Verzameld werk. Deel 7

[p. 631]

De laatste

Aan luitenant Henri Rolin

Toen ik de schone brieven had gelezen ben ik er mijmerend en ontroerd mee weggegaan en komen zitten aan de rand van 't stille vennetje, op het donzig mos, in de lichte schaduw van de zacht-suizende dennen...

Het water lag te dromen. Het spiegelde ongerimpeld de diepe blauwe hemel en de slanke, vleeskleurige stammen van de dennen. Een kwikstaartje zat op een buigend rietpijltje te wiegelen en over de witte waterbloempjes met oranje-gele hartjes zweefden fijne blauwe waterjuffertjes met doorschijnende vleugeltjes in een ternauwernood hoorbaar geruis, als van heel dunne zijde of gesponnen vlas. De grote eenzaamheid en stilte alom was van een indrukwekkende plechtigheid. De frisse, groene gagel geurde in de zonnewarmte om de oevers, en de statige beuken en eiken spanden hun kruinen ten hemel, als grote, oersterke schermen van veiligheid en pracht. Er was slechts één geluid, dat stoorde in die grootse harmonie van rust: een dof en log gerommel, dat van de zuidelijke einder scheen te komen. Het bonsde af en toe, in zware, diepe ondertoon en het leek of de vreedzame aarde er telkens van beefde. Het was de verwijderde stem van het oorlogskanon, de gruwel, de nooit meer loslatende nachtmerrie van het hedendaagse leven!

Ik dacht en mijmerde; en bij de verre, doffe tonen van het wreed geluid haalde ik de schone brieven weer te voorschijn en las ze nog eens over.

Hij, die ze had geschreven, was, met nog een broer, die zwaar gewond lag, de laatste van vijf zonen. De een na de ander had hij ze naar het oorlogskerkhof weg zien dragen. De jongste van allen, naast wie hij maanden lang geleefd had, was pas in zijn armen gestorven en nu stond hij als de laatste van zijn stam alleen in het veld van plicht en eer! Genoeg, zeiden zijn

[p. 632]

chefs: men spare hem, de laatste! Genoeg, genoeg! schreiden zijn ouders; en zij smeekten hem terug te komen. Drie broeders gesneuveld, één tussen leven en dood en hijzelf reeds driemaal gewond; het was genoeg; het was te veel; er zijn grenzen aan alles!

Het was genoeg voor allen, maar niet voor hem. Hij had het commando van zijn jongere broeder overgenomen; en nu was er slechts één groot, vurig verlangen in hem: de taak van zijn broeder voort te zetten; te doen wat die gedaan zou hebben, als hij had mogen blijven leven!

Hij smeekte op zijn beurt, dat men hem deze uiterste plicht van liefde en piëteit toch niet ontnemen zou. Evenals Uilenspiegel de as van zijn beminde vader, die op de brandstapel gestorven was, elk uur van de dag en de nacht op zijn hart voelde kloppen, zo voelde hij, de laatste, het warme, lieve bloed van zijn beminde jongste broeder door zijn eigen aderen vloeien, zoals hij het, in de afgrijselijke ure van doodsstrijd en van wanhoop, over zijn klamme handen had gevoeld; en dat schreef hij aan zijn ouders die hij aanbad, en dat schreef hij aan zijn chefs, die hij vereerde.

Het was een strijd van alle uren. Genoeg, genoeg; gij moet hier weg! herhaalden zij steeds allen. - Ik wil, ik zál, antwoordde hij; - maar nú nog niet; later, láter, als ik zijn werk, zijn plicht geheel volbracht zal hebben. En de strijd blééf duren; hij klampte zich aan de dagen, aan de uren vast; zijn gefolterd gemoed werd langs alle kanten heen en weer getrokken en geslingerd; maar hij kon daar niet weg, hij kón geen afscheid nemen van de dierbaar-droeve plek, waar zijn broeders gevallen waren; het was als hoorde hij vanuit het graf hun verwijtende stem opstijgen; het was als voelde hij hun wanhopige smart, bij wat hijzelf als een afvalligheid, bijna als een verraad aan het offer dat zij voor het vaderland gebracht hadden, beschouwde.

Toen kwam de Vorst in eigen persoon naar hem toe. De Laatste sidderde. Want wat de Vorst verlangde moest gelden als een bevel, waartegen hij zich kon, noch mocht verzetten. De Vorst kwam naar hem toe en sprak met hem, zacht, gemoedelijk, vertrouwelijk en lang. De Vorst drukte geen wensen uit die golden als bevelen: Hij prees zijn heldenmoed

[p. 633]

en het heldhaftig, zelfverloochenend lijden van zijn gesneuvelde broeders en van zijn zwaarbeproefde ouders; Hij trachtte hem te sterken en te troosten; Hij zei, dat hij, en zijn stam, en zijn naam te eeuwigen dage de glorie en de trots van het herrezen vaderland zouden zijn.

De Laatste luisterde, in roerloze ontroering, naar die schone woorden. En hij dankte zijn Vorst, niet alleen om wat Hij zei, maar ook en bovenal om wat Hij niet zei, omdat Hij niet uitsprak de gevreesde woorden, die zijn levenstaak van piëteit en broederlijke liefde zouden onderbreken. En hij schreef aan zijn ouders wat de Vorst hem gezegd had: en hij wist dat zijn innig-geliefde ouders voortaan vrede zouden hebben met zijn vast besluit en zijn gewetensplicht; hij wist dat zij nu weer geduldig en grootmoedig zouden wachten, tot zijn heilige taak geheel volbracht was.

Zo spreken zijn brieven. Zo las ik ze, en las ze weer, daar, in de stille, plechtige eenzaamheid van 't woud, aan de oever van het vennetje, waarin de grootse hemel en de statige bomen zich weerspiegelden. Ik las ze bij het zwaar en ver gedreun van het geschut, dat misschien zijn geschut was; en ik dacht aan die grote, ernstige piëteit, aan die vrome broederliefde, waarin zich de liefde voor het vaderland versmolt en waarmee het zich vereenzelvigde. Er klonk geen enkel woord van haat uit zijn brieven; niets dan liefde; de liefde voor het land, de liefde voor het warme, dierbaar broederbloed.

De zware, verre stem dreunde en dreunde, telkens weer, in lange, doffe sidderingen, door de stilte en de eenzaamheid. En ik vergat het wrede van de oorlog; ik voelde niets meer dan een wil in dat somber geluid: de wil van een land en een volk; de wil en het recht tot het leven van een ras dat nog zulke zonen heeft.