Logo DBNL
Verzameld werk. Deel 6 (1980)

Verzameld werk. Deel 6

(1980)–Cyriel Buysse–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Tweede bedrijf

Zelfde toneel als 't vorige.

Eerste toneel

Klaas is bij het opgaan van het scherm bezig met enkele vazen van nieuwe bloemen te voorzien. Hij is op z'n kousen. De klompen heeft hij op het bordes uitgedaan. Sientje eenvoudig dienstmeisje van rechts bordes op, met plumeau.

Tweede toneel

klaas en sientje
sientje

Dag... Sinterklaas...

Klaas kijkt rond en zwijgt.
Sientje loopt op de tenen naar hem toe en strijkt met de plumeau langs z'n gezicht.
Klaas niest, slaat met de hand waarin hij juist enige bloemen heeft in de lucht en laat die vallen.
Sientje barst in lachen uit.
klaas

Skei uut met oe aordigheden...

(Raapt de bloemen op)

sientje

(hem napratend en stiklachend)
Skei uut... skei uut... Zeg St. Nicolaas waar hei jij toch zo leuk lere prate?

klaas

Dat za'k oe net an de neus... naar vrouwmins... je most je skame...

sientje

(invallend en lachend)
Skame!

klaas

Ja skame! most je je, stuk vark om 'n ouwe man zo te verchagrinere...

sientje

(dansende)
St. Niklaas kapoentje... doe wat in m'n schoentje... doe wat in m'n laarsje...
(geeft hem er eens 'n zoen, lief)
dank je St. Niklaasje...

klaas

(grinnikend)
Da... da mag oe nog eres doen...
(wijst op z'n wang)
dat smekt na meer!... d'is geen kwaad bie!

sientje

(gaat zo gemakkelijk mogelijk op een stoel zitten, zich rekkend)
O, St. Nicolaas... ik vind 't hier zo'n allemachtig beróerde boel...

klaas

(rondkijkend, ingehouden)
Houden bek dicht... zeg ik... je most je skame... as Mevrouw...

sientje

Ik skaam me geen sikkepit.... 't is hier 'n lamme boel... ik ga hier dood... Klaas... en dat zou toch jammer wezen...

klaas

Ja... zeker... da zou 't... je mot nog maar wat wachte... d'r benne dooie genogt...

sientje

(opstaand en heen en weer lopend)
St. Nicolaas... ik ga dood... omdat ze hier niet meer lache; 't is hier een dooie troep... ze kijke allemaal of ze wat hebbe ingeslikt. Vroeger zei meneer as die me 's morgens zag: morge Sientje en nou...
(bromt)
zo'n zuurmuil... Mevrouw loopt door 't huis met een gezicht als een oorworm
(haar nadoend)
Sientje... doe dit... geen praatjes... Elvire loopt te huilebalke (doet haar na) en juffrouw Dora da's net 'n zwijgende dooie... 'n lollige boel, 'n verduivelde lollige boel... En al die nonsens St. Niklaas omdat Dora niet met 'n citroen wil trouwen maar wel met Jacques. Ze het schoon gelijk... Jacques is 'n nette jongen... hij het me pas nog
(tot Klaas vragend)
nou wat gegeven?

klaas

'n Duppie.

sientje

Nie ezel! 'n pop! ik pak geen duppies an! Ik moet niks van 'n uitgeknepe citroen hebben... ik lus geen kwast... Lus jij kwast Klaas?

klaas

Nou om je de waarheid te zeggen... ik het liever 'n potje bier...

sientje

Weet je wat ik zou doen as m'n vader me zo behandelde...

klaas

Nou...

sientje

Die citroen zou ik 'n oplababber verkope dat ie

geen licht meer zag in 't eerste half jaar... en als ik zo'n jonge had as Jaakie... dan

(valt in 'n stoel)
dan liet ik me schake bij maneschijn... O... 't, is zo goddelijk geschaakt te wezen... ik...

Er wordt gebeld. Sientje vliegt overeind.

Daar heb je 't gegooi in de glazen, 'n mens het hier ook geen ogenblik rust.

