Verzameld werk. Deel 7

[p. 137]

Dagen door Stijn Streuvels

Uitgever L.J. Veen, Amsterdam.

- Maar wat vinden de Hollanders nu toch voor moois in 't werk van die Stijn Streuvels? vroeg mij onlangs iemand in Vlaanderen, die zich goed op de hoogte houdt van wat in Noord-Nederland op letterkundig gebied ontstaat.

- Voornamelijk de taal, zei ik. - Voornamelijk en in de eerste plaats wat ze noemen: de eigenaardige, naïeve, zoetgevooisde Vlaamse taal.

- Maar dat ís geen taal! riep de man. - Nergens wordt ze zo gesproken. Het is een gemengd samenraapsel van officieel woordenboek-Vlaams, van gewoon goed Nederlands en van gewestspraak. Eenheid, echtheid bezit ze niet. Het is een door Streuvels zelf uitgedacht compromis van alles wat door elkaar, en 't geen de Hollanders eigenaardige naïveteit noemen is eenvoudig onbeholpenheid!

De man overdreef en ik ging er niet verder op door. Maar, in Holland teruggekeerd, vroeg ik op mijn beurt aan een Hollander, die veel belang stelt in de Vlaamse letterkunde:

- Vertel jij mij nu eens, wat vinden jullie Hollanders eigenlijk zo mooi in 't werk van Streuvels?

- Eerst en vooral de taal, de eigenaardige, naïeve, zoetgevooisde Vlaamse taal, antwoordde de man dadelijk, precies zoals ik aan de Vlaming had geantwoord.

- Maar kan je die wel altijd goed begrijpen? vroeg ik.

- Niet altijd, bekende hij. - Maar, voegde hij erbij, - zelfs dáár waar ik niet goed begrijp vind ik het tóch nog mooi, en misschien nog mooier dan waar ik wél begrijp.

Ik keek de man even aan, of hij mij soms voor de gek hield. Maar heel ernstig voer hij voort:

- 't Is als muziek, of poëzie. Daar hoef je ook niet alles duidelijk van te begrijpen; je moet het maar voelen.

Van zijn standpunt beschouwd had de Vlaming gelijk. De taal

[p. 138]

van Streuvels is geen homogene taal en door geen mens wordt ze zo in Vlaanderen gesproken. Maar, van zijn standpunt gezien, had ook die Hollander gelijk, want Streuvels' eigen taal is poëzie.

Het komt er maar op aan wat men van een artiest verwacht en welke eisen men hem stelt. Hij zelf heeft aan de eigen gaven van zijn natuur te beantwoorden en te voldoen.

Wat wil Streuvels ons nu geven, en wat verwachten wij van hem?

Vragen wij echte, geserreerde, en toch poëtische realiteit, of willen wij ons liever laten meevoeren door zijn rijke fantasie, uitgaande van een sterk-reële bodem, maar dikwijls zich verliezend in 't onwaarschijnlijke en in 't onmogelijke?

Ik herinner mij een van zijn eerste novellen, Lente, een meesterstuk, waarin de trouw realistische poëzie tot het einde toe zonder een weifeling wordt volgehouden. En ik herinner mij ook een andere novelle, in zijn later werk, waarvan de titel mij op 't ogenblik ontsnapt, maar waarvan de inhoud mij is bijgebleven, en die, heel raak-realistisch begonnen, al dadelijk in romantische onmogelijkheid vervalt. Het is namelijk de beschrijving van een schone lentemorgen op een hoeve, waarvan al de beesten te gelijkertijd en onder elkaar uit de stallen worden losgelaten. Het tafereel is geborsteld in kleuren en vormen van een zó fel-intense werkelijkheid, dat men het schouwspel meent bij te wonen, en toch is 't valse werkelijkheid, omdat het bepaald onmogelijk is dat zo iets zou kunnen gebeuren, en dat een boer zou moeten gek geworden zijn vooraleer hij merries en hengsten, vaarzen en stieren, zeugen en beren onder elkaar in vrijheid op zijn erf loslaat. De lezer, geboeid door de plastische realiteit van de voorstelling, gaat onwillekeurig verder dan de schrijver hem wil brengen, en maakt zijn gevolgtrekkingen. Hij weet dat die beesten niet alleen met wilde vreugdesprongen hun lente-vrijheid de teugel zullen vieren, maar dat ook dadelijk de geslachtsdrift onder hen zal woeden, en dat zij zullen vechten, en dat het, in plaats van een vreedzaam en idyllisch naar-de-velden-en-de-weiden-gaan, een dieren-pandemonium zal worden. En zo ontaardt de trouwe werkelijkheid in een epische en adamische

[p. 139]

fantasie, die op haar beurt ook weer in aanstoot en in wanklank komt met die te welbekende en te duidelijk omschreven alledaagse werkelijkheid, die haar tot basis dient.

