het aan een van de als lastdieren sjouwende mannen.

Jawel, het is een doodkist en een dode ligt erin: grootvader, drie dagen geleden in den vreemde gestorven en die ze mee naar huis brengen, om hem op het dorpskerkhofje te begraven. Het is de grond die trekt, de geboortegrond, waar wellicht niet eens een dorpje en een kerkhofje meer bestaan.

Dat zijn de droevigen, de somberen, de tragischen, de van alles ontbloten. Maar langs de weg staan andere, terugkerende vluchtelingen en die zijn minder droef en tragisch en wachten kalm-geduldig, met hun gepak naast zich. 't Zijn meestal vrouwen, dikwijls knappe, jonge vrouwen. Zij kijken in 't verschiet over de eindeloosheid van de rechte weg en zodra een militaire auto aankomt (andere rijden er niet) dringen zij naar voren en wenken met de hand.

Vaak snort de auto vlug voorbij, en de inzittende Belgische en Franse officieren nemen geen notitie. Maar een enkele maal lukt het, de auto stopt, de officieren glimlachen vriendelijk en de schatten worden opgeladen.

[p. 656]

De achterblijvers mopperen wat, het geeft een beetje jaloezie; maar er is niets aan te doen; 't is een treffen, een kwestie van kans of geen kans; het is een soort van spel, dat voortdurend weer herhaald wordt, tot het eindelijk met succes bekroond is.

Alleen de vertegenwoordigers van de sterkere sekse hebben maar weinig, maar heel, héél weinig kans.