Verzameld werk. Deel 7

[p. 338]

Oprechte dankbetuiging

Open brief aan de heren van de Keurraad voor de vijfjaarlijkse prijs van Nederlandse Letterkunde in België; tijdvak 1905-1910.

Geluk is waan.

Wie zich gelukkig waant is gelukkig.

Ik ben gelukkig!

Ik ben gelukkig geworden na de lezing van het officiële verslag over de laatste vijfjaarlijkse wedstrijd van Nederlandse letterkunde in België.

Wedstrijd van Nederlandse Letterkunde! Ça rend rêveur...! In de geest van de officiële Keurwereld is de Nederlandse Letterkunde in België dus een soort van worstelpark, waar de sterkere de zwakkere neersmakt. Vae Victis! is de strijdkreet en de scherpe pennen prikken.

De Keurraad zetelt in de ereloge van de arena. De voorzitter, moderne Keizer, geeft het sein, maakt het fataal gebaar, - vinger omhoog -, en de lijken worden weggedragen.

Tweehonderd achtenveertig zijn er aldus weggesleurd, waaronder ook het mijne! Want er waren tweehonderd negenenveertig gladiatoren opgekomen en er mocht maar één overwinnaar zijn.

Het laatste van allen, na een heldhaftige strijd, die eindeloos lang duurde, werd mijn lijk weggesleept, en de overwinnaar - Stijn Streuvels - voor de tweede maal in die vijf jaar tijdsverloop, de lauwerkroon der zege om de slapen gedrukt.

En toch ben ik gelukkig, zéér gelukkig! Geluk is waan. Ik voel mijzelf de overwinnaar, de gelukkige overwinnaar! De Keurraad van de vijfjaarlijkse prijs van Nederlandse Letterkunde in België heeft mij vijfduizend en driehonderd frank laten winnen, mij getrakteerd op het lekkerste, gezelligste

[p. 339]

souper, dat ik ooit heb helpen opsmullen en mij daarbij de volle eer van de overwinning toegekend.

Dat alles lijkt wel enigszins verward en duister; maar wacht een ogenblik: gij zult heel duidelijk begrijpen.

Zowat een maand of vier geleden ontmoette ik te Gent een vriend, die opgewonden naar mij toe kwam, mijn hand drukte, de bovenste knop van mijn jas vastgreep en jubelend uitriep:

- Weet je, dat er ernstig, héél ernstig sprake van is, jou de vijfjaarlijkse prijs van Nederlandse Letterkunde toe te kennen?

Die vriend is een goeje, beste jongen; alleen maar wat erg naïef en soms wel een tikje onnozel in zijn geestdrift-uitingen. Hij gelooft b.v. nog aan eerlijkheid, aan oprechtheid, aan rechtvaardigheid, aan onbaatzuchtigheid, aan 'k weet niet wat al prulledingen.

Met een ijskoud-strak gezicht keek en hoorde ik hem aan.

- Je gelooft mij niet! riep hij, geërgerd aan mijn jasknop schuddend. - Wel, ik verzeker je, en ik weet het uit hele goeje bron, dat er alle kans op is; ja, ik zou er zelfs durven op wedden dat je hem krijgt.

Ik kan er absoluut niet tegen als iemand mij bij een knop van mijn jas vasthoudt. Het geeft mij een martelend gevoel van onzeggelijke benauwdheid en belemmering. Sprakeloos haalde ik mijn zakmes uit, trok het open, kwam er stilletjes mee bij de knop en sneed die af.

- Hee! riep mijn vriend enigszins verbijsterd naar de losse knop tussen zijn vingers kijkend. Maar hij gaf hem mij terug, klampte de tweede knop vast, en met steeds warmer nadruk:

- Ik zeg en ik herhaal en ik durf wedden, dat jou de prijs wordt toegekend.

- Heel goed, amice, antwoordde ik gelaten. - We zúllen wedden. Luister: als mij de prijs wordt toegekend, dan geef ik jou de vijfduizend frank, die ik ervoor krijg. Wordt hij mij niet toegekend, dan krijg ik van jou vijfhonderd frank. Gedaan?

Hij aarzelde, verlegen glimlachend.

- Zie je wel dat je niet durft!

[p. 340]

- Ik durf wél, pochte hij; - maar...

- Een tegen tien, is dat te veel gevraagd?

- Neen, maar toch...

- Welnu, laat het dan vierhonderd zijn!

- Jawel, maar...

- Driehonderd!

- Ja, maar enfin...

- Tweehonderd!... Tweehonderd tegen vijfduizend, durf je dát nog niet aan?

- In ernst! In volle ernst? vroeg hij.

- In absolute ernst.

Hij liet mijn tweede jasknop, waar het mes alvast sluipend naartoe ging, eensklaps los en sloeg zijn hand krachtig in de mijne.

- Dáár, 't is gedaan! riep hij.

Wij namen afscheid.

Nauwelijks had hij mij losgelaten of daar werd ik door een tweede vriend aangeklampt.

