Verzameld werk. Deel 7

[p. 619]

Over regeringsvormen

Wij hadden 't over heersers en regeringsvormen. Wat beschouwt u als de beste en gelukkigste regeringsvorm voor een volk: republiek of monarchie? vroeg iemand.

De toegesprokene vloog driftig op.

- Het gaat hier niet, antwoordde hij snibbig, - om de ‘beste’ en ‘gelukkigste,’ maar wel om de ‘minst-slechte’ en ‘minst-ongelukkigste’ regeringsvorm voor een land en volk. Als u mij in die zin de vraag wilt stellen, dan zal ik u daarop een antwoord geven.

- Ik stel de vraag in die zin, zei kalm de vrager.

En de nijdas antwoordde, met zuur gezicht en saamgetrokken wenkbrauwen:

- De minst slechte en minst-ongelukkige regering voor een land en volk, lijkt mij de absolute heerschappij van een zéér intelligente vorst of koning; van een ‘bon tyran’ zoals Ernest Renan, die zulk een heerser trouwens nooit ontdekt heeft, dat onvindbaar wonder noemde. Bij gebrek daaraan, beschouw ik als het minder slechte, een zéér domme vorst of koning, die zich door raadslieden, die geen absolute schoelies zijn, laat leiden. Daarna, op de afdalende ladder, de zogenaamde democratische republiek; en het laagst van al, in de modderpoel, de autocratische regering van een vorst, die denkt dat hij heel knap is, terwijl hij feitelijk niets meer is dan een allergewoonst en allermiddelmatigst man, die het in het gewone leven al niet verder brengen zou dan tot bediende in een winkel of tot klerk op een kantoor of in een ministerie.

De nijdas zweeg en de anderen zaten daarover te denken.

Het vaderland

Gisteren heb ik het vaderland teruggezien...!

Heel even maar, en vanop een afstand, maar ik heb het toch gezien.

Het heeft geen bijzondere indruk op mij gemaakt. Toen ik het voor het laatst zag, stond ik op zijn eigen bodem, ginds, bij de IJzer, nu twee jaar geleden; en toen was de indruk diep en

[p. 620]

overweldigend. Ditmaal stond ik aan de Nederlandse grens en het gevoel was gans verschillend.

Het was een wei waarin ik stond; en dwars door die wei liep een draadversperring, en langs die versperring wandelde een man in grijs uniform langzaam heen en weer; en achter die versperring was het weer de wei, net als aan deze kant: hetzelfde gras, dezelfde kleur, dezelfde sloten, dezelfde bomen en dezelfde daken in het verschiet.

Hier stond ik op vreemde bodem en dáár was het mijn vaderland! Hier, in 't vreemde land, mocht ik vrij en ongestoord rondlopen; en dáár, twee stappen verder, in mijn bloed-eigen vaderland, werd ik gedood, als ik er een voet durfde zetten! Ik heb daar een tijdlang staan mijmeren en kijken. De schildwacht, die er op en neer liep, droeg de stempel van de somberste verveling op zijn aangezicht en langzaam aan drong het absurde van de toestand tot mij door en dacht ik dat de mensen eigenlijk toch stommer dan de stomste beesten zijn. Ik heb mijn schouders opgehaald en ben vertrokken.

Ik zal terugkeren als die waanzinnige draadversperring weggenomen wordt. Het zal nu wel niet lang meer duren.

Anonieme brieven

De meeste mensen spreken met de diepste minachting over anonieme brieven. ‘Wanneer ik een naamloze brief ontvang,’ zo luidt het doorgaans, ‘dan gaat hij dadelijk in de papiermand.’ Er zijn zelfs mensen die beweren, dat hij ‘ongelezen’ de papiermand ingaat.

Ik geloof er niets van. Zo iets strijdt radicaal tegen het karakter van de mens. En zeer terecht. Want weinige dingen zijn interessanter dan een anonieme brief.

Hoezo! Daar komt een mens naar u toe, die gans zijn ziel voor u blootlegt - en zo'n spiernaakt mensenzieltje geeft nogal wat te kijken -; een mens die u nu eens precies en onbevangen mededeelt wat hij zoal van u denkt; een mens die, in plaats van schijnheilig-vriendelijk naar u te glimlachen, u grijnzend afsnauwt; u vervloekt, u beledigt, u bedreigt; een mens, die zich aan u voordoet zoals hij werkelijk ten opzichte

[p. 621]

van u is; een oprecht mens, met één woord... en u zoudt naar die oprechte stem niet willen luisteren! Hoe is het mogelijk! En hoe diep moet dan in u 't besef van waarheid en oprechtheid wel verduisterd zijn!

Neen, neen: een naamloos schrijven is voor mij van het grootste belang. Wat kan het mij schelen dat er geen naam staat onder die overstelpende ontboezeming van oprechtheid, zij het dan de oprechtheid van een gemene, lage ziel? De meeste mensenzielen zijn nu eenmaal niet verheven, met of zonder naam. Laat ze dan tenminste wáár zijn; 't is nog iets! En trouwens: waarom zou een anonieme brief per se laag en gemeen moeten zijn? Ik heb wel eens bijzonder mooie en werkelijk zielsverheffende anonieme epistels ontvangen. En ik heb ook eens,... zou ik het durven zeggen...? ik heb ook eens een anonieme liefdesverklaring ontvangen!

Maar toen speet het mij toch wel, - dit geef ik toe, - dat het een anonieme was.

Nota: Mijn hartelijke dank dus aan de zeer rechtschapen mensen, die mij onlangs, naar aanleiding van het verhaaltje, Guerliche de Goochelaar, anonieme brieven vol beledigingen stuurden. Ik zit alleen maar een beetje verlegen met het geval, want feitelijk komt mij die eer niet toe, maar wel mijn oude vriend Henri Deulin, de auteur van het verhaal, die overleden is. Zodat het een anonieme scheldpartij tegen een dode wordt. En, wat nog meer is: dat verhaal heeft Deulin op zijn beurt overgenomen als legende uit de volksmond van een ganse streek, zodat het een scheldpartij wordt tegen een hele bevolking, die het op haar beurt, in de loop der eeuwen, van misschien miljoenen voorouders overgeërfd heeft!

Ach! Ach! Wat 'n proporties de dingen toch nemen! Ik hoop maar dat het geen diplomatieke verwikkelingen veroorzaakt, want dat is gevaarlijk in deze tijd!

Dag aardige, oprechte jongens! Snoezebollen, hou jullie maar goed, hoor! En in 't vervolg een tikje meer onderscheidingsvermogen. Daág!