(loopt naar 't raam links voorgrond)
Wie ken dat nou weer weze
(kijkt)
't is Raaks... die komt zeker weer cente brenge. Kijk 'm daar nou 's staan... ik zal jou es late wachte onhebbelijke meneer... spinnekop... mandril!
(Draait zich van 't raam en fluit)

klaas

Je most je oge uit je kop skame... schandáál.

sientje

(weer naar 't raam gaande)
Kijk... nou wordt ie nog kwaad die salamander! nou wordt ie spinnig, nou staat ie te trippele van kwajigheid... goed zo ventje... braaf! O... 't is zo beroerd... om te motte wachte...
(loopt van 't raam weg)
.
(Er wordt weer gebeld en luider)
Wel sakker ju! daar belt 't perceel weer... Nou zal ik toch maar es effe gaan kijke anders denke ze nog, dat er brand is...
(gaat naar de middendeur stilstaand tot Klaas)
Dag Klaas...
(op 't bindgaren doelend, dat uit z'n zak hangt)
pas e'rop d'r hangt wat uit je... pantalon...
(Rechts af)

Derde toneel

klaas

(links en rechts kijkend en 't bindgaren in zijn broekzak stoppend, in zichzelf)
't Is wat te zegge... zo'n brutaal kreng as dat is... 't is wat te zegge.
(Gaat naar 't bordes, doet z'n klompen aan en strompelt de bordestrap af naar de tuin)

Het toneel blijft leeg.

(Stem van Sientje buiten)
Gaat u binne.

Vierde toneel

sientje, raaks
Raaks is kunstkoper, gekleed in een lange jas met twee knopen van achter. Hij draagt een wandelstok, slobkousen en grijze hoed. Hij is ongeveer even oud als Castro.
raaks

(snibbig)
Zeg! je mot mij niet zo lang op de stoep laten staan... ben je besuikerd...

sientje

(sarrend)
Och... is 't waar? heb u gewacht... dán is zeker... de bel niet overgegaan...

raaks

Zo!...

(met z'n stok zwiepend)
wil je mevrouw es even roepen?

sientje

Mevrouw?

raaks

Ja!! vind je 't soms niet goed?

sientje

U komt anders altijd om meneer... ik dacht...

raaks

Dan dacht je verkeerd... Zulke meisjes as jij die motte niet denke... die motte doen... en daarmee basta

(ingehouden)
loop naar de...

Sientje nijdig af.

Vijfde toneel

raaks

(kijkt naar de schilderijen aan de wand, met z'n stok zwiepend)
Zo'n brutale krates!...
Mevrouw Castro komt van links op.

Zesde toneel

mevrouw castro, raaks
mevrouw

Dag Raaks...

(geeft hem de hand)
aardig van je, dat je aan m'n verzoek hebt voldaan... ga zitten.
(Zij gaan beiden zitten)

raaks

Ja, ik kreeg uw briefje gisterenavond en ik ben maar dadelijk vanmorgen gekomen... Ik was toch al van plan es aan te wippen want ik heb Castro in geen, laat es kijken, in

geen 2, 3 weken gezien... Hij is zeker aan een of ander ding druk bezig...

mevrouw

(zacht)
Dat is 't juist, Raaks... Castro... m'n man werkt niet meer... Hij heeft in de laatste dagen geen palet in z'n handen gehad...

raaks

Wat voert ie dan uit?...

mevrouw

Niets...

raaks

Dat is 'n allemachtig klein beetje. En waarom voert ie niks uit... als ik vragen mag?

mevrouw

Dat... weet... ik niet... Castro loopt in huis rond... en in de tuin... ván huis gaat ie niet meer...

raaks

Wat scheelt 'm dan?

mevrouw

Ik... weet 'k niet... Overspannen misschien!

raaks

Nou da's niks voor hém... Castro overwerkt!... Van alle schilders, die hun werk bij mij brengen is hij wel de laatste die zich zal - wat je noemt - overspannen. Daarvoor werkt hij te geleidelijk...

