Verzameld werk. Deel 7

[p. 524]

Brief aan een vriend in het buitenland

Den Haag, 25 januari 1918.

Beste Vriend,

Gij knort op mij, omdat ik u in zo lange tijd niet meer geschreven heb. Is dat werkelijk zo! Zijn er inderdaad zoveel weken en zelfs maanden over heengegaan? 't Is mogelijk. Ik weet het niet. Ik herinner mij niet meer.

Gij vraagt mij hoe het gaat met vrouw en kinderen. Goed; dank u. Of liever: niet zo bijzonder goed: ze zijn allen wel wat ziek en kwakkelend geweest, maar nu toch weer veel beter, al zien zij er nog vrij slap en afgetakeld uit. Enfin, ik weet het niet precies hoe of het met ze gaat; heus, ik weet het niet.

Verder vraagt ge mij hoe ik over de oorlog denk en wanneer dat nu toch eens zal eindigen. Eindigen? Zoudt ge werkelijk denken, dat die oorlog eens zal eindigen? Hoe lang duurt hij nu al! Is het twee jaar, drie jaar, vier jaar, tien jaar! Ge moet het mij niet kwalijk nemen, maar heus, ik weet het niet meer. Mijn geheugen is de laatste tijd erg achteruitgegaan. Zoudt ge niet denken, dat het zo kan blijven duren! Ik bedoel: met de oorlog, natuurlijk. Ik zie niet in waarom niet. Het leven gaat toch zijn gang, hoe dan ook. Sinds ruim een jaar had ik geen couranten meer gelezen. Onlangs ben ik er weer mee begonnen. Waarom, zou ik trouwens niet kunnen zeggen. Zomaar, machinaal, omdat ze daar toch lagen. Ik had het ook best kunnen laten, want er staat absoluut niet het minste nieuws in. Het zijn precies dezelfde, officiële, officieuze en particuliere leugengrammen en leugenbeschouwingen, die er een jaar, of twee jaar, of drie jaar, of tien jaar (ja, hoe lang duurt het nu ook weer) geleden in stonden. Slechts de wijze waarop ik erop reageer is enigszins veranderd. 's Ochtends, bij mijn ontbijt, ben ik nu meestal overtuigd, dat wij op weg zijn naar

[p. 525]

de vrede (dat zal ook wel, evenals wij, ons leven lang, op weg zijn naar de dood). 's Middags, aan de lunch, ben ik door twijfelen omslingerd; en 's avonds, na acht uur, voel ik mij doorgaans zo onverzoenlijk ‘jusqu'au boutist’ als de hardnekkigste ueber-patriot van 't achterfront.

Zo gaat dat, waarde vriend. Maar dat heeft alles bitter weinig te betekenen. Wij kunnen immers aan de gang van zaken niets wijzigen. De wereld is veranderd en hij zal veranderd blijven tot hij nog eens weer verandert. Laten we dus maar leven en afwachten.

Van leven gesproken: het schijnt dat we hier over een paar maanden geen graan, en dus geen brood meer zullen hebben. Ook al niets aan te doen. We moeten dan maar iets anders zien te krijgen. Wat! Ja, ik weet het niet. Weet gij het soms? Wat aten de mensen vóór er tarwe en rogge geteeld werd? Wanneer zijn de rogge en de tarwe als voedingsmiddel op de liefelijke aarde verschenen? Wat aten onze oer-voorouders, de Menapiërs en de Bataven? Die aten toch iets, zou ik zo zeggen, aangezien ze bestonden; en waarom dus zouden wij dan ook niet eten wat zij wel eenmaal aten!

Ik geloof, waarde vriend, dat er nog heel, héél veel te eten op de wereld is. En ook te drinken en te roken. Vanmorgen was ik in een tabaksmagazijn en bestelde daar een doos Engelse tabak, zoals ik gewend ben te roken.

- De laatste doos, meneer, zei glimlachend de juffrouw.

- En hoe duur? vroeg ik, niet zonder enige angst.

- Vijf gulden, meneer.

- Wat! Vijf gulden, voor wat ik vroeger één gulden betaalde!

- Waarom geen vijfhónderd gulden, juffrouw!

De juffrouw nam glimlachend, zonder verdere opmerkingen, de dure doos terug en bezorgde mij een ander doosje, niet-Engelse tabak, dat slechts vijftig cent kostte en lang niet kwaad was. Geloof mij, waarde vriend, er is nog óver-overvloed van alles op de wereld. Er kan nog een formidabele rommel van allerlei luxe-gedoe opgeruimd worden, vooraleer wij het werkelijk-nodige dienen aan te spreken. Wijn, champagne, likeuren, dure tabak en sigaren; oesters, kippen, fazanten, hazen; koekjes, zoetjes, fijn gebak en chocolade; luxe kleren, luxe linnen, luxe bont en luxe laarzen; en de luxe

[p. 526]

paarden, en de luxe rijtuigen, en de luxe automobielen: 't is om ervan te duizelen van al de overweldigende overvloed die nog verdwijnen moet, alvorens wij tot het natuurlijke en gezonde leven weer kunnen terugkeren! Zoals ge dus ziet, waarde vriend, hebben we weinig of geen reden tot klagen. Maar de mens is nu eenmaal een geboren klaagdier en, om niet uit de toon te vallen, zal ik u dan ook wel mijn jammerklacht mededelen. Die richt zich tegen het klimaat, het vreselijke klimaat van hier. Of, juister gezegd, tegen de wind, tegen de gruwelijke, onmenselijke, Hollandse wind! Het is niet voor niets, waarde vriend, dat hier al die windmolens staan. Allemaal heel aardig en mooi op een gekleurd plaatje; maar als ge dag en nacht, zonder ooit een ogenblik verpozing, dát wat de molenwieken draaien doet, in uw gezicht krijgt, dan gaat ge daar wel eens anders over denken. Ge moet hier de gezichten van de mensen zien op straat. Dat zijn geen menselijke gezichten meer. 't Zijn levende grimassen; ze kijken je aan met één oog, dat dan nog onder water staat; ze trekken hun mond scheef van de koude pijn, zij proesten en hoesten en niezen; ze dragen allen op hun facie wat mijn vriend Couperus (die er ook onder lijdt, en hoe!) de ‘stormgrijns’ noemt. Enkele dagen geleden vroeg mij een buitenlandse dame in de tram:

- Maar hoe komt het toch, meneer, dat het hier altijd, áltijd stormt?

- Ik vermoed door al die windmolens, mevrouw.

Zij lachte; zij kan zo aardig en mooi lachen; het is ook zulk een mooie vrouw! Maar toen wij samen uitstapten moest ik haar vasthouden; zij viel bijna omver, haar hoed woei scheef, haar tasje viel in 't slijk en haar paraplu keerde om. En de loeiende orkaan wervelde haar weeklacht door 't heelal:

- Ach! die oorlog! die oorlog. Wat 'n afgrijselijke beproeving toch!

Adieu! beste vriend. Houd u flink en tracht u in de nieuwe wereld aan te passen. Tegen dat de weelde van de tegenwoordige tijden opgenoten is, moeten wij tot het genieten en waarderen van het nodige zien klaar te zijn.

'n Poot,

C.B.