Verzameld werk. Deel 7

[p. 239]

Couperus in Vlaanderen

Juli 1923.

Wie had het een maand geleden gedacht, dat we nu reeds ‘Herinneringen’ over Louis Couperus zouden schrijven? De mooie bloemen van zijn huldigingsfeest waren nauwelijks verwelkt, toen de rouwviolen voor zijn doodkist werden aangedragen. Een onvergetelijke triomf; een plotse inzinking; de sombere tragedie van de Dood; en eindelijk de stralende apotheose van de vuurgloed en het versmelten in Nirwana! Zo is die grote schoonheid in die zware droefenis. Van zijn fijn, voornaam en boeiend stoffelijk wezen is niets meer over dan een greepje as. Moeten wij daar nu in berusten en alleen nog denken aan zijn geest en ziel? Ik kán het niet. Ik zie hem nog veel te levendig vóór mij en ik wil van hem vertellen zoals hij dikwijls was: licht, speels en vrolijk, met soms een zweempje weemoed of kwaadaardigheid, wanneer hem iets bedroefde of ergerde. Is dat een heiligschennis? Mag dat niet, zo kort na de tragedie? Moet er alleen nog van zijn dood gesproken worden? Mag hij niet weer herleven in enkele kleinere anekdoten en trekjes, leven zoals hij toch werkelijk gelééfd heeft, gewoon en eenvoudig, als elk ander mens? Hij is toch een onsterfelijke dode! Niet alleen zijn oeuvre zal de nakomelingschap blijven boeien, maar ook zijn persoon en alles wat aan die persoon verbonden was. Wie em goed gekend hebben is het haast een plicht het hunne bij te dragen, - hoe bescheiden dan ook, - tot volmaking van het grote, schone beeld, dat de toekomst zal vereren.

Het was in Vlaanderen, lang vóór de oorlog, vele jaren geleden. Hij logeerde bij ons, op ons buiten. Niet zonder enige vrees hadden wij hem uitgenodigd. Hoe zou dat gaan met hem, in het eenvoudige, Vlaamse buitenleven? Hij had willen

[p. 240]

komen, maar wij dachten, wij voelden, dat hij in dat vreemd en zo heel apart milieu volstrekt niet passen zou.

Wat kenden wij hem weinig! Hij was daar van de eerste dag volkomen thuis. Hij nam het komisch op, als een spelletje, als een grapje; en eenieder was dadelijk met hem op zijn gemak. Hij ging mee met ons wandelen langs de mooie, poëtische Leieoevers. Of hij het natuurtafereel zo helemaal ten volle waardeerde en bewonderde durf ik te betwijfelen, maar hij ving een jong kikkertje op in het gras en lei het op de rug in zijn handpalm en stond roerloos en glimlachend van dat schouwspel te genieten. ‘Het kikkertje is gelukkig; het is gepâmeerd!’ jubelde hij; en de toon waarop hij dat ‘gepâmeerd’ uitsprak was iets zó speels en koddigs, dat je met hem mee moest lachen en genieten, of je wilde of niet. Hij riep ons allen om zich heen, wij moesten kijken en bewonderen; en zo, met het ‘gepâmeerde’ kikkertje op zijn lange, blanke hand met fijne nagels, ging hij ermee naar de rivier en legde het er zacht in neer, als in een groot, gezellig, keurig bad.

Hij wás eenvoudig. In zijn grote, prinslijke voornaamheid van kledij en manieren, bleef hij van een oprechte, natuurlijke eenvoud. Hij herhaalde het gaarne, dat hij zo eenvoudig was; en je mocht het geloven: het was zo. Hij zag er b.v. volstrekt niet tegenop om zijn eigen schoenen te poetsen, weliswaar omdat hij vond dat hij ze mooier poetste dan de huisknecht, maar hij deed het dan toch. En eens stelde hij mij in volle, eenvoudige ernst voor ook de mijne te poetsen, daar hij oordeelde dat ze niet keurig genoeg glommen.