Pauze.
mevrouw

(met intensiteit)
We... we moeten 'm weer aan 't werk krijgen Raaks!... we moeten... we moeten... anders...

raaks

Wat anders?

mevrouw

(fluisterend)
Anders... gaat... 't... niet goed.

raaks

Kom... kom mevrouwtje... maak je dáár nou niet bezorgd over... Laat mij dat varkentje maar eens wasse... heus dat flik ik 'm wel. U had me veel eerder moeten schrijven.

mevrouw

(zacht)
Och, ik dacht... dat m'n man wel weer beginnen zou.

raaks

Maar... zeg u mij es... voert Castro helemaal niets uit... maakt ie geen schetsen ook?

mevrouw

(met bitterheid)
Hij doet niks... er gaan dagen voorbij, dat ie niet op het atelier komt...

raaks

(opstaand)
Daar sta ik nou wis en waarachtig van te kijken... zo'n werkzame vent anders... U vertroetelt hem te veel mevrouwtje. U weet 't: als een artiest niet werkt... dan heeft ie 't te goed! Waar is ie nou?

mevrouw

(omziend)
Hij is zeker in de tuin... of hij zit in 't prieel... of hij dommelt in 'n hangmat.

raaks

Wat zegt u?

mevrouw

Ja... hij ligt soms uren en uren in 'n hangmat...

raaks

(heen en weer lopend)
Nu laat u mij maar es! Zó zijn we niet getrouwd...
(Wil naar de tuin)

mevrouw

(hem tegenhoudend)
Nee... ik... ik wilde u eerst nog wat... vragen...
(Raaks blijft staan)
Ik... ik... weet niet of 't u bekend is... maar m'n oudste dochter en Jacques Daal... M'n man is d'r tegen... 't Is wel 'n heel gekke vraag... maar zoudt u m'n man straks niet es eve mee naar de stad willen nemen, dat zal hem... misschien goed doen... dat frist hem misschien op...

raaks

All right! er is juist 'n tentoonstelling van modern werk... knáp werk... Daar heeft Daal ook ingezonden... knap knap! Wat heb ik met die jonge te doen... dat ie die betrekking niet gekregen heeft... h'm... daar moet ik Castro toch bij gelegenheid óók es naar vragen; 't is 'n beste jongen... U krijgt 'r 'n goeie schoonzoon an... Zo zo... is Castro d'r tegen, h'm.

mevrouw

Maar niet over spreken... ik smeek 't je...

raaks

Ik zeg nooit wat... ik snap 't... Castro moet sjt.!

(maakt gebaar van verdwijnen)
ik hou wel van die dingen...

mevrouw

Dus... u... wilt 't doen...

raaks

Wis en waarachtig... wil ik 't doen. Laat u mij dat maar es opknappe...

mevrouw

(hartelijk en hem de hand reikend)
Ik dank je Raaks... ik... ik...
(Bewogen)

raaks

Er scheelt toch niks an Mevrouwtje?

mevrouw

Nee... nee... ik

(weggaand)
ik dank je nog wel...
(terugkerend)
maar je belooft me Raaks, dat je niet aan Castro zegt... dat ik je gesproken heb... wil je...

raaks

Ik beloof 't u... laat u de patiënt nu maar es kommen...

(zachter)
hij kan 't goed bij me hebben.

Mevrouw Castro belt Sientje op.

Zevende toneel

mevrouw, raaks, sientje
mevrouw

Wil je es even aan meneer zeggen dat meneer Raaks er is. Meneer is in de tuin.

(Sientje af)

Achtste toneel

mevrouw, raaks
mevrouw

Nu dag Raaks... ik dank je nog wel...

(geeft hem de hand; angstig)
Geen woord... geen woord...

raaks

U kunt op me rekenen...

(Mevrouw links af)

Negende toneel

raaks

Tjesses wat 'n geheimzinnige boel... 't lijkt hier wel 'n poppekast, 'n kiekeboe-spul; als de vrouwen plannetjes maken dan is het: bérg je!

(gaat in de middendeur staan en kijkt in de tuin)
Wel... wel... daar komt Paul Jonas aan... Zeg er es! ik heb niet veel tijd! Schiet wat op!
(Castro komt de trap op en 't bordes over)

Tiende toneel

raaks, castro
raaks

Morge!...

Raaks die met z'n rug naar 't publiek in de deuropening heeft gestaan laat Castro door. Raaks kijkt hem verbaasd aan. Castro bleek, loopt na Raaks goedendag geknikt te hebben, tot aan de tafel in de voorgrond en gaat met de rug daartegen staan.
Pauze.
raaks

(herstelt zich, loopt naar voren en tracht weer vro-

lijk te zijn)
Zeg es... Castro...
(Ze zien elkaar aan)
Pauze.

