Verzameld werk. Deel 7

[p. 218]

W.G. van Nouhuys

Met weemoed en liefde denk ik aan hem die ik voelde als een vriend van 't eerste ogenblik dat ik hem zag en die inderdaad, zo lang hij leefde, mijn vaste en getrouwe vriend gebleven is. Hoelang is dat nu wel geleden? O, reeds zovele jaren! Met hem zijn mijn eerste indrukken over Nederland vereenzelvigd. Want hij was het, die mij daar de eerste gastvrijheid aanbood, die mij als 't ware loodste in dat nieuwe leven, waar ik later veel zou omzwerven.

Ik herinner mij nog duidelijk die glanzende namiddag in september. Wij wandelen door 't Grote Bos. De hoge, donkergroene kruinen droegen reeds gouden najaarstinten, die glinsterden in de zon. De hemel was van het diepst-en-zuiverste helblauw en op de rimpelloze, zwarte vijvers dreven opgekrulde, dorre blaadjes, als broze schuitjes van versleten klatergoud.

Waarom nu die precieze herinneringen? Wat heeft het te betekenen, dat wij even samen op een bruggetje stonden en daar in de donkere diepte naar die licht-drijvende blaadjes keken? Het was zo eigenaardig: ofschoon geen ademtochtje blies, scheen een van de blaadjes, één enkel, als 't ware door een intens innerlijk leven bezield. Het schoof met snelle vaart over de onbewogen oppervlakte, zwenkte naar links, zwenkte naar rechts, keerde zich om, draaide terug, scheen al die andere, trage of roerloze blaadjes, te willen opporren, achtervolgen en plagen. 't Had in zichzelf niets te betekenen. Het had geen andere betekenis dan dat we 't samen opmerkten en erom glimlachten. Maar eigenaardig is mij de gewaarwording steeds bijgebleven, dat hij mij dat deed opmerken en er een soort pittoreske waarde aan hechtte: een klein, op zichzelf onbeduidend detail, dat leven geeft. 't Was of hij mij, in vriendlijk-glimlachende stilte, een onvergetelijke les van ‘la

[p. 219]

vie des choses’ gaf.

Hij gáf les. Maar hoe goed, hoe wijs, hoe bescheiden! Men kwam naar hem toe, niet om een les te worden opgedrongen, maar om, als een grote gunst, van wat hij zei te mogen genieten. Zijn oordeel, alleen zijn oordeel was de beste en de vruchtbaarste aller lessen. Ik mag hier wel, geloof ik, in naam van zeer velen spreken. Wij allen, jonge auteurs, zijn met schroom en eerbied, met angst en hoop naar hem toe gekomen. Hij was niet licht tevreden. Veel kennende, fijn en diep voelende, eiste hij ook veel. Maar hoe gelukkig was hij als hij werkelijk prijzen mocht! Geen inniger genot voor hem dan weer eens een nieuw, en jong en fris talent te ontdekken. Een enkel woord van goedkeuring bij hem had groter waarde dan bladzijden van anderen. En zijn ontboezeming van geestdrift en bewondering, áls die zich uitte, mocht gelden als de vaste sanctie der voortreffelijkheid van een geschreven kunstwerk.

De kunst voor hem, - hoeft het gezegd? - was 't hoogste en bijna het enigste. Het was zijn grote steun en levenstroost in de vele rampen die hem geteisterd hebben. Zijn schone, heldere geest was als de veilige haven van zijn diep-ontredderd wezen. Is hij wel ooit gans ontmoedigd geweest? Nooit, zelfs onder de zwaarste beproevingen, heb ik hem moedeloos aangetroffen. Hij droeg de hardste slagen met stoïcijnse gelatenheid.

Evenals zijn vreugde, was zijn smart uiterlijk stil, bedwongen. Hij kon zich stalen tegen 't noodlot en filosofisch in het onoverkomelijke berusten. En toch: welke afgronden van wee en levensbitterheid moesten soms in hem verborgen liggen! Eenmaal, slechts één enkel maal heb ik hem als 't ware tegen 't Noodlot zien in opstand komen. Dat was bij 't graf van zijn innig-geliefde, enige dochter. Hij stond daar, bij de open kuil, bleek, stug, stram, gebogen. Roerloos zag hij zijn dierbaar kind in de aarde neerdalen. Toen kwam een van de bedienden met een platte schaal vol witte bloemen naar hem toe, om er een greepje van over de kist te strooien. Vreemd keek hij deze man even aan en had een korte aarzeling, alsof hij niet goed begreep wat men van hem verlangde. Maar toen hij 't besefte schudde hij energisch, heftig bijna, het hoofd, en

[p. 220]

een plooi van onuitsprekelijke bitterheid kwam om zijn hardgesloten lippen. Neen neen, dat nutteloos en futiel gebaar van enkele bloemen over een houten kist te strooien had geen betekenis voor hem. Té diep gevoeld waren zijn smart, zijn liefde en zijn rouw, om die door enig uiterlijk vertoon te vertolken.

Wat is het leven hard, wreed-hard geweest voor deze goede, wijze en zachtzinnige! Het leven heeft hem onmeedogend achtervolgd, hem slag op slag gegeven, tot hij eindelijk geknakt ten gronde lag. Hij heeft gestreden, onverpoosd, aanhoudend, met nooit falende moed en nooit heeft hij de vruchten van zijn zware arbeid mogen plukken. Steeds is hij geweest de stille, harde werker, die de zege voorbereidt; nooit de triomfator, die stralend-zegevierend door de erepoorten rijdt.

Wat heeft hij niet gestreden en gezwoegd voor de victorie van zijn dierbaar tijdschrift! Want zijn tijdschrift was het, de vrucht en het kind van zijn arbeid, laten wij, zijn mederedacteuren, dat maar ootmoedig bekennen. Hij heeft ervan gekend de harde last, de eerste, moeilijke jaren, hij heeft het op zien groeien en zien sterker worden, maar de eindelijke overwinning, dat, wat hij vooral geschapen had, neen, hij heeft het niet mogen beleven. Toen hij zijn zware taak volbracht had, toen zijn werk ‘af’ was, is hij heengegaan en heeft hij het grootmoedig, als laatste en rijkste geschenk, voor anderen achtergelaten.

Ik ken geen schoner en triestiger beeld van hardnekkig volgehouden moed en onoverwinnelijke tegenspoed op de wereld...