Verzameld werk. Deel 7

[p. 646]

De laatste kerstnacht

De Belgen waren opgeschoten. Zij hadden, op enkele kleine afdelingen na, het dorpje verlaten en de Fransen waren er in hun plaats gekomen.

't Was jammer dat de Fransen geen Vlaams verstonden, want inwoners en soldaten konden het best met elkander vinden. Ze waren vrolijke lui, die Fransen, bijna als Belgen en toch weer anders; ze namen de dingen licht op; ze monterden 't gemoed van de droeve mensen helemaal weer op, en dat had men zó nodig, na die drie eindeloze, sombere jaren van afgrijselijke Duitse heerschappij.

Het was Kerstavond en een opgewekte stemming leefde in het dorp. Voor het eerst zou men toch nog eens, al was 't ook maar een heel klein beetje, feestvieren. In sommige gezinnen, waar nog een ietsje meel en vet gebleven was, zou men wafels bakken; en allen, ook de armsten, bezaten toch nog het een of 't andere: een stukje ham, enkele eieren, een enkel flesje likeur of brandewijn, om de heug'lijke verlossing te herdenken.

Het dorp had zwaar geleden. Meer dan tien dagen hadden de mensen, onder het loeien en het barsten der granaten, in hun kelders doorgebracht en velen waren er gedood en gewond. De huizen hadden geen ramen en geen daken meer, de kerk was stukgeschoten, de houten windmolens lagen als gevelde reuzen op hun bermen neer. Het kanon dreunde nog steeds in de verte, waar de verslagen Duitsers waren afgetrokken en af en toe vielen er weer bommen op het dorp, waar zij onder het ontploffen een stinkende, vuilgrauwe rook verspreidden.

Tegen drie uur, toen de vroege schemering reeds vaag begon te grijzen, zag men een Frans officier, vergezeld van de schoolmeester, van huis tot huis in de straten rondgaan. En de mensen, die zich reeds verlost en gered waanden, vernamen

[p. 647]

een angstwekkende tijding: de vijand schoot met gasgranaten op het geteisterd dorp en zou het wellicht gans vernielen, zoals dat zijn gewoonte was met plaatsen die hij niet kon houden. De Franse bevelhebber ried de bevolking aan voor enkele dagen te vluchten.

Groot was de consternatie. De mensen schreiden en velen trokken dadelijk heen, met allerlei beladen, zoals ze 't ook reeds drie jaar vroeger hadden moeten doen. De lucht was ijzig koud en het begon te sneeuwen; de wreedheid van de oorlog kwam opnieuw, als een kosmische ramp, over hen neer.

In 't kleine huisje op de hoek van de dorpsplaats, woonde de oude moeder met haar dochter. Zij was reeds jaren verlamd en met de grootste moeite had men haar beneden gebracht in de kelder, waar de dochter naast haar sliep en haar verpleegde. Aan vluchten was geen denken voor die beide vrouwen. Toen de Franse officier met de schoolmeester bij hen kwam konden zij slechts hopeloos over hun ongeluk schreien.

De officier begreep het geval en had medelijden. Hij liet enkele mannen komen, die de kelderrramen goed dichtstopten en gaf aan beide vrouwen een gasmasker en wees hun hoe ze het moesten aantrekken. Hij informeerde of ze wel 't nodige aan levensmiddelen bij zich hadden, drukte meewarig de verschrikte oude in haar bed de hand, wenste hen beiden ‘bonne chance,’ beloofde hen de volgende ochtend vroeg te komen opzoeken en ging verder, met zijn mannen en de schoolmeester. In de dalende schemering, die in de dichte kelder reeds volop nacht geworden was, klonk, met trapsgewijze toenemend geweld, het aanloeiend geraas van het bombardement.

Traag en angstwekkend verliepen de uren. In de nachtelijke stilte klonk elke losbranding als een cataclysme. De laatste pannen ratelden van de wrakkige daken, de binten kraakten en ploften neer, de glasscherven rinkinkelden.

De oude, verlamde moeder in haar bed liet af en toe een klagelijk gekreun horen. De dochter had haar kaarsjes aangestoken vóór het Lievevrouwebeeld, dat tussen artificiële

[p. 648]

bloemen op een lege ton als op een klein altaartje stond en bad geknield, met vroom-gevouwen handen. Eensklaps ging buiten in de nacht, tussen de knetterende slagen door, een helder-schone zangstem op, die op de begeleiding van een harmonica zong:

‘Minuit, chrétiens, c'est l'heure solennelle...’

De dochter sidderde en rees overeind, met star-geïnspireerde ogen. Het klonk zó schoon, zó nobel, zó groots: het golfde en deinde hoog-gedragen door de tragische kerstnacht heen, hoger en sterker dan al het razend gedruis van de vernieling, als een hemelse stem van serene troost en van liefde, die de droeve mensen zacht, maar dringend en meeslepend tot zich riep.

- Moeder! Moeder! Huert ge dat? Hoe schuene! Hoe schuene! jubelde de dochter. En de emotie greep haar plotseling overweldigend aan en zij barstte in luide snikken uit. Toen gebeurde er iets heel vreemds. De hele kelder scheen zich als een donderende krater te openen, een vuurgloed laaide en spuwde en doofde dadelijk uit, een dichte, sissende rook vulde de omgewoelde ruimte. De schone zangstem had gezwegen, een ratelend gedruis van neerstortend puin dreunde nog even na...

Toen de officier de volgende ochtend in de vroegte kwam kijken, kon hij nog min of meer de plek ontdekken waar het huisje eenmaal gestaan had.

Het bombardement had opgehouden.