Maar dat is nou toch te gek... kerel je... ziet eruit as 'n uil in doodsnood...

castro

(zenuwachtig lachend)
Zo... vin... je dat... je bent wel vriendelijk!...

raaks

(op hem toegaand en hem een flinke klap op de schouder gevend)
Zeg es... scheelt er wat an?

castro

(die na de klap is geschrokken, ietwat huiverend)
Wa... waarom vraag je dat?

raaks

Oók 'n vraag... as iemand d'r uitziet als de dood van ieperen... Ik ben es aangekomen in de eerste plaats omdat ik je in zo'n tijd niet heb gezien en verder om je es te vragen hoe 't met de zaken staat...

castro

Wat meen je?

raaks

Er zitten twee klanten op werk van jou te wachten... ik krijg dit jaar ook nog twee schilderijen van je... ik had je toch gevraagd om wat voort te maken...

castro

(gesmoord)
Ja... ik ben an iets bezig...

raaks

Dan toch niet hard... want in de laatste tijd heb je toch niet veel uitgevoerd...

castro

(opvliegend)
Hoe weet je dat... wie heeft je dat verteld... m'n vrouw?...

raaks

Me dunkt iemand, die d'r uitziet als jij... m'n waarde... die zal zich wel niet doodwerken... Voor schilderen zeggen de schrijvers... is levensvreugde nodig... en jij ziet eruit als 'n iezegrim.

castro

(is gaan zitten, zacht)
Levensvreugde!... dat is 'n mooi woord
(lacht bitter)
... Om te schilderen is levensvreugde nodig... 't is ook zo... zonder vreugde... zonder vrede kom je eigenlijk tot niks...

raaks

Daarom wordt 't tijd es wat vrolijker te kijken... Voer je helemaal niks uit.

castro

(kort)
Nee!

raaks

En daar net zeg je dat je, aan iets bezig was... Molentjes... tra la!...

castro

(opvliegend)
Hou je onhebbelijkheden vóór je... versta je dat...

raaks

(opstaand)
Kalm wat alsjeblieft... Ik geef jou per

maand niet zo'n hoop geld om de godsgapselijke dag in 'n hangmat te liggen... Godbetert...

castro

(razend)
Wie heeft je dat gezegd...

raaks

Wie...?

castro

Ja...!

raaks

(met de hand tot kalmte manend)
Hou je bedaard... asjeblieft... ik keek daarnet in de tuin en toen zag ik je hángen...

castro

Maak geen aardigheden... daarvoor ben ik helemaal niet in stemming.

raaks

(fluit een deuntje)
We zijn anders niet quitte, Castro! 20 jaar geleden kwam jij bij mij of ik je wou helpen... of ik wat van je wou kopen. Je was onbekend... je werk had voor de markt geen waarde... Ik heb je overal geïntroduceerd, ik heb je laten zien... ik ging een contract met je aan voor 25 jaar. Zoveel zou je per jaar afleveren en ik betaalde daarvoor een vaste som... De eerste jaren heb ik niks verkocht en altijd heb ik je uitbetaald tot de láátste cent.

castro

Ja, die praatjes ken ik... wij zijn eigenlijk niks... de heren kunstkopers álles... Zeg... heb je aan mij ook niet es 'n centje verdiend?

raaks

Zeker... maar de risico heb ik gelopen... ik... ik... alleen, en toen je werk waarde kreeg en toen je bekend was... toen heb ik je van ieder schilderij nog zoveel percent extra gegeven buiten alle contracten óm... Daartoe was ik niet verplicht... en nou jij.

castro

We hebben nooit woorden gehad... over die zaken... ik... ik begrijp daarom niet waar... waarom je... vandaag...

(Slikt 't op)

raaks

Omdat ik op 2 schilderijen zit te wachten Jan doppie! Een maand geleden kom ik bij je en vraag of je wat voort wilt maken... Je belooft 't... en nou dat ik kom kijken heeft meneer geen bliksem uitgevoerd...

castro

(vertwijfeld)
Ik kan op 't ogenblik niet werken... 't is me niet mogelijk...

raaks

Nonsens... Iedereen kan werken... als ie maar wil... en waarom voer je niets uit?

castro

(zacht)
Ik slaap 's nachts niet...

raaks

(heen en weer lopend en dan voor Castro staan

blijvend)
Je moet 's nachts es 'n grokkie nemen, dan slaap je als 'n marmot! toen ik vroeger niet sliep deed ik 't óók en nou da 'k goed slaap doe ik het nóg!

