Verzameld werk. Deel 7

[p. 599]

Rubens, schilder

Gisteren ochtend, kwart over elf, om de hoek van Lange Voorhout en Tournooiveld, heb ik Rubens ontmoet; Rubens, de schilder...

Hij droeg de armoedige uniform van de Belgische geïnterneerde soldaten: die uniform van ellende maar ook van glorie, die doet denken aan de haveloze plunje van de oude sansculotten; en zijn gezicht was in al die jaren bijna niet veranderd: hij had nog steeds zijn onnozel, dun snorretje; zijn kleine oogjes stonden nog altijd te dicht bij zijn neus; en hij glimlachte ook nog steeds met zijn eigenaardige glimlach, die dadelijk achterdochtig werd, zodra hij mij herkend had en de eerste woorden met mij wisselde.

- Wel, Rubens, dat-e gij hier zijt! Hoe goat 't mee ou? vroeg ik hem, in behoorlijk goed Vlaams dialect.

- O, 't schikt nou nogal, meniere, antwoordde hij.

En hij vertelde mij, dat hij na de val van Antwerpen naar Nederland gevlucht was en er drie jaar in een der interneringskampen had gezeten.

- En es de vreiwe hier uek? vroeg ik nog.

- Joa joa z' meniere; 'k hè ze loaten overkomen.

- En es z' hier content?

- O, joa z' meniere, stijf content.

- En wat doet-e nou? ging ik voort.

- Schilderen, bij nen boas, zei hij. En meteen kwam er een lichte kleur over zijn tanige wangen en kreeg zijn gezicht die verlegen, achterdochtige glimlach, waarvan ik daar zoëven sprak.

Het was alsof een gans, reeds ver verleden, weer naar mij kwam toegewaaid. Ik zag opnieuw mijn dorpje, ginds, in 't schone Vlaanderen en 'k woonde in verbeelding weer die

[p. 600]

plagerijen bij, waaraan ik trouwens ook had meegedaan en waaronder de sullige Rubens destijds zo geweldig had geleden.

Hij heette werkelijk Rubens, en hij was werkelijk schilder van zijn ambt. Dat wil zeggen dat hij in betrekking was bij een schildersbaas, die er zijn specialiteit van maakte huizen, kerken en zo meer met wandschilderingen te versieren. En zo kreeg Rubens eens de opdracht om de gelagkamer van het ‘Huis van Commercie’, de deftige dorpsherberg, waar al de notabelen hun stamtafel hadden, met zijn kunstprodukten op te luisteren.

Ik herinner mij die dingen. Je moest er voor bulderen van 't lachen, of je wou of niet. De figuren waren als gestolde poppen; de ogen keken, of scheel, of stonden te dicht bij de neus, zoals Rubens' eigen ogen stonden; en de lusttuinen hadden een ongekende paradijs-weelde, terwijl de dieren die erin rondliepen of vlogen, bij gebrek aan perspectief, de vreemdste proporties aannamen: een pauw groter dan een eik, een paard kleiner dan een hond, en een aap allerdolst, die leek op een oud vrouwtje met blauwe bril, dat zat te breien. De stamgasten vermaakten zich uitbundig met die onder hun ogen in wording zijnde konterfeitsels. ‘Rubens, je doet je naam eer aan,’ herhaalden, bij iedere gelegenheid, de dorpsnotaris of de dokter. ‘Rubens,’ beweerde op zijn beurt de ontvanger, ‘je schilderijen in het Louvre te Parijs, zijn niet mooier dan wat je ons hier dag aan dag voor ogen tovert.’ Rubens grijnslachte en liet die heren praten. Wie zijn beroemde naamgenoot geweest was, daar had hij niet in 't minst benul van, daar had hij nooit van gehoord. Hij snapte alleen dat die heren hem wat voor de gek hielden en zich ten koste van hem vermaakten; maar zij waren nu eenmaal gewichtige lui op het dorp en hij was slechts een nietig huisschildertje; hij kon helemaal niet tegen hen op. Hij wroette zenuwachtig door aan zijn gedrochten en zijn enige verweer was steeds zijn stille grijnslach, vol achterdocht en heimelijke, machteloze nijd.

Toen liep opeens het gerucht dat Rubens zou gaan trouwen. Het was de waarheid. Hij had een meisje gevonden en was van plan heel spoedig met haar in de echtelijke band te treden. En

[p. 601]

meteen leek Rubens plotseling een ander mens geworden: hij kreeg ineens iets manshaftigs, werd korter in zijn antwoorden, duldde blijkbaar slechts met moeite de gewone plagerijen meer. Toen de dokter hem op een middag vroeg of hij reeds 't portret van zijn beminde had geschilderd, gaf hij een bepaald scheef antwoord; en 't ogenblik daarna daalde Rubens eensklaps van zijn ladder, ging naar de schenktafel, bestelde daar, slag op slag, drie borrels die hij telkens met één enkele zwaai in zijn keelgat goot en verliet daarop de herberg: vuurrood, inwendig brommend en vloekend, met fonkelogen naar de spotlachende heren. Die zaten paf van verbazing en vroegen zich af of Rubens plotseling gek geworden was, toen zowat een halfuur later ruw de deur geopend werd en Rubens weer binnenrukte, abominabel dronken, waggelend op zijn benen, gevolgd door een oud vrouwtje, - zijn moeder, - die terstond razend en scheldend op de tafel van de stamgastheren aanvloog. 't Was een schande, riep ze, wat zij met haar zoon gedaan hadden; 't was een leugen dat hij in Parijs geschilderd had; zij waren in de verste verte geen familie van die andere kerel; en hun naam klonk zo goed en zo eerlijk als de namen van die heren, die zich wel mochten schamen een arme werkman zo te durven bekladden. Maar ze zou er een eind aan maken; ze zou naar de politie toe gaan, naar de burgemeester, naar de Koning te Brussel als 't moest, om haar zoon, die nu ging trouwen, in zijn eer te herstellen...

Het vrouwtje was niet te bedaren; zij gilde om beurten van woede en huilde van wanhoop; zij eindigde met dreigend haar beide machteloze vuistjes naar de stamgasten te ballen en liep dan snikkend weg, haar slap-waggelende, brabbelvloekende zoon met zich meetrekkend.

Hoelang is dat nu reeds geleden: tien jaar, twaalf jaar, vijftien jaar!... Ik weet het niet meer. Met Rubens' verschijning leefde 't ineens weer intens vóór mij op; en toen hij weg was stierf het droevig uit, als een droom.

Zou er nu nog wel één der vroegere stamgasten in de ouderwetse, deftige herberg zitten, waar Rubens' gedrochtelijke wandschilderingen de berookte gelagkamer versieren? Ik denk het niet. Andere mannen zitten daar nu: kerels met

[p. 602]

punthelmen en gespoorde laarzen, die misschien wel even naar de konterfeitsels aan de wanden kijken en er eventjes om glimlachen, maar die er toch nooit de grappige geest en de eigenaardige bezieling van zullen voelen.