Verzameld werk. Deel 7

[p. 440]

Het algemeen verlangen

O, die oorlog, die oorlog, hoe lang zal hij nog duren?

Zal de steeds teleurgestelde hoop op vrede de ganse wereld zó vermoeien en ontzenuwen, dat er in de mensen zelfs geen kracht tot vreugde meer zal overblijven om het vredesfeest te vieren als het ogenblik gekomen is waarop het nog eenmaal gevierd zou kunnen worden? Of zal er werkelijk nooit meer vrede op aarde komen; en zal die vriend van mij, - een Frans soldaat - die ik verleden jaar te Parijs, ontmoette, de wrede waarheid hebben uitgesproken, toen hij mij gelaten en berustend zei:

- J'ai l'impression que je ne quitterai plus jamais mon uniforme.

Wie weet? Wie zal het zeggen?

Ik waag het erop iets neer te schrijven, enkele eenvoudige gewaarwordingen en gedachten, zoals ze zich van lieverlede, naarmate de oorlog langer duurt en duren blijft, met de kracht van een toenemende obsessie aan mijn geest opdringen.

Laten we globaal eens aannemen, dat er vijftien miljoen mensen tegenover elkander in het veld staan. Vijftien miljoen mensen, die slechts één taak, één doel, één plicht hebben: elkander te doden! Daartoe zijn allen, of bijna allen, ieder ogenblik bereid. De overgrote meerderheid kent slechts één algemeen verlangen: de vijand te doden!

En toch: als men nu individueel aan ieder van die vijftien miljoen mensen vroeg: ‘Wat zoudt ge liever doen: blijven doorvechten of vrij en vreedzaam weer naar huis toe mogen gaan?’ hoevelen of, beter gezegd, hoe weinigen zouden antwoorden: ‘doorvechten!’

Men moet niet trachten die dingen te doorgronden. Ze zijn niet te doorgronden. Men staat voor het brutale feit en redeneren helpt niets. Het geeft ook niets of men gaat opsporen

[p. 441]

wie al of niet de schuld heeft aan die oorlog, noch wie voor recht en wie voor onrecht vechten. Ik voor mijn part, ben ervan overtuigd dat ik de schuldigen ken; en gij, geachte lezer, meent ze waarschijnlijk van uw kant ook te kennen, en wellicht zijn 't niet dezelfden, die door mij worden bedoeld. Het doet er niets toe, het feit blijft: vijftien miljoen mensen vechten, voor recht of voor onrecht, en blijven vechten, terwijl op zijn minst 90 procent van die miljoenen ieder voor zichzelf naar niets anders snakken en verlangen dan naar te mogen ophouden met vechten!

Dat zijn van die nuchtere, elementaire, simplistische, filosofische bespiegelingen waarmee je opstaat en gaat slapen, waarmee je loopt te wandelen of zit te mijmeren of te werken, en die je van lieverlede tot een onuitstaanbare obsessie worden. Het draait in een kringetje rond; er is geen uitkomst en geen eind aan. Ik vecht voor 't vaderland en jij vecht voor het vaderland. Ik weet dat ik strijd voor recht en vrijheid en jij meent dat je strijdt voor recht en vrijheid. Ik wil je doden en jij wil mij doden. En toch snak ik naar vrede en jij snakt ook naar vrede. Maar niettemin vecht ik door en ook jij vecht door; en zo, allen snakkend naar rust en naar vrede, zullen allen blijven worstelen en doden, hoelang? hoelang?... tot in 't oneindige. Je voelt dat de wereld uit haar voegen is gerukt en je vraagt je ook af of ze wel ooit in haar voegen is geweest. En je gaat de mens beschouwen als een hopeloos ellendig dier; en je kijkt waarachtig met een soort van afgunst naar de gewone dieren, die je vroeger soms met geringschatting aanschouwde; naar de honden en de katten, naar de koeien en de paarden, die nu zo oneindig veel wijzer en verstandiger lijken, sinds het menselijk dier zo oneindig veel dommer en achterlijker is geworden.

't Geeft allemaal niets en ook mijn zeurige beschouwingen hebben geen de minste waarde. 't Is of je met je kop tegen de muren liep. Het mensdom heeft krachten ontketend, die het niet meer kan beheersen. Stellig zijn thans de gelukkigsten zij, die machinaal kunnen voortleven, zonder nog aan iets te denken.

Maar wie kan dat?