Pauze.

Kom kerel sta daar toch níet zo te drommedarisse... kameel!

elvire en dora

(komen van rechts tweede plan op. Elvire houdt haar bij de hand. Dora ziet zeer bleek, doet alles mechanisch)

Elfde toneel

elvire, dora, castro, raaks
elvire

O... pardon ik wist niet dat hier iemand was...

raaks

(naar hen toegaande)
Nou u behoeft u om mij waarachtig niet te generen... Hoe maken de dames het...

elvire

O dank u, best...

raaks

En juffrouw Dora...

elvire

'n Beetje last van hoofdpijn nietwaar Dora... maar anders goed!

raaks

(naar Castro wijzend, die op een afstand het drietal gadeslaat)
Ik was daar juist bezig uw vader 'n beetje op te vrolijken. Dat is wel nodig... daar magge de dames wel es 'n handje an meehelpen!

Pauze.
Zij kijken allen Castro aan, die onbeweeglijk is blijven staan.
elvire

Dag meneer Raaks.

raaks

Dag dames... Uw dienaar...

(Beiden links af)

Twaalfde toneel

raaks, castro
raaks

Jullie doen allemaal of jullie vergiftigde paddestoelen hebben gegeten... of heb je looddelen in 't water... Dat heb ik es gehad in m'n nieuwe huis... kerel wat heb ik met permissie in pijn in m'n onderlagen gehad...

castro

(snuit zich eens, tweemaal, pinkt 'n traan weg)

raaks

Castro! kerel! wat is dat nou, waterlanders? daar kan ik niet tegen, doe me 'n plezier... neem dat lappie weg..

castro

Hoe... vin... je dat... ze d'r uitziet...?

raaks

Wat bedoel je... je dochter Dora?

Castro knikt.
raaks

Nou om je de waarheid te zeggen 'n beetje pips.

castro

Ze ziet 'r slecht uit... vreselijk slecht...

raaks

(heen en weer lopend)
's Morgens 'n bord... pap... 's avonds 'n bord pap... altijd maar pap... papperlepap! dat is 't beste... veel melk... veel... Misschien is je dochter ook wel... verliefd... dan zien de vrouwen altijd pips.

castro

(als door 'n adder gestoken)
Heb 't hart om dat nog es te zeggen...

raaks

Heb 't hart om dat nog es te zegge!... Zeg nou begin ik aan je bol te twijfelen.

(heen en weer lopend)
Ik dacht dat ze 'n oogje had op Daal en hij op haar... 'n lief paar...

castro

(wild)
Hou je mond... zeg ik... je weet niet wat je zegt...

raaks

(nijdig)
Wat bliksem... ik weet wél wat ik zeg! Schei d'r nou mee uit met je flauwe kul... Ik heb met de jonge te doen... Doodjammer dat ie niet is benoemd... hm... hm... eerst had die jonge alle kans en nou wordt Dekkers benoemd... De jury is... gek!... Die jonge heeft allemachtig veel talent... Wie weet of ik met hem ook nog niet es contract maak... zoals indertijd met jou...

castro

(snel en zeer zenuwachtig)
Doe... doe... dat niet... hij... hij is nog jong... ja... hij moet... reizen... studeren in 't buitenland... hij moet weg... ik zal 't wel betalen... ik... Hier moet ie niet blijven...

raaks

Hij kan anders van jou... nog leren...

castro

(als voren)
Nee... nee... hij moet weg...

raaks

Daar zal je dochter je wel dankbaar voor wezen... maar enfin... dat raakt mij niet...

(heen en weer lopend)
Apropos... zeg... weet je wat wij nou es mosten doen? We moeten nu samen es naar de tentoonstelling in Pictura gaan... 't... is de moeite waard.

castro

(nerveus)
Nee... nee... ik ga hier niet van huis...

ik...

raaks

(hem aanziend)
Niet van huis...?

castro

Nee...

raaks

Niet van huis... je hebt toch geen luierkinderen meer, wat?...

castro

(schuchter)
Ik moet hier blijven...

raaks

Ja maar... kereltje... nou wordt 't toch te idioot... Je zet je hoed op en je gaat mee, geen flauwsies... ben je besuikerd... lopen dat zal je goed doen... Als je weer werk van collega's ziet, dan is dat voor jou een prikkel om weer aan 't werk te gaan...

castro

(zacht)
Zou... je dat... denken? Ik... zou... ook... graag... weer willen... werken...

raaks

Wis en waarachtig denk ik dat... En nou voortgemaakt... waar is je petje...

castro

(mompelend)
M'... petje...

raaks

Kijk... nou lacht ie toch...

castro

(een besluit nemend)
Nou... goed... dan... ik wil weer werken... ik... ik zal m'... hoed halen...

raaks

Nou... vooruit met de geit...

