Verzameld werk. Deel 7

[p. 445]

De drang van de komende geslachten

- Heb je wel gemerkt, zei mijn vriend, terwijl we samen, in de stralende zon, onder de blauwe hemel, langs het heerlijke strand, tussen de warme, blonde duinen en de paarlemoeren, frisse golven wandelden, - heb je wel gemerkt hoe de vrouw sinds de oorlog anders is geworden dan ze vroeger was?

Mijn vriend is filosofisch aangelegd. Hij houdt van redekavelen en zelfs van redetwisten: hij noemt dat hersengymnastiek. Hij wil volstrekt niet per se altijd gelijk hebben: hij steekt maar licht op en wil gaarne dat zijn tegenspreker ook een licht opsteekt; en om die beide lichten danst hij dan als een vlinder met zijn woorden, die heus wel eens de uitdrukking kunnen zijn van werkelijk knappe en gezonde beschouwingen en gedachten.

- De vrouw anders geworden dan ze vóór de oorlog was: hoezo? vroeg ik.

- Versta mij goed, zei hij. - Ik bedoel eigenlijk de vrouw die nog geen vrouw is.

Ik voelde mijn wenkbrauwen zich samentrekken en een groef van ingespannen denken door mijn voorhoofd fronsen.

- De vrouw, die nog geen vrouw is, herhaalde ik heel langzaam. - Wat voor een eigenaardig wezen is dat dan wél?

- Het jong meisje! verklaarde hij zwaar-ernstig, bijna plechtig.

Ik boog stilzwijgend met het hoofd.

- Het jong meisje, zei hij, - is gans anders geworden dan zij vóór de oorlog was. In het jong meisje, voer hij filosofisch voort, leeft en trilt op dit ogenblik, onbewust, een zware tragiek.

- Wat vertel je mij daar! riep ik verbaasd. En ik wees hem naar de lichte, vrolijke, giechelende, als levenslustige vlinders fladderende meisjes om ons heen.

[p. 446]

- Schijn, niets dan schijn, antwoordde hij chagrijnig. - Zelfverblinding, zelfbegoocheling, des te dieper tragisch door het contrast met de werkelijkheid.

- Je bent vandaag niet erg vrolijk gestemd, merkte ik op.

- Ik ben gewoon filosofisch gestemd, zei hij. - Ik zie de dingen, dwars door hun uiterlijke schijn heen, zoals ze in werkelijkheid bestaan. Wat doen toch al die jonge meisjes op de wereld? Wat is hun levensdoel? Een man te hebben! Vrouw en moeder te worden; is 't niet? Daarom maken ze zich mooi; daarom kleden ze zich licht, o zo bijzonder kort en licht nu deze zomer; en daarom ook is 't dat ze giechelen, en lachen, en met hun ogen lokken, merk je dat dan niet?

- Mijn jaren... mijn grijze haren... in zoverre die nog voorradig zijn... zuchtte ik.

- Ik spreek niet voor jou! riep hij bits; - ik spreek in 't algemeen. En plotseling draafde hij in één adem door:

- De oorlog verslindt elke dag duizenden en duizenden mannen. Iedere jonge man die sneuvelt is er een, die aan een jong meisje wordt ontnomen. Wij hebben samen, nietwaar, die eindeloze optochten van bataljons en regimenten naar de fronten zien vertrekken. Heb je dan niet naar de ogen van de meisjes gekeken, toen die ontelbare massa's voorbijgingen? Ze hunkerden, kan ik je zeggen; ze hunkerden en smeekten! Stel je eens het omgekeerde voor. Stel je eens even voor, dat het de jonge meisjes zijn die ten oorlog trekken en verminkt worden en sneuvelen, terwijl wij, de jonge mannen, hier alleen achterblijven! Wij zouden niet zwijgend toezien en hunkerend smeken! Vloeken en verwensen zouden wij; razen en in opstand komen! Ons goed, ons liefst bezit, met hand en tana verdedigen! Maar de vrouw is zwak. Zij raast en vloekt niet en haar enige verdedigingsmiddel is haar gratie en verleidingskracht. Begrijp je: het jonge meisje is mooier, koketter, verleidender geworden. Dat is de strijd om het bestaan. Zo krijgt ze misschien nog een man, een van de weinige die uit de chaos van vernieling zullen overblijven. Zo volbrengt ze misschien nog haar roeping: de vrouw, de moeder!

Mijn vriend maakte een breed gebaar, zijn rechterarm streek over zee en strand en duinen; en hij verkondigde:

[p. 447]

- Maar er is meer; en 't raakt de diepste diepten en de oorsprong en de toekomst van heel ons menselijk bestaan! De jonge vrouw is slechts het onbewuste werktuig van eindeloosmachtige, verborgen krachten. Achter haar verleidingsglimlach ontwaar ik de drang van de komende geslachten, het willen-tot-het-leven-komen van de duizenden en de miljoenen ongeboren wezens, die de milde natuur tot wederbevolking van de aarde heeft voorbestemd. Begrijp je? Dát is het! Ik begreep; maar vond mijn vriend wel wat héél zwaar-filosofisch op de hand geworden. En de lichte, vrolijke, als kapellen om ons heen zwevende jonge meisjes, de gracieuze onderwerpen van ons zwaar gesprek, fladderden maar lustig voort, en giechelden en lachten; en 't kwam mij voor dat zij hun levenstaak en doel, bewust of onbewust, heel wat minder tragisch opvatten dan mijn goede vriend hun in zijn bespiegelende verbeelding wel toedichtte.

Maar... het kon ook enkel schijn wezen, zoals mijn vriend beweerde.