Verzameld werk. Deel 7

[p. 505]

De redders van het vaderland

Wij hebben alweer, enkele dagen geleden, een aantal hooggestemde, patriottische redevoeringen kunnen aanhoren, waarin moedige sprekers het vaderland en, met het vaderland, een groot gedeelte van de beschaafde wereld wilden helpen redden.

Dat was naar aanleiding van Koning Alberts naamdag. De jarenlang verbannen Belgen kwamen in feestzalen bijeen en daar hoorden zij de schone, opwekkende woorden.

Wie sprak die uit en vertolkte de vurige gevoelens en verlangens van allen? Een oudstrijder van Luik of de IJzer? Een gewonde, een verminkte? Een die werkelijk, niet met zijn geest en zijn gedachte, maar met zijn lichaam meegestreden en geleden had? Een die de kogels om zich heen had horen fluiten en de schrapnels in rosse flitsen boven zijn hoofd had zien barsten? Een, die in de ijzige modder van de loopgraven had geploeterd en die dagen lang honger en dorst had geleden?... Neen. Zij die spraken hadden niets gezien, niets meegemaakt, niets ondervonden. Zij vertolkten alleen maar wat de anderen: de strijders, gezien, gehoord, gevoeld, gedaan, geleden hadden.

Hadden die sprekers nu ook maar gezegd: Zij, (de strijders) hebben dit gedaan, dát geleden! Doch neen: zij spraken van ‘wij’ hebben dit gedaan, ‘wij’ hebben dát geleden; en, in name van alles wat ze beweerden gedaan en geleden te hebben, terwijl ze feitelijk niets van die aard hadden gedaan en niets van die aard hadden geleden, schalden ze luide wraak en dreiging uit en riepen ze van vol te houden ‘jusqu'au bout’, tot de totale overwinning en de totale onderwerping van de gehate vijand.

Gedurende de eerste jaren van de oorlog (de eerste ‘jaren’; is het niet gruwelijk dat men zo iets moet neerschrijven!) kon men dergelijke redevoeringen beter aanhoren. Men lette niet zo nauw op de betekenis van de woorden; het onderscheid tussen wie vocht en wie nog maar niet meevocht leek minder scherp; men leefde in de waan, dat het wel spoedig uit zou zijn. Maar nu, nu er na zoveel jaren nog geen schim van vrede aan de einder te bespeuren is; nu het voor de grootste optimist

[p. 506]

wel duidelijk moet geworden zijn, dat er een waar mirakel zou moeten geschieden om deze oorlog binnen afzienbare tijd te doen eindigen; nu schrijnen dergelijke redevoeringen pijnlijk; nu worden het schrille wanklanken, vooral wanneer men ze wel eens moet horen uit de mond van nog betrekkelijk jonge en flinke mannen, die best geschikt schijnen om daadwerkelijk aan de strijd deel te nemen. En zonder een ogenblik aan de goede en oprechte vaderlandse gevoelens en bedoelingen van de redenaars te willen twijfelen, vraagt men zich af of zij toch niet veel beter zouden zwijgen.

Zij, die zouden kúnnen spreken, zijn hier niet. Zij staan ginds, aan de IJzer, met het geweer in de vuist en de gretige blik naar het oosten, waar de andere broeders staan, in kommer en lijden, onder de wrede dwang van de bezetter. Dát is het volk, het land, het Vaderland! Die, en die alleen, mogen en kunnen spreken; maar wij hier, horen hun stemmen niet. Ze zijn te ver van ons verwijderd, te zeer van ons vervreemd. En, wat ‘wij’ hier nu zeggen, is misschien wel niet wat ‘zij’ hier gaarne zouden willen doen horen.

Dienstweigeraars

De dienstweigeraar, - de principiële, - wil mij voorkomen als een soort luxeartikel in een vredesland. Het staat goed, het heeft iets superieurs en enigszins bohême-artistieks; het hoort bij de lange, slordige haren, bij de ongekamde, ruige baarden, bij de geïnspireerde ogen, bij de grijs- of bruin-fluwelen buisjes en de twijfelachtig-frisse nagels. En het is helemaal niet levensgevaarlijk: desnoods enkele weken gevangenschap en dan weer het vrije en superieure leven, omkranst door de aureool van de idealistische martelaren.

Ik verklaar onomwonden, dat ik niets dan eerbied voelen zou voor een jongeling, die weigerde een ‘veroveringsoorlog’ te helpen voeren. Een veroveringsoorlog is gewapende diefstal, brandstichting en moord. Maar wat te denken van veel jongelieden, die weigeren hun land te dienen als het, onrechtvaardig aangerand, in doodsgevaar verkeert?

Die zijn er, helaas! en veel, onder de Belgen! Zij voelen niets,

[p. 507]

naar zij beweren, voor het begrip ‘vaderland.’ Dat is voor hen slechts een abstractie, een woord, een klank zonder betekenis. Zij voelen zich wereldburgers.

Zou dat werkelijk wel zo zijn? Zouden ze niet, als het kon en als ze mochten, dadelijk na de vrede weer naar het geboorteland heensnellen, naar dat land, het vaderland, dat ze thans niet meer kennen, omdat ze te laf zijn het te helpen redden en verdedigen?

Indien ze mochten...! Maar dat zullen ze niet. Bij de grens van het rampzalige, door hen versmade vaderland zal een wacht staan, duizendmaal sterker dan al de vijandelijke legers, die er nu de toegang versperren: de hoon en de minachting van het ganse volk! Zij zullen er niet binnenkomen, nog in geen jaren en jaren; zij zullen de vreemden en de lafaards blijven overal, de paria's en de vervloekten van de wereld, hun hele leven lang, waar of ze zich ook, bij vijand of bij vriend, vertonen.

Er zijn er onder hen die beweren, dat niet België, maar Vlaanderen gered moet worden. Ja, Vlaanderen zál gered worden; Vlaanderen zal worden wat het wezen moet; doch zijn redders zullen zijn: niet de dienstweigeraars, maar zij die eerst hun vaderlandse plicht vervuld hebben.

Die, en die alleen, ik herhaal het nog eens, zullen later mogen meespreken; en wat zij willen zal geschieden.