(Castro zacht lopend, rechts af)

Dertiende toneel

raaks

(Alleen. Op z'n tenen en hielen balancerend en zingend)
En ik weet iemand, die mij dankbaar zal zijn tra la...

Castro van rechts op, hoed op.

Veertiende toneel

castro, raaks
raaks

(met pathos)
All right... laten we door de tuin... naar buiten stevenen...

castro

(geheimzinnig)
Nee... niet door de tuin... dan kunnen ze me zien uitgaan...
(wijst naar de deur

rechts)
hierdoor!

raaks

(hem volgend)
Ik verbaas me over niks meer... 't lijkt waarachtig of we ergens gaan inbreken...

Toneel leeg.
Mevrouw Castro komt door de deur voorgrond links, gaat voorzichtig de kamer binnen met 't oogmerk op 't bordes te zien of Castro weg is. Castro komt ineens door dezelfde deur waardoor hij is vertokken, terug.

Vijftiende toneel

castro, mevrouw castro
Mevrouw schrikt.
castro

Waarom schrik je zo?

mevrouw

(zich herstellend)
Dat is nogal te begrijpen... ik dacht, dat hier niemand was en je staat inééns voor me...

castro

Wat zoek je dan?

mevrouw

Mag ik soms in m'n eigen huis niet gaan en staan waar ik wil?

castro

(hakkelend)
Vrouw... ik... loop met Raaks hier even om 't huis... ik wou 'm, ik... wou 'm wat wijzen... ik ben dadelijk weer terug...

mevrouw

Best... Henri... goeiendag.

Even tevoren is Raaks van rechts 2e plan teruggekeerd.
raaks

Kerel... waar blijf je... nou... ik verdraai 't...

(Mevrouw ziende, staat hij 'n ogenblik, gaat dan naar haar toe, reikt haar de hand)
O. Pardon... Dag Mevrouw.

mevrouw

Dag... Raaks...

Gewrongen positie.
castro

Laten... we... nu gaan... ik zal je even wijzen...

(tot Mevrouw)
ik ben in 'n paar minuten terug!

raaks

Ik ga... mee... Dag Mevrouw...

(Buigt)

Mevrouw knikt hem goedendag.
Beiden links af.

Zestiende toneel

mevrouw

(laat moedeloos haar beide armen langs 't lijf vallen, staart voor zich uit. Dan gaat zij door de middendeur op 't bordes en kijkt in de verte. Zij keert in 't vertrek terug. Zuchtend)
Ze zijn weg!
(Zij wacht een ogenblik en belt dan. Sientje van links op)
.

Zeventiende toneel

sientje, mevrouw
mevrouw

Sientje, wil je eens even vragen aan meneer Daal of hij hier wil komen. Meneer is in 't opkamertje.

(Sientje zegt niets, links af)

Achttiende toneel

Jacques, iets ouder dan Dora, sympathiek uiterlijk als schilder doch zeer eenvoudig gekleed, wordt door Sientje binnengeleid.

Negentiende toneel

mevrouw, jacques
jacques

Dag... Mevrouw... ik... wou...

mevrouw

(invallend)
Ga zitten, Jacques
(Gaat zitten)

jacques

Mevrouw... ik... kan... u... niet zeggen... hoeveel plezier u me... met uw briefje hebt gedaan... Ik... dank

mevrouw

(invallend)
Je zult er wel van opgekeken hebben... dat ik je vroeg hier te komen... en dan nog wel... op zo'n geheimzinnige manier... maar 't moest... 't moest... 't moest.

jacques

(vol emotie)
Ik... zal 't nooit vergeten wat u voor... mij... voor óns doet... Ik... moet het bij meneer Castro wel erg verkorven hebben...

mevrouw

Er is tussen jullie toch niets gebeurd?...

