Verzameld werk. Deel 7

[p. 198]

Virginie Loveling

In deze tijd van droeve lelijkheid, in deze tijd van walgwekkende Duitse-operette-kluchtmanie, van krasserige grammofoonmuziek en mensonterend cinematograaf-gedoe; in deze ruwe, grove tijd, waar de meeste mannen zó uitsluitend door de strijd om het bestaan zijn in beslag genomen, dat voor Kunstgenot geen uurtje van hun drukbezette dag meer overblijft, terwijl de vrouwen, althans in hun straattoilet, zich zó hebben toegetakeld, dat zij als levende karikaturen, als verbijsterende monumenten van ‘De Lelijkheid’ over de wereld lopen... in zulk een tijd van allerdiepst verval is het toch een verademing, nog hier en daar, al is 't ook maar als zeldzame uitzondering, een openbaring van eerlijke schoonheid met frisse kracht te zien opbloeien. En eigenaardig mag het heten, dat zulks in de laatste tijd herhaaldelijk voorkomt bij een volk dat als geheel niet hoog staat in cultuur, en in een land, waar, onder vele opzichten, nog middeleeuwse toestanden heersen:

Vlaanderen, het lang en diep gezonken Vlaanderen ontwaakt tot zelfbewustzijn en wil eindelijk zijn echte kunstenaars leren kennen en vereren!

Wil Vlaanderen dat eindelijk en werkelijk?

Ja.

Dikwijls werd de blijde boodschap ten onrechte verkondigd. Maar nu... nu is het feit onloochenbaar.

Vlaanderen, dat wij allen voor de Vlamingen verloren waanden, Vlaanderen is ontwaakt en herleeft.

Er is een blijde, jeugdige geestdrift onder 't Vlaamse volk gekomen. Wie twintig jaar geleden onder dat volk leefde en er in die tijd een kunstuiting bijwoonde, hij vergelijke toen met nu, en groot zal zijn verrassing wezen.

[p. 199]

Toen,... toen werd men lachend aangekeken, als men de naam had ‘zich met Kunst bezig te houden’. - ‘Vous vous occupez encore toujours de littérature?’ klonk het in 't Frans, altijd en uitsluitend in 't Frans, op dezelfde toon waarop men zou gevraagd hebben: ‘Hou je er nog altijd die rare soort van kippen in je volière op na?’ Maar nu... nu is er onder de jongere Vlaamse generatie een soort eerbied voor de kunstenaars ontstaan; en meteen - en dit is 't beste, - is ontstaan het zolang ontbrekend gevoel van eigenwaarde en rasbewustzijn.

Eens, op een autoreis met Maeterlinck, kwamen wij in een zeer klein en ver van alles afgezonderd grensgehucht, waar de beroemde dichter zijn naam moest aangeven en een stuk ondertekenen. 't Kommiesje dat hem hielp keek als verbouwereerd op toen het die naam hoorde en vroeg mij fluisterend, achter Maeterlincks rug:

- Is dat de grote, de beroemde, wiens werken ik alle heb gelezen?

- Tiens, c'est une lampe qui veille au noir de la nuit, zei Maeterlinck met zijn rustig-flegmatische glimlach, toen ik hem naderhand 't geval vertelde.

Welnu, zo is het op 't ogenblik ook in Vlaanderen. Hier en daar, in de donkere woestijn der onwetendheid, zijn er, onder de opkomende jeugd ‘des lampes qui veillent’. En niet slechts enkele, maar vele zijn er reeds, en wel voornamelijk onder de nederige klasse, daar waar men ze 't minst zou verwachten. Het is een zeer eigenaardig verschijnsel in Vlaanderen, dat het licht niet van hoog naar laag, maar wel van laag naar hoog zal komen. De banaal-verfranste hogere standen: de rijke burgerij, de adel, zijn meestal grenzeloos-onwetend en moeten door de minderen van stand, door de werkersklasse en de geringe burgerij, hun eigen bijzondere mannen en kunstenaars en meteen de waarde van hun stambewustzijn leren kennen, Professor Bolland is ons, niet lang geleden, in Vlaanderen grote, harde waarheden komen zeggen. Af en toe heeft hij zelfs meer dan de waarheid gezegd en, door de gloed van zijn overtuiging meegesleept, wel eens zijn doel voorbijgestreefd, wat zwakheid gaf naast heel veel kracht. Toch heeft hij goed gedaan. Zijn striemende zweepslagen raakten geen

[p. 200]

dode, noch ongevoelige lichamen. Maar wist hij wel genoeg af van het bestaan der ‘lampes qui veillent’ in Vlaanderen, en op wier jeugd en kracht de schone toekomst rust? Want zij zijn het ook die er het eerst aan gedacht hebben hun beroemde schrijfster Virginie Loveling een nationale hulde te brengen.

Het is mijn bedoeling niet Virginie Loveling aan de lezers van Op de Hoogte voor te stellen. Ik vertrouw dat haar naam en haar werken voldoende bekend zijn. Wie van ons heeft niet haar verzen en die van haar zo liefderijke en talentvolle jonggestorven zuster Rosalie op de schoolbanken geleerd? Wie kent niet haar romans en novellen, waarin een gans tijdperk van Vlaams leven is vereeuwigd?

Ik noem slechts voor memorie onder vele: de Novellen en Nieuwe Novellen, Het Hoofd van 't Huis, Idonia, In onze Vlaamsche Gewesten, De Bruid des Heeren, Sophie, Een dure Eed, en nu het laatste, nog niet lang verschenen Een Revolverschot.

Telkens wanneer ik de boeken van V. Loveling lees en herlees, is 't mij te moede alsof ik, in voortdurende verrukking, wandelde midden in een reeds ietwat verwijderd land van allerliefste en allerinnigste bekoring. Het Vlaanderen dat zij beschrijft, de toestanden die zij erin ontleedt en de personen die zich daar bewegen, het zijn meestal de toestanden en de personen, het is het mooie Vlaanderen van zowat een kwart eeuw geleden. Het Vlaanderen van de lieve kleurenhuisjes en de ouderwetse interieurs, waar nog oliepitjes branden in plaats van petroleumlampen en waar de oudjes met witte vleugelmuts en spannend bruin lint nog aan het spinrad zitten; het Vlaanderen van de slingerpaadjes en de holle wegjes tussen 't bloeiend koren; het Vlaanderen van de houten molentjes, de strooien daken en de ontroerend-poëtische, witte, oude kerkjes; het Vlaanderen, helaas! dat met de dag verdwijnt, door het moderne leven ontsierd, overweldigd en verdrongen.

Nevele, haar geboortedorp, lag in die tijd nog zonder enige praktische verbinding met het grote stadsverkeer. Er was geen spoor, - die is er nog niet, - er lag geen stoomtram, - die is er pas gekomen - er waren geen rijwielen noch automo-

[p. 201]

bielen: de enige aanraking met de buitenwereld was een aller-afschuwelijkste postkar, een oorverdovend schok-en-rateltuig, een echte middeleeuwse ‘coach’ gelijk de Deadwoodcoach van Buffalo Bill, die drie- of viermaal daags haar schaarse passagiers naar en van het verafgelegen, kleine, landelijke spoorwegstation bracht. Brak er onderweg iets aan de postkar, lag het dorp 's winters ingesneeuwd met ontoegankelijke wegen, dan was meteen ook alle gemeenschap met de verdere wereld afgebroken en men kon zich in een woestijn-oase of op een eiland wanen.

In dat dorp, dat anders toch een groot en schoon dorp was, met een vrij talrijke bevolking, heeft Virginie Loveling meer dan veertig jaren van haar leven doorgebracht. Al de mensen kende zij er - en allen kenden haar; maar niemand vermoedde, zelfs in de verste verte niet, waaraan zij, en haar zuster Rosalie, hun leven besteedden. Zij kon er gans gerust haar typen (en hoe typisch waren zij, in dat van alles afgezonderd oord) bestuderen, ze konterfeiten naar het leven en ontleden in hun ziel, zonder er ooit door iemand in haar werk gestoord te worden.

Haar boeken zijn dan ook vol van die typen en indrukken, ontleed met een waarheid, een fijnheid en een diepte van gevoel, die ze voor eeuwig fris en levend houdt. Bij haar komen we nooit, of bijna nooit, in de te zoete, romantische stemming van vrouwe Courtmans of Conscience; ook niet in de wrange, harde trant van vele latere schrijvers, die meer door de sociale en morele ellende van het Vlaamse volk getroffen werden: haar typen zijn eenvoudig van een zuivere waarheid uit een betere tijd, toen de strijd om het bestaan nog minder heftig woedde, of toen de nederigen het kwellend verlangen naar een beter lot nog zo bitter niet voelden. Een onuitsprekelijke ‘charme’ doorademt al die werken, en telkens weer denkt men met weemoed: hoe jammer dat al dat pittoreske en toch zo innig-ware niet altijd kan blijven duren. Trouwens Virginie Loveling heeft haar kunst niet beperkt tot loutere belangstelling voor de minderen van stand onder de plattelandsbevolking. Wel integendeel. Haar werk is synthetisch, omvat het gehele Vlaamse leven. Een aantal van haar romans - misschien wel de meeste - zijn genomen in de betere

[p. 202]

standen, voornamelijk in de kringen van de gegoede burgerij, waaruit zijzelf afstamt. En ook daar is de ontleding telkens van een raakheid en het gevoel van een fijnheid, die voortdurend bewondering wekken. Als eenzame waarneemster voelt men haar daar staan, eenzaam zowel in haar eigen milieu als in de omgeving van de minderen, eenzaam in de nooit-uitgedrukte, maar aldoor gevoelde voornaamheid van haar intellectuele beschaving en verfijning, die telkens weer aanstoot krijgt door het omringend leven. Zij staat alleen, en ziet en voelt, en in haar boeken voelen de vrouwen uit haar stand dikwijls haar eigen heimweeïg leed en haar stilweemoedige verzuchting mee. Nooit zit zij gans onbevangen mee aan tafel, vóór het gastmaal waaraan de anderen zich te goed mogen doen. Zij zou wel willen, zij glimlacht sympathiek met de anderen mee, zij benijdt soms het geluk van algehele overgave om zich heen; maar zij kan niet, zij staat er toch altijd enigszins buiten, omdat zij dat alles objectief blijft beschouwen, omdat het haar mooie zending op de wereld is met ongekende knapheid te analyseren en voor eigen genot daaruit alleen te kiezen het soms o zo bescheiden deeltje, dat haar dan ook werkelijk dienen en als een kind gelukkig maken kan.

Op de 28ste april dus zal Vlaanderen te Gent zijn grote schrijfster plechtig vieren. Het zal een mooie en indrukwekkende betoging wezen. ‘Les lampes qui veillent’ zijn klaar en in niet gering getal zullen zij opkomen om de bewonderenswaardige en geëerbiedigde vrouw te aanschouwen.

Laat ons hopen, dat ook de hulde van Nederland, dar haar vóór Vlaanderen kende en waardeerde, op het feest niet zal ontbreken.