Verzameld werk. Deel 7

[p. 649]

De pest

Mijn vriend de schilder en ik hadden het over de pest... Niet over de Aziatische, de vernielster van levens bij duizenden en duizenden, zoals ze meekomt met de oorlog en de hongersnood; maar over de stille pest, de intieme pest, de individuele pest, belichaamd in de nietsdoener, die de nuttige tijd van de vlijtige werker komt roven.

Wie heeft die in zijn leven niet gekend en eronder geleden? ‘Le raseur’ noemen de Fransen die ellendige, ongewenste indringer; en een Frans spreekwoord zegt: ‘L'oisif est la peste du travailleur.’

‘Ik,’ zo sprak mijn vriend de schilder, ‘heb eindelijk, na heel veel lijden, de Pest glansrijk overwonnen. Ik wil je, uit oude vriendschap, het recept mededelen: het is onfeilbaar.

In die tijd waarvan ik spreek, en die dateert van enkele jaren vóór de oorlog, kreeg ik herhaaldelijk op mijn atelier bezoek van een meneer, die deed alsof hij kwam om schilderijen te kopen, doch die telkens maar weer kwam en wegging zonder ooit iets te nemen. Ik had het nodig in die tijd; ik bleef maar aldoor hopen en verwachten; tot het mij ten slotte duidelijk werd, dat die meneer slechts een paar uurtjes van zijn overvloedige tijd bij mij passeren kwam en dat ik hier te doen had, niet met een kunstliefhebber en eventuele kunstkoper, maar met een aller-abominabelst exemplaar van wat wij in de ateliers de Pest noemen.

Ik nam het besluit, op welke wijze dan ook, daar een eind aan te maken.

Eens kwam hij, op een heerlijke lente-ochtend, terwijl ik, in mijn tuin, vlak bij mijn atelier, een verrukkelijk motief van bloeiende fruitbomen aan 't schilderen was. Ik had wel kunnen huilen toen ik hem daar zo ineens vóór mij zag staan. Het

[p. 650]

was een onuitsprekelijk zacht-mooie ochtend van zon en nevel, een vluchtig effect van een buitengewone teerheid en fijnheid, iets om dadelijk met al je gespannen zintuigen vast te houden, te doordringen en, zo mogelijk, weer te geven.

- Neem me niet kwalijk dat ik voortwerk, smeekte ik bijna. En ik schilderde door, met gefronste wenkbrauwen en zenuwachtig-bevende hand.

Hij had daar niets op tegen. Wel integendeel. Het interesseerde hem ten zeerste om aandachtig waar te nemen hoe ik werkte. Hij nam zelfs een tuinstoeltje, stak een sigaar op, en ging achter mij zitten.

Het was of er een lamheid in mijn geest en in mijn hand en ogen kwam. Al het mooie van het tafereel verdoofde, de frisheid ging eraf, ik wist geen mooie toets meer op het doek te brengen. 't Effect verzwond, de charme was verbroken, alles werd anders dan ik wilde en bedoelde. Ik lei weldra mijn borstels neer en zuchtte, gecrispeerd:

- Het gaat niet meer; 't effect is voorbij; ik zal het moeten uitstellen tot morgen.

- Vreselijk jammer; vreselijk jammer; ik vond het juist zo interessant! jammerde de Pest teleurgesteld.

De volgende ochtend was hij daar weer. Ik dacht krankzinnig te worden van ergernis en woede. Ik was namelijk genoodzaakt geweest alles wat ik de vorige dag in zijn ellendige aanwezigheid geschilderd had als waardeloos weer uit te krabben; en nauwelijks was ik weer op dreef, of daar kwam hij mij nog eens folteren! Zonder een ogenblik te aarzelen legde ik palet en penselen neer en zei kortaf, zonder de minste plichtpleging:

- Pardon, meneer, maar ik kan niet werken als er iemand naast mij staat.

- Is 't waar! riep hij, ten zeerste verwonderd en, naar het mij voorkwam, over mijn ontzetting geamuseerd. En nogmaals bleef hij daar staan lanterfanten en leuteren, ruim een uur.

Toen besloot ik er een stokje voor te steken.

Ik rekende uit welke materiële schade hij mij, enkel voor dat éne schilderij, reeds had berokkend.

Gesteld dat ik gedurende een week vier uur per dag aan dat

[p. 651]

doek zou werken om het af te krijgen en dat het dan een commerciële waarde van een duizend gulden hebben zou. Dat was dus vierentwintig uur werken of veertig gulden per uur. Gedurende vijf uur had hij mij systematisch het werken belet: ergo tweehonderd gulden. Daarenboven had ik drie uur nodig gehad om, ook door zijn schuld, uit te krabben en weer over te schilderen. Ergo: nog eens honderdtwintig gulden. En ten slotte had mijn schilderij, door al dat gewurm, verloren aan frisheid, dus ook een geldelijke waarde, en die schatte ik op honderdtachtig gulden. Dat maakte dus samen een ronde som van vijfhonderd gulden!

Zonder een seconde te aarzelen maakte ik de rekening aldus op en zond hem die over de post.

- En... het resultaat? vroeg ik glimlachend.

- Het geld wacht ik nog steeds; maar laat ik je zeggen: ik gaf er nog graag vijfhonderd bij, als ik een paar jaren vroeger op dat geniaal idee gekomen was.