jacques

Ik zou met de beste wil niet weten wat! Ik kreeg op de dag toen ik niet benoemd was 'n telegram met de woorden: uw tegenwoordigheid hier heden niet gewenst. - Ik... was... er dood ongelukkig over... Ik had Dora die dag juist zo graag willen zien. De volgende morgen lag bij m'n ontbijt een brief van Meneer Castro... Die brief was erg verward vond ik. De hoofdzaak was deze... dat meneer Castro 't beter oordeelde, dat ik tot nader bericht niet meer kwam... Toen ik nu uw briefje ontving om hier te komen... dacht ik in 't eerst... dat alles nu goed zou komen... maar later begreep ik eruit, dat 't tegen de wil van Meneer Castro was...

mevrouw

Mijn man weet niet... dat je hier bent... maar 't moest zo zijn! Het is erg, erg jammer, dat je niet benoemd bent Jacques. Dan... was... de... zaak... misschien wel anders gelopen... Misschien...

jacques

(bewogen)
't Is ook jammer... 't is verschrikkelijk jammer ook daarin ligt voor mij zoveel raadselachtigs...

mevrouw

Wat bedoel je daarmee?

jacques

(opstaand)
Och... mevrouw... laten we dat laten rusten... 't geeft toch niets meer... ik heb zoveel aan uw man te danken...

mevrouw

Nee Jacques... Zo niet! ik wil 't weten... ik moet nu álles weten... álles!...

jacques

Als u 't dan wilt!...

(bitter)
Ik... heb de bewijzen dat meneer Castro, die zich eerst alle moeite heeft gegeven om mij tot leraar aan de academie te laten benoemen, op 't láátste ogenblik álles in 't werk heeft gesteld om me niet benoemd te krijgen!

mevrouw

(in gedachten)
Dan... heeft Dora... 't wel juist gevoeld...

jacques

Wat zegt u...

mevrouw

Ga verder... Jacques... vertel 't precies...

jacques

Meneer Castro heeft de dag voor de benoeming de leden van de jury een voor een bezocht... hij moet aan hen gezegd hebben dat mijn sollicitatie eigenlijk geen ernst was...

(bitter)
geen ernst!... dat 't mij alleen te doen was om me met de andere sollicitanten te meten... 'n soort krachtproef! dat ik me eigenlijk niet wilde binden... dat ik nog reizen wou...

mevrouw

Het duizelt me... Jacques... ik begrijp 't niet...

jacques

O mij is ook niet alles duidelijk... dat kan ik u verzekeren:.. Het stond tussen mij en Dekkers... we stonden gelijk en... och Mevrouw ik kan het die jury niet kwalijk nemen... Ze wisten, dat meneer Castro zich zo voor mij interesseerde, zoveel voor me had gedaan... toen hij dat kwam vertellen, dat 't me geen ernst was... hij! hij!! toen viel ik af, toen werd Dekkers benoemd...

(afgemeten)
Dat... deed... Meneer Castro!

Pauze.

Verwijten zal ik hem niets! Daarvoor heb ik te veel aan hem te danken... M'n vader heb ik nooit gekend... m'n moeder herinner ik me amper... Uw man... dank ik alles wat ik ben... maar dat 't moeilijk te aanvaarden valt... nu er voor mij juist aan deze benoeming zo ontzettend veel gelegen was... dat behoef ik u zeker wel niet te zeggen... Ik wou, dat meneer Castro me eerlijk zei waarom ie 't deed... waarom... waarom... Ik heb er me stomp op gedacht... ik heb 't niet kunnen vinden...

mevrouw

(in gedachten)
't Is alles... zo vreemd... zo...

jacques

(krachtiger)
Reizen zou ik... heeft meneer Castro gezegd... tegen de juryleden... reizen... hij heeft me 't geld ervoor gestuurd... weer met een brief... met 't dringend verzoek... om op reis te gaan... in 't buitenland te gaan werken, ver... ver weg!

Pauze.

Ik ben niet gegaan mevrouw. Ik kón niet. Het verlangen naar D... Dora heeft mij hier gehouden... ik kon niet.

Elvire komt van rechts op.