Hij vatte zulke kleine dingen soms heel ernstig en dan weer heel kluchtig op. Eens was er gehaspel in de keuken naar aanleiding van erwten-doppen. Wij hadden in die tijd een onwillige dienstmaagd, die weigerde erwten te doppen. Dat is niets, zei Couperus, wij zullen zelf erwten doppen: freule Dri, freule Li, freule I en ik. Al onze logées waren voor hem altijd freules. Juffrouw zo of zo bestond niet. Hij speelde dolgraag met namen en verknoeide die grappig. Hij ging plechtig in de keuken de mand met erwten halen en bracht die in 't salon. Met de jongedames ging hij aan 't doppen en vond dat een alleramusantste bezigheid. Hij gaf les in 't doppen, deed het de ‘freules’ voor. Hij wispelturigde, liep van de ene

[p. 241]

naar de andere, maakte het weldra zo bont dat het naar niks meer leek. ‘Loop toch niet zo onrustig heen en weer!’ riep eindelijk een van de ‘freules’ gesard. ‘Weet je wat: ik ga je vastbinden om je koest te houden!’ Zij nam een grote veiligheidsspeld en hechtte hem met de slip van zijn jas aan haar rok vast. Hij had de dolste pret; 't was helemaal aan hem besteed! Een volgende dag was het geen luim met hem, maar diepe ernst. Hij kwam beneden aan 't ontbijt met een tragisch-uitgestreken gezicht en toen ik hem vroeg wat er scheelde antwoordde hij met matte stem:

- Wat een meid toch, die kamermeid van jullie! Ik ben zó gedecontenanceerd! Ik vraag haar om wat meer water en weet je wat ze mij antwoordt?... ‘U denkt zeker dat we maar u alleen te bedienen hebben!’ Op een toon!... nee maar...! Ik zei: ‘Maar, lieve meid, waar is de pomp?... Laat mij zien waar de pomp is; ik zal zelf wel water pompen en naar boven brengen!’ Ik ben toch zó gedecontenanceerd!...

Ik had in die tijd een hond, een windhond, heel mooi en sierlijk, blank en grijs, als van gestroomd marmer, maar verder dom en zonder enige fut. Couperus, echter, bewonderde hem zeer en hield er lange redevoeringen tegen. De hond heette Bos en 't was de moeite waard naar mijn vriend te luisteren wanneer hij Bos aansprak. ‘Bos, edele Bos’, zo ging het... ‘nobele, heraldische Bos, je bent geschapen om de wacht te houden op de tombe van je meester, Bos, ik bemin u, Bos, ik adoreer u!’ - Bos liet zich dat alles met olympische kalmte welgevallen; hij had feitelijk maar één hartstocht: dat was mee te gaan spelevaren in het bootje op de Leie. Zodra hij de roeispanen zag kwam er leven in hem; en hij mocht telkens mee, zittend naast Couperus aan het stuur: een roerloze, wit-en-grijze verschijning, naast mijn vriend die ook gans wit was, in smetteloos flanel gekleed.

Eens waren wij weggevaren zonder Bos mee te nemen. Wij hadden hem vergeten. Maar Bos vergat ons niet; hij liep wippend langs de oever met ons mee; en eensklaps sprong hij te water, zwom naar ons toe en klauterde in de boot, op zijn gewone plaats, naast de in smetteloos wit geflanelleerde Couperus!

[p. 242]

Het was me een tragedie! Ik dacht dat het bootje ging omkantelen. Couperus schreeuwde het uit van walg en verontwaardiging en sinds die dag had de edele Bos voorgoed bij hem afgedaan: het werd de vuile Bos, de plebse Bos, de repugnante, naar slijk stinkende Bos! Hij heeft het nooit met hem meer goed kunnen maken.

Er waren 's zomers altijd veel gasten bij ons; en, voor gastvrouw en gastheer, als de logés wat tegelijk kwamen, kon dat wel eens vermoeiend worden. Je moest aldoor lief en beleefd zijn en glimlachen en op den duur kreeg je een gevoel van verstijving in de kaakspieren door het vele vriendelijke luisteren en glimlachen: iets dat daar pijnlijk spande, van onder je oren tot in je hals en dat wij de ‘beleefdheidsgrijns’ noemden. De geforceerde glimlach van de dames, als dat zo voorkwam, heette, ietwat vriendelijker, de ‘tandpastaglimlach’.

Couperus had daar dolle pret in. ‘Je krijgt weer je beleefdheidsgrijns!’ riep hij mij soms van over tafel toe; en hij grinnikte ondeugend omdat hijzelf, als medegast, niet hoefde te ‘grijnzen’.

Ik besloot daarover wraak te nemen. Op een middag verscheen ik aan de lunch, met een plakkaat dat aan een touw over mijn borst hing en waarop te lezen stond:

Heden doe ik een zwijg-en-niet-luisterkuur.

Ik wist bij voorbaat dat Couperus mij zou plagen om mij toch weer aan de praat te krijgen. Hij begon dan ook dadelijk met een geanimeerd verhaal, dat groot succes verwierf bij de overige gasten en waarop ik, beleefdheidshalve, bepaald had moeten reageren. Ik hield mij of ik zag noch hoorde. Mijn afwezige blik dwaalde in de verte over 't landschap, ver van de opgewonden gasten heen. Couperus interpelleerde mij rechtstreeks. Mijn verwezen gezicht keek naar het zijne, alsof het naar een boom keek. Hij had een kort gebaar van ongeduld, als een verwend kind. Ook hij wou eensklaps niets meer zeggen en zo zaten wij daar een hele poos, belachelijk-aanstellerig allebei, tot iemand, achter mij om, het touwtje van 't

[p. 243]

plakkaat doorknipte. Toen ging er een goed gelach op, maar ik geloof toch dat hij mijn aardigheid maar half vond.

Zo speelde hij bij ons, als een kind dat in vakantie is. Maar hij had ook zijn ernstige momenten. Hij sprak soms over litteratuur en kunst en dan waren het geen grapjes meer.

Het is bij ons, buiten, dat ik hem voor 't eerst zijn eigen werk heb horen voorlezen en ik meen ook, dat hij het, vóór die tijd, nooit in 't publiek gedaan heeft.

Het was iets prachtigs, een openbaring voor ons allen. Hij las ons voor uit De Berg van Licht en het werd dadelijk iets geheel anders dan wat wij zelf eruit gelezen hadden. Het leefde, het trilde; hij deed er de mimiek bij en de diverse stembuigingen: men zag en hoorde en voelde het gebeuren. Het was niet enkel lezen; hij kwam erdoor in actie dat hij ervan transpireerde; men zag de aderen op zijn voorhoofd zwellen. De das moest los, het boord moest af en daar stond een Couperus die men niet vermoed zou hebben: een litterair atleet, die niets meer zag van zijn omgeving, die ‘weg’ was in zijn inspiratie, magnifiek om te aanschouwen. Tot het eensklaps uit was en hij in elkaar zakte met een glimlach van vermoeidheid, zuchtend met een matte stem:

- Nu kán ik niet meer.

Dit zijn nu alle ‘kleine’ herinneringen aan Couperus, slechts enkele intieme facetten van die zo grote, rijke kunstenaar; iets van de ‘mens’ Couperus zoals ik hem zo vaak vóór mij zag leven.

Léven!... Ik ken geen mens, die, onder zijn mom van vermoeide en elegante nonchalance, sterker en intenser leefde als Couperus. Kort geleden schreef Borel, dat hij aan Couperus' dood niet kon geloven. Ik ben het er helemaal mee eens: ook voor mij is Couperus niet dood. Niet alleen dat hij onsterfelijk zal blijven leven in zijn oeuvre; maar ik voel dat het mij niet verbazen zou als ik hem morgen aan de dag in levende wezen weer ontmoette; als ik hem daar ergens naar mij toe zag komen, glimlachend, elegant gekleed, met zijn stok onder de arm, op de Lange Voorhout of in het Haagse Bos, om het even waar hij gewoon was te wandelen en te flaneren.

[p. 244]

Nu zal er wel een straat of plein naar hem worden genoemd; en zijn borst-of-standbeeld zal ergens verrijzen en ingehuldigd worden met mooie redevoeringen van officiële en artistieke personages.

Laat ons hopen dat dit zal geschieden terwijl de beeldhouwers die hem goed gekend hebben nog leven; en dat zijn straat niet in een achterbuurt zal uitlopen; en dat het beeld zal komen te staan op een plaats de grote, Nederlandse kunstenaar waardig.