In dit boek, Dagen, vinden wij Streuvels ongeveer terug zoals wij hem reeds kenden. Vanaf zijn eerste optreden is hij sterk zichzelf geweest, en dat ook gebleven. Bij hem is zogoed als geen invloed van andere schrijvers te merken. Hij heeft weinig gelezen, en woont daar ganse jaren eenzaam op een dorpje, omringd door de Natuur. Er is vaak iets triestigs en weemoedigs over zijn werk, zelfs waar hij spreekt van lentegroen, en zon, en blijde blauwe hemel. Men voelt erin de eenzame, de in zichzelf teruggetrokkene, ver-afgezonderd van de grote, woelige levensbeweging. Zijn verhalen gaan langzaam hun kalme gang, doorgaans zonder grote verrassingen noch gebeurtenissen, als 't ware gelijk met de langzame pas, waarmee de traag-denkende Vlaamse boer naast zijn beesten over de akkers en de wegen loopt. Er is weinig of geen psychologische ontwikkeling in die eenvoudige wezens, ce sont des âmes rudimentaires, en zij handelen soms als automaten, als bewogen, niet door hun eigen driften noch verlangen, maar door de invloed van de omringende Natuur, waaruit zij evenals grondgewassen zijn ontstaan, en waar ze zich één mee voelen. Streuvels zelf is één met hen en met de welbekende uiterlijke dingen, die direct op hen en op hem inwerken; en samen gaan zij hun gang van 't alledaagse leven, naar een doel dat dikwijls geen conclusie noch een einde is. Er is geen compositie in Streuvels' verhalen, en daarom past zijn einde soms zo slecht bij de vertelling. Waarom b.v. is zijn groot stuk Langs de Wegen niet vroeger of niet later uit? Het is niet uit; hij had er steeds verder kunnen van vertellen, en bijna al zijn verhalen zouden mogen eindigen met het natuurlijk en onvermijdelijk einde van elk leven: de dood. Zo is ook dikwijls het geval, en hierin is hij volkomen logisch met zijn opvatting en zijn manier van uitwerken. Er is in hem een stil, staag ritme van het leven, dat gaarne alles maar zijn gang laat volgen tot het eindelijk vanzelf is uitgeleefd.

- Hoe lang denk je dat Streuvels' succes in Holland nog wel

[p. 140]

duren zal? Eén jaar? twee jaar?... vroeg mij nog dezelfde Vlaming waar ik in 't begin van sprak.

Ik zie niet in waarom het niet zou blijven duren, nu het eenmaal ontstaan is. Er trilt somtijds een diepe ziel in die eenvoudige verhaaltjes. Er leeft iets in, - men kan niet zeggen wat - dat ze dikwijls heel groot maakt onder hun schijnbare kleinheid; en ik meen zeker dat het niet aan Streuvels, maar wel aan de onlogische veranderlijkheid van het publiek zal liggen, indien zijn succes niet duren blijft. Geen ander auteur bleef zichzelf van den beginne af zo trouw en zo gelijk. Wat men in zijn eerste boek bewonderde, kan men, op luttele wijzigingen na, ook weer bewonderen in dit laatste. Zijn succes, evenals zijn talent, staat zó vast en gelijkmatig, dat het er haast monotoon door wordt.

Dit geldt, wel te verstaan, voor Holland; want in Vlaanderen is dit lang niet zo algemeen erkend. Daar voelt men doorgaans niet de grote charme van een taal, die op de Hollanders een zo sterke bekoring uitoefent. Hoe komt dat? Vlaanderen toch kán hem veel beter begrijpen dan Holland. Voor een Hollander blijft nog steeds zoveel duister dat voor een Vlaming duidelijk is, want de toevlucht tot een idioticon of de verklaring in nota van enkele gewestelijke termen, - zoals door enkele recensenten zeer terecht werd voorgesteld, - is lang nog niet voldoende om Streuvels' werk goed te begrijpen. Men zou daarbij steeds moeten kennen in welke bepaalde gevallen en op welke bepaalde toestanden die termen toepasselijk zijn; men zou, m.a.w. moeten weten, niet wat ze op zichzelf, of in een enkele zin, maar wel wat ze in verhouding tot de toestand waarin ze gebruikt worden, te betekenen hebben. Als ik b.v. lees, in Langs de Wegen, om slechts één enkel, maar wel typisch voorbeeld tot verklaring aan te halen: ‘hij (Jan) ketste de bakten naar den molen,’ dan zie ik een heel eigenaardig en ouderwets Vlaams tafereeltje vóór mijn ogen. Ik zie een oude man in grijs-grauwe bestoven kleren, traag stappend naast een trouw en goedig, zwaarbeladen ezeltje, over de kronkelige, gele zandweg, tussen de weelderige groene korenvelden. Ontelbare malen heb ik dat schouwspel gezien, en ik weet en voel wat het betekent. Maar hoeveel Hollanders zullen dat uit die enkele woorden: hij ketste de

[p. 141]

bakten naar den molen, ook zo zien en voelen, en begrijpen wat hiermee bedoeld wordt? namelijk: het op de boerderijen gaan halen en brengen naar de molen, dwars over de rug van een ezel (ketsen) van zakken roggegraan, énkel roggegraan (bakten) dat gemalen moet worden om brood van te bakken?

Het blijft dus vooral, m.i. een kwestie van poëzie en van gevoel. Misschien begrijpt de Vlaming Streuvels te goed; maar de Hollander, die het zo nauwkeurig niet kan nagaan, laat zich gaarne door de voor hem ongewone charme van die talentvolle schrijver meeslepen. En zo werden mij duidelijk de vreemde woorden van de Hollandse vriend, aan wie ik, naar aanleiding van wat de Vlaming mij gevraagd had, op mijn beurt vroeg wat hij zo mooi vond in Streuvels:

- Ik begrijp het niet altijd; maar zelfs daar waar ik niet goed begrijp vind ik het tóch nog mooi, en misschien zelfs mooier dan dáár waar ik het wél begrijp.