Twintigste toneel

mevrouw, jacques, elvire
elvire

(hen ziende opgetogen)
Wel... wel Jacques... jij hier... jij? dat... dat is kostelijk... dat... dat... jonge... wat hebben we naar je verlangd... Waar is papa... mama?

mevrouw

Uit! Papa is met Raaks naar de tentoonstelling.

elvire

(barst in lachen uit)
Dat is kostelijk!
(geeft mevrouw Castro plots een zoen)
dat is natuurlijk 'n plannetje van mama... Jacques! als die wat in 'r hoofd heeft...
(tot Jacques)
't komt in orde ventje... je zult zien
(opgetogen)
ik ga Dora roepen...

mevrouw

(bezorgd)
Nee... nee Elvire... ze zou schrikken.

elvire

Och mama... van een 'n groot geluk... schrik je niet... Dat kan nou toch heus geen kwaad...

jacques

(bezorgd)
Is... Dora... dan... ziek?

mevrouw

Och nee... dat niet... maar je begrijpt... zij... zij heeft van háár kant... 't ook niet makkelijk... gehad... ze moet heel kalm gehouden worden...

Sientje over het bordes op.

Eenentwintigste toneel

sientje, mevrouw, jacques, elvire, dora
sientje

Mevrouw... daar is Teunisse... met de tuinstoelen en... of uwe effies komt!

mevrouw

Ja... ik kom... Denk erom Jacques, ik moet je straks nog even spreken...

(Af)

jacques

Best Mevrouw.

(Mevrouw en Sientje rechts af)

Tweeëntwintigste toneel

jacques, elvire
elvire

(uitgelaten en dansend)
Ik roep ze... ik haal ze... wat zal dat kind blij wezen... wacht even.
(Links af)

Drieëntwintigste toneel

Jacques veegt zich in hevige ontroering het voorhoofd met een zakdoek af.

Elvire's stem
... Loop dan toch wat door... toe dan... er is iemand, 'n zeker iemand... 't is...
(Dora verschijnt in de linkerdeur 2e plan; als ze Jacques ziet houdt ze zich met beide handen aan de deurposten vast en schreeuwt Jacques. Dan wankelt ze naar de tafel, valt op 'n stoel, kijkt weer naar Jacques en barst in huilen uit. Elvire verschijnt eveneens in de deur)

Vierentwintigste toneel

jacques, dora, elvire
jacques

(wil op haar toegaan)
Dora... Doortje... kind...

elvire

(weert hem af)
Nee... wacht... laat ze even.
(bewogen)
Ze heeft zo naar je verlangd... ze... ze...
(veegt 'n traan weg)
nou zal ik jullie maar 'n ogenblikje... alleen laten... jullie kunnen... 't nou verder wel... zónder... mij af!
(Rechts af)

Vijfentwintigste toneel

dora, jacques
jacques

Dora... Doortje... wat is dat nou... toe huil niet meer...

(krijgt z'n zakdoek en droogt haar de tranen... neemt haar hoofd in zijn handen)
toe kijk nou es vrolijk!... toe... meid!!...

dora

(hem zacht afwerend)
Waarom ben je toch zo lang weggebleven... o, hoe ben je toch zo lang weg kunnen blijven? Ik zat op je te wachten... dagen... nachten lang... o dat wachten is zo verschrikkelijk... Waarom mij nou niet even geantwoord op m'n brief...

jacques

Op je brief... Heb je me dan geschreven... ik... heb heus niets ontvangen...

dora

Wat zeg je...

jacques

Ik heb niets ontvangen... niets...

dora

Ik heb zélf...!! de brief aan Klaas...

(wild)
Aha ha! laat me...

jacques

(haar tegenhoudend en smekend)
Doortje!

dora

Laat me... zeg ik...

(Zij wankelt naar de deur en belt, hijgend blijft ze tegen de post van de deur staan. Sientje van rechts op)

Zesentwintigste toneel

jacques, dora, sientje
sientje

Hebt u gebeld?

dora

Ja... roep... Klaas... hij moet dadelijk hier komen...

(Zij loopt wankelend weer naar haar stoel terug) Sientje rechts af.

Zevenentwintigste toneel

jacques, dora
jacques

Win je... niet zo op... kindjelief... laat 't toch... wat geeft dat nou?

dora

Ik laat 't niet!

Klaas door de tuin op, doet z'n klompen op 't bordes uit.

Achtentwintigste toneel

dora, jacques, klaas
dora

(hard)
Klaas wát heb je met die brief voor meneