Verzameld werk. Deel 7

[p. 191]

Tentoonstelling Emile Claus

Het was in Vlaanderen, te Astene-aan-de-Leie, ten huize van de meester... Evenals ieder jaar was zijn grootste vriend, de bekende romanschrijver Camille Lemonnier, bij hem komen logeren. Wie beiden kent, weet hoezeer zij aan elkander gehecht zijn en hoe vaak de een de ander in zijn werk heeft geïnspireerd.

't Was droevig weer: het mistte en het regende. Van wandelen kon geen sprake zijn. 't Was weer om te werken. Lemonnier wilde werken. Hij was van plan een roman te schrijven uit het Vlaamse landelijk leven. Maar de ambiante stemming was en bleef een grijze en een treurige, en hij wilde een boek schrijven vol licht en zon en tederheid van lijn en kleuren. En eensklaps vroeg hij de meester: ‘Claus, wil je eens ál je schilderijen voor mij ten toon stellen?’

Claus lachte, maar voldeed aan het verzoek.

Uren en uren, dagen en dagen, bleef Lemonnier starend, peinzend en... werkend in het ruim atelier vol licht-stralende schilderijen. En zo werd geboren een der mooiste boeken van het landelijk Vlaams leven, die ooit geschreven zijn: Le Vent dans les Moulins!

Ik zal maar dadelijk bekennen, dat ik een van Claus' innigste en geestdriftigste bewonderaars ben. Ik beschouw hem als de Vlaamse landschapschilder bij uitnemendheid, als de man die, uiterlijk en innerlijk, met de diepste en ontroerendste kracht, de ganse schoonheid van ons Vlaanderen heeft weergegeven. Zijn kunst is doordrongen van de eigen poëzie en liefde van en voor zijn land. Men heeft hem genoemd de schilder van de zon. Maar hij is meer dan dat: hij is de schilder van de landelijke Vlaamse poëzie, in al haar ontelbaar afwisselende schakeringen en stemmingen. Hij is de innig diepe kenner en

[p. 192]

‘voeler’ van het Vlaamse land.

Suggestief is zijn kunst, in hoge mate. Zie maar dat dennenbos, in bijna eentonig-vale kleur. 't Is zó egaal, ja, zó neutraal van tint, dat de allereerste indruk er werkelijk een van eentonigheid, bijna van saaiheid is. Maar voel nu, want een gevoel is er in, dat zich onweerstaanbaar aan de toeschouwer opdringt. In die eenkleurigheid en stilte vóélt men het leven van 't onzichtbaar wild, dat daar ergens zit verscholen. Men ziet geen haas, geen fazant, geen konijn; men ziet geen koddebeier, geen stroper noch een jager; maar men vóélt, intens, dat die daar ergens zijn, dat die daar moeten komen. Het doffe schilderij begint eensklaps te leven; 't grijpt aan van onverklaarbare emotie; de stemming ís er, de stemming die wij allen kennen, de énige stemming die daar mogelijk is en die, elk ogenblik, als 't ware zich handtastelijk zal openbaren.

Zie nu dat ander doek: een vroege lentedag, bij grijs en druilerig weer. 't Is eind april. De populieren ontvouwen hun allereerste, tere blaadjes. De grond ligt week en nattig en de ganse horizon is als één grijze sluier, maar een lauwe, wazige sluier, waarachter men de kracht van de zon reeds voelt. 't Is een van 's meesters mooiste stemmingsstukken. Men ruikt er als 't ware de opstijgende sappen van de aarde; men voelt de broeierige lauwheid, de vruchtbaarheid, die alles doet herleven. 't Is op zulke ochtenden, dat de koekoek zingt, regen, vruchtbare regen voorspellend; en, terwijl men de knopjes en blaadjes voelt zwellen, is 't waarlijk of men ook de koekoek hoort roepen, de onzichtbare, aanhoudend galmende koekoek, die roept dat de lente daar is en dat het nog eens vruchtbaar-zacht gaat regenen.

En dan zijn zonnedoeken! Ik zou willen zeggen: komt allen kijken en bewondert! Komt kijken wat de schilder weet te maken van een eenvoudig, grijs boerenhekje, met een hoekje huis- of stalgevel, waar de dartele zon tegen aanspeelt! Komt kijken wat hij gemaakt heeft van een boerderijtje in de zon, een ouderwets, Vlaams boerderijtje, met groene luikjes en rood pannendak, waarop de zon schijnt door het grillig lover van de bomen, dat wonder-trillend wisselspel van licht en schaduw, met, om de hoek van 't huisje, 't open plekje, waar

[p. 193]

de zon, alleenheerseres, zich in haar eigen gloedweerkaatsing komt verlustigen! En komt kijken, ten slotte, komt kijken naar de zon, die, in de volle zomer, zengt en brandt, naar de bruingebrande, hijgende maaiers en pikkers, naar de eindeloze gloedvelden van de rijpe oogsten, naar de akkers en de bossen, waar men zelfs, in 't frisse van de schaduw, de hitte nog voelt stoven.

Claus' roem is in zijn eigen land niet meer te maken. Ook niet in Frankrijk en in de grote steden van het buitenland. Sinds lang heeft hij er schitterend zijn naam gevestigd. Maar Holland kent hem nog te weinig. 't Is niet onmogelijk, dat sommige van zijn schilderijen, op het eerste zicht, de niet-gewende toeschouwer ietwat verbijsteren. Bestaan er wel zulke kleuren in de natuur, zal men zich misschien afvragen? De natuur zelf, die Claus schildert, zou daarop het beste antwoord kunnen geven. Wie dáár met hem geleefd heeft, wie naast en met hem heeft leren zien, zal niet lang twijfelen. Claus is de gewetensvolste landschapschilder, die ik ken. Wat hij schildert heeft hij niet alleen innig-diep en poëtisch gevoeld, maar ook materieel gezien. Op alle uren van de dag, in alle stemmingen, onder alle licht-effecten en schakeringen, heeft hij de natuur, waarin hij leeft, bespied. Geen kleuren, zegt hij wel eens, hoe schel en hoe geweldig ook, kunnen de tintlende rijkheid van sommige lichteffecten benaderen. Kijk maar b.v. naar een groen-bemoste boomstam in oranje-avondlicht. Welke verf zal zulke glorie weergeven? Neemt de felste kleuren van 't palet en plaatst die naast de werkelijkheid; gij zult onmiddellijk overtuigd zijn.

En nog iets: in zijn appreciatie dient de toeschouwer volle rekenschap te houden met het groot verschil tussen het Hollandse en Vlaamse landschap. In Holland is de stemming grootser, zwaarder, donkerder. Het groen van weilanden en bomen is er somberder; de kleur van de aarde grijzer, bruiner. Vlaanderen is blond en wazig, oneindig-fijn soms in nuances, lichter, intiemer, met groen van weilanden en bladeren dat, op sommige momenten, louter goudgeel kan worden.

In die fijnheid van licht en nuances, in die ijle, blonde teder-

[p. 194]

heid van kleuren, ligt Vlaanderens grootste bekoring. Niet steeds heeft Claus die zó gevoeld en geschilderd als nu. Hij heeft gewerkt, gezocht, geploeterd soms. Maar eindelijk heeft hij 't gevonden, en sinds de laatste vijfentwintig jaren is zijn ‘oeuvre’ één stijgende glorie van schoonheid geworden. Ik hoop, dat mijn diep-overtuigde, geestdriftige bewondering voor onze grote Meester, ook hier een weerklank moge vinden.