Die kwam dwars over 't plein waar ik liep naar mij toegevlogen, en, nog vóór ik de tijd had iets te zeggen of te vragen:

- Weet je dat je de vijfjaarlijkse prijs krijgt! gilde hij mij van verre toe.

Ik begon ietwat zenuwachtig te worden. Mijn gezicht vertrok pijnlijk onder een gefolterde beleefdheidsgrijns, mijn hand zocht weifelend naar de ontbrekende knop om mijn jas weer dicht te krijgen.

- Het schijnt je geen plezier te doen of je gelooft het niet, zei mijn tweede vriend verwonderd en teleurgesteld.

- Neen, ik geloof het niet.

- Gewed?

- Voor hoeveel?

- Voor al wat je wilt.

- Nou; voor vijfhonderd frank tegen vijfduizend dan.

- Ja maar...

- Voor vierhonderd.

- Ja maar enfin...

- Voor driehonderd.

- Ja maar...

- Voor tweehonderd, voor honderd, dáár, om er af te zijn. Ik

[p. 341]

wed je het ganse bedrag van de prijs, dus vijfduizend frank, tegen honderd frank, dat ik de prijs niet krijg.

- Meen je dat in ernst?

- In allervolste ernst.

Een laatste aarzeling, een klinkende handklap en daar was ik aan mijn tweede weddenschap van vijfduizend frank.

Eerst toen ik weer vrij kon ademen, begon ik het gewaagde van mijn daad te beseffen. Je kunt nooit weten, er gebeuren gekke dingen in de wereld. Ze moesten mij nu tóch maar eens de prijs geven. Dan zou ik er mooi aan toe zijn: de prijs en vijfduizend frank uit mijn zak! Stommeling, die ik was! Met een zeer bezorgd gezicht liet ik in een winkel mijn jasknop weer aannaaien en verliet daarna zo spoedig mogelijk de stad, om geen derde maal in de onzinnige verzoeking te geraken. Een week later kwam het officiële bericht, dat de prijs voor de tweede maal aan Stijn Streuvels was toegekend.

Ik sprong van blijdschap in de hoogte. Ik ontbood mijn beide vrienden op de plaats zelf waar zij mij hadden op de proef gesteld en incasseerde met een zalige glimlach de driehonderd frank. Zij foeterden tegen de Keurraad, schreeuwden wraak en moord, maar 't kon me geen lor schelen; mijn zuivere winst bedroeg vijfduizend driehonderd frank; mooier kon het niet, en, om mijn blijdschap te betuigen, verklaarde ik ongevraagd, dat ik hen met de driehonderd frank op een reuzenfuif trakteerde. Driehonderd frank! daarmee kon je nog eens gaan souperen! Het was zelfs wat te veel voor drie personen; we zouden er nog drie bij vragen: drie van het... (bloos niet, kuise heren van de Keurraad, hoogachtbare leden van de Koninklijke Vlaamse Academie) drie van het mooie geslacht, om het avondje wat op te fleuren.

Nog nooit heb ik zo fijn en zo jolig gesoupeerd! De kreeften en de ganzenlevers verdrongen elkaar om tot ons te geraken; de ‘Grands Crêmants’ spoten als fonteinen; de enorme havana-heipalen omhulden ons als in wolken van apotheose. Op een gegeven ogenblik schenen al de vorken en de messen en de glazen in een wilde dans op tafel rond te springen, en heildronken na heildronken werden ingesteld: op de leden

[p. 342]

van de Keurraad, op de Vlaamse Academie, op de rein-leven-beweging en de bloei van de Vlaamse letteren. Kortom, een algemene, diep-ontroerende verbroedering en verzustering.

Een dezer dagen kwam dan eindelijk het officieel verslag van de keurraad over de toekenning van de beruchte vijfjaarlijkse prijs ter wereld.

Uit vijf leden was die roemrijke raad samengesteld: J. Bols als voorzitter. Tussen haakjes gezegd: ook die naam, maar met een andere voorletter, werd flink gehuldigd en herhaaldelijk aangesproken op het bewust souper. J. Bols dus, als voorzitter; G. Segers, J. Bouchery en W. de Vreese als leden; en C. Lecoutere als verslaggever. Laten we daar eventjes de naam van W. de Vreese uit oppikken en apart zetten. Blijft over: een vierschaar van ongeëvenaarde knappe letterkundigen en kunstrechters, het schitterend resultaat dat zij bekomen hebben ten volle waardig.

Eerst toen ik dat voortreffelijk stuk litteratuur - het officieel verslag - met trillende aandacht gelezen en genoten had, kwam ik tot het duidelijk besef van mijn tegenwoordig groot geluk en van de huiveringwekkende gevaren, waaraan mijn beurs, goddank, ontsnapt was.

Verbeeld u dat er een tijdlang twee leden op de vijf mij de prijs wilden toekennen. Gelukkig draaide op het laatste ogenblik een van mijn ‘supporters’ nog naar Streuvels over en het gevaar was bezworen. Ook mijn lijk, mijn lillend, bloedend lichaam werd eindelijk uit de arena weggesleept. Gelukkig, gelukkig! Want o, mijn beurs en o, mijn zalig souper, had een van de leden zich andersom gedraaid! En, wat het wonderbaarlijkste is, nu draag ik toch, ondanks alles, het verrukkelijk gevoel in mij, dat de prijs mij wél, in alle eer en roem werd toegekend. Inderdaad: met Streuvels bleef ik de allerlaatste kampioen in het door de Vlaamse Academie ingerichte worstelperk. Met hem en naast hem, heb ik niet minder dan tweehonderd zevenenveertig lijken helpen opruimen! Veronderstel nu dat Streuvels die dag wat minder goed op dreef was, of ook al dat hij zei: ‘Komaan, ik heb het immers al vijf jaar geleden gewonnen, laat nu ook maar eens een ander aan de beurt komen’... In ieder van die twee gevallen werd ik

[p. 343]

de Zegepraler; want het staat er, het staat officieel in het Staatsblad gedrukt, dat ik, zowel als Streuvels, de tweehonderd zevenenveertig worstelaars in lijken hielp veranderen! Geluk is waan. Wie zich gelukkig waant, is gelukkig. En ik ben gelukkig na de lezing van het officieel verslag over de vijfjaarlijkse wedstrijd van Nederlandse Letterkunde in België.

Daarom, heren van de keurraad, achtbare leden van de Vlaamse Academie, beste kerels, flinke mensen, mijn oprechte, warme, gulle, hartelijke dank.

Om te besluiten een paar bloemen uit de schitterende weeldegaarde van dat officieel verslag, dat, zoals ik zei, door de heer C. Lecoutere werd opgesteld.

Sprekend van enkele der weggehaalde lijken, getuigt de verslaggever:

‘Wij loochenen niet, dat hunne voorstelling getuigt van scherpe waarneming, wel eens levendig is en naar de natuur afgebeeld: dat hun stijl schittert door weelderige kracht - een met goud bestikten zijden mantel gelijk, waarmede men een vuilnishoop aanlokkelijk wil maken’.

Een met goud bestikte mantel op een vuilnishoop! Wat een mooi beeld! En wat zal men dat dikwijls in werkelijkheid langs 's Heren wegen ontmoeten!

Over de Kampioen Frans Verschoren schrijft de heer Lecoutere:

‘Zij (de novellen van deze auteur) verplaatsen den lezer insgelijks onder de laagste standen der samenleving, doorgaans bij fabrieksarbeiders, wier ellende op weinig aantrekkelijke wijze worden uitgestald en beschreven’.

De heer Lecoutere wenst dus dat Verschoren de ellende van de fabriekswerkers als iets aantrekkelijks zou uitbeelden. Genre ‘chaumière et son coeur’ wellicht?

‘Zoo is eenvoud’ verzekert de heer L. even verder over Van de Woestijnes werk oordelend, ‘heelemaal niet hetzelfde als armoedigheid of kaalheid, en kan wel degelijk gepaard gaan met een sierlijken, ja, met een rijken tooi’.

Och och! meneer Lecoutere. Ach ach ach!

En van mij zelf zegt hij natuurlijk ook een en ander.

[p. 344]

‘Hoewel tot de school der modernen behoorend’ zo zegt hij, ‘onthoudt Buysse zich van alle taalgeknoei’.

O, dat ‘hoewel’, dat dierbaar ‘hoewel’!

Meneer Lecoutere en ook de andere heren van de keurraad zijn geenszins ingenomen met de morele gevoelens van de meerderheid van mijn romanhelden. Ik krijg veel zwarte vegen uit een hele vieze pan. Dat begrijp ik trouwens heel goed en dat vind ik ook uitstekend gezien en gevoeld van het standpunt dat die heren tegenover litteraire werken innemen. Ikzelf zou er trouwens nooit aan denken die zedige heren mee te nemen naar 't Kasteeltje in Het Bolleken, waar Nonkelken en meneer Vitàl ‘l'alcool et Flavie’ huldigden; noch zou ik hen plaatsen naast de drie oude vrijgezellen in Lente, aan de oever van het Zonneputje, waar het ontroerend-mooi Leontientje haar bad nam, en nog minder zou ik, met het slecht vijffrankstuk op zak, hen binnenloodsen in het hoogst verdachte kroegje van juffrouw Veelhaar, waar Theofielke Schandevel en Deeske Wildeborst zulke ondeugende geneugten beleefden. Ternauwernood zou ik hen durven vergezellen in de deftige woning van juffer Toria Schouwbroeck en het Ezelken, bij de gecastreerde poezen en eenslachtige gedierten; en zo kom ik eigenlijk vanzelf tot wat ik finaal wilde zeggen:

Dat ik niet meedoe in officiële wedstrijden; dat ik er nooit heb aan meegedaan en er nooit zál aan meedoen; en dat die fameuze heren van de beruchte Keurraad gewoonweg de waarheid verdraaien, waar zij in hun knoeierig officieel verslag vermelden:

‘Van Buysse ontving de Keurraad drie uitvoerige romans en een reeks schetsen ter bespreking’.

Van Buysse ontving de Keurraad niets en van Buysse zál hij ook nooit iets ontvangen.

Dat is en blijft de enige en zuivere waarheid.