Verzameld werk. Deel 7

[p. 134]

Emile Claus

Ik herinner mij eens gezien te hebben, op een tentoonstelling, heel eigenaardige werken van een Amerikaanse landschapschilder. De bomen waren rood, en purper, en oranje, met vlammend geel en heel teer groen daartussenin, en ik weet wel dat mij dat alles vals leek, en gek overdreven, en, met één woord: onnatuurlijk. Toch was hier geen symbolische, noch fantasmagorische, noch zelfs idealistische voorstelling, maar wel realiteit bedoeld. Toen had ik de gelegenheid, een paar jaren later, de streek te bezoeken, waar de artiest, in zomergloed en najaarspracht gewerkt had; en al zijn schilderijen, die mij destijds zó onnatuurlijk-overdreven van kleur schenen, werden nu plotseling dof en bijna kleurloos, naast de stralende, glanzende, van verblindend licht en kleuren tintelende werkelijkheid, die ik daar door de Natuur te bewonderen kreeg. En op dat ogenblik begreep ik duidelijk, dat zelfs de schelste, felste verven in sommige gevallen machteloos zijn om weer te geven op het doek, de fantastische kleurenflonkering van een eenvoudig, in zon-en-licht-badend landschap. Dat weet ook, - en veel beter dan ik - Emile Claus, de idolate aanbidder van de Zon, en heel zijn leven en streven van de laatste twaalf jaren is een bijna ononderbroken vechten geweest tegen de materie, om in werkelijkheid iets weer te kunnen geven van die grootste pracht der aarde: het licht van de zon.

Hij is erin geslaagd. Zijn naam is voor altijd gevestigd als die van de schilder van de Zon. Maar er is nog heel wat meer in Claus dan de overwinnaar der materie, er is in hem de poëet, de grote harmonieuze kleurenzanger van Vlaanderen.

Zijn werk is een levende synthesis van de zachte, tere poëzie van Vlaanderen. Het spijt me dat de mij hier toegestane ruimte zó gering is, dat ik mij tot algemeenheden moet beper-

[p. 135]

ken; anders zou ik ‘en détail’ niet alleen de ziener, maar ook vooral de diepe ‘voeler’ in hem willen beschrijven. Een landschap van Claus, dat is werkelijk Vlaanderen. Dat is, in al zijn sterke kleurenpracht, het zachte, het intieme, het stille; dat is de tere harmonie, het fijn versmeltende van tinten, het fijn-trillende van zonne-lucht en zonne-hemel; dat is Vlaanderen met één woord, óns Vlaanderen zoals wij 't zien en voelen, zoals het onze ziel ontroert met al zijn zacht-poëtische en voortdurend afwisselende verscheidenheid.

Dáár moet men hem zien werken, de heerlijke schilder, volop in de milde Natuur. Zijn scherpe ogen glinsteren, hij staat gebogen, als 't ware loerend en bespiedend, vóór zijn doek, en vlug vliegen de toetsen uit zijn lange, slanke hand. Ga naast hem staan, in 't hoge weilandgras, of aan de oever van de rivier. Hij praat onder 't werken: korte zinnen, een kreet soms, van verrassing en bewondering, nu eens in 't Frans, dan weer in zijn Vlaams dialect, zijn eigen sappige geboorte-spraak. Alles in hem leeft en tintelt. De Natuur spreekt tot hem en hij antwoordt. Hij voert werkelijk een gesprek met haar, als met een belichaamd wezen dat hem kan begrijpen; hij debatteert met haar eigen schoonheid in zijn vurig strijden en verlangen om die schoonheid weer te kunnen geven. Hij voelt haar zó intens, dat zijn werk tot één grote harmonie wordt met háár Schoonheid.

Dat is zijn trillend zonne-hooglied! Maar dan komt de avond, en meteen de zachte, dromerige stemming. Ik heb hem vinden staan, bij avondschemering, in een beneveld weiland, met gespannen aandacht starend naar een verre bleke maan, die langzaam achter hoge, wazige bomen in een paarlemoeren hemel oprees. Zijn beide handen maakten zachtstillende gebaren, als om 't geruis van mijn voetstappen in 't gras te smoren, en toen ik bij hem kwam hoorde ik hem fluisteren: ‘ch... tt, 't es stille vandoage,... 't es stille, zulle... o,... 't es zue stille...’ En dan begon hij zacht te schilderen, als zalvend met zijn penselen over 't doek, de blik gespannen, de wenkbrauwen strak, steeds loerend en bespiedend, en af en toe weer heel zachtjes als met woorden van streling iets fluisterend, stil, o zo heel heel stil, om de harmonieuze wijding niet te storen...

[p. 136]

Zo is de machtige kunstenaar, levend sinds meer dan vijfentwintig jaar midden in de Vlaamse natuur, aan de oevers van de lieve Leie, en van wie op dit ogenblik ruim een veertigtal schilderijen in de Rotterdamse Kunstkring zijn tentoongesteld. Hij is de ziel en de poëzie van 't mooie Vlaanderenland. Hij is onze echte, grote Vlaamse landschapschilder.