Verzameld werk. Deel 7

[p. 463]

Un souvenir de Solferino

Dezer dagen kreeg ik toevallig weer dat boekje in handen, waarin Henri Dunant, stichter van het Internationale Rode Kruis en eerste Nobelprijs voor de vrede, met zoveel hart en touchante ontroering de droeve episoden vertelt, die hij, in zijn hoedanigheid van vrijwillige militaire dokter, op de slagvelden van Castiglione en Solferino kon waarnemen.

Solferino! Wie denkt thans nog aan die slag, die toenmaals er een was van overweldigende omvang en betekenis en die in deze oorlog slechts een incident zou wezen van nauwelijks opvallende belangrijkheid?

‘Gedurende die gedenkwaardige dag van 24 juni 1859 stonden, in de vlakten van Lombardije’, zo vertelt Dunant, ‘driehonderd duizend man tegenover elkaar: de gevechtslinie had een uitgestrektheid van vijfentwintig kilometer en men vocht gedurende vijftien uren!’

En dan beschrijft hij wat hij op het slagveld heeft gezien en meegemaakt.

Het diep-indrukwekkende van dit ganse meegeleefde verhaal is, dat men hier te doen heeft, niet met een beroepsjournalist of dokter, maar met een innig-voelend en mee-lijdend mens. Het is de oorlog in al zijn gruwbare tragiek van individuele ramp en foltering. De soldaat of officier is voor Dunant geen nummer van een regiment en hij buigt zich vol meewarige droefheid over ieder van de gevallenen en hij wil weten wie zij zijn of waren en hoe het grote drama hen direct en individueel in hun leven of hun toekomst treft. Zo is dat ganse boek als één lange kreet van afschuw en afgrijzen; en waar hij wanhoopt aan de vernietiging van 't monster zelf - de Oorlog - denkt hij althans aan middelen tot leniging van zoveel onverdiende smarten: aan vluggere hulp voor de gewonden op het slagveld, aan betere verpleging van de zieken in de hospitalen;

[p. 464]

en langzaam aan werd in zijn geest, en in zijn hart, mag men wel zeggen, de schone, menslievende gedachte van het Rode Kruis geboren.

Henri Dunant is enkele jaren geleden gestorven. Hij heeft de grote, rijke heerlijkheid mogen beleven zijn droom, zijn illusie verwezenlijkt te zien. Hij heeft de bittere ontgoocheling niet gekend waarmee deze oorlog zijn laatste levensjaren zou vergald hebben, als hij nog in leven was geweest.

Hij heeft het niet moeten bijwonen, dat Rode-Kruis-loodsen vol gewonden en geamputeerden door vijandelijke vliegers werden in brand geschoten, dat lazaret-treinen werden gebombardeerd, dat hospitaal-schepen werden in de grond geboord. Zijn werk althans heeft de barmhartige Rode-Kruis-vlag tijdens zijn leven inderdaad beschermd en gedekt.

Na het schone en zo diep menselijk-meelijdende boek van Dunant vol ontroering te hebben herlezen, heb ik ook nog eens het recente werk van Henri Barbusse, Le Feu, en het afgrijselijk-aangrijpende, nu pas verschenen Vie des Martyrs van Georges Duhamel ter hand genomen. Achtenvijftig jaar zijn sinds de slag van Solferino verlopen. Achtenvijftig jaar van menselijke beschaving, ontwikkeling en vooruitgang op allerlei gebied; en waar zijn we...? Men leze slechts het laatste hoofdstuk uit Le Feu, die onmenselijke nachtmerrie van de modderoorlog; die blokken slijk die daar liggen, levenden en doden ondereen, die pestlucht van verrotting, dat vergaan van alle menselijk gevoel, die totale, absolute verstomping en verwording van ziel en lichaam, van alles wat het leven levenswaard kon maken...! Of men leze in het boek van Duhamel de ‘Nuits en Artois’ van dat kasteel vol gewonden, die huilen, en brullen, en schelden, en vloeken, en vechten, en krankzinnig worden onder het afgrijselijke lijden. Goede, eerlijke Dunant, mens van hart en gevoel, mens die medeleed met ieder mens die hij zag lijden, ik ben blij dat gij niet meer leeft! Maar uw werk, dat in deze schandelijke oorlog onteerd geworden is als de afschuwelijke parodie van al het hoog-en-schoon humane dat gij eens wilde bereiken, uw werk van nobele menslievendheid zal later weer herboren worden, als de mensheid weer tot menselijke gevoelens zal

[p. 465]

ontwaken; en de naam van Solferino, eenmaal synoniem van al het gruwelijke van de oorlog, zal nog eens weer, en heerlijker dan vroeger, glanzen als een zachte dageraad van hoop en liefde, als het eerste ontluiken van het tenger plantje van Barmhartigheid, dat later onmeedogend werd vermorzeld en vertrapt, maar in zijn diepste wortels niet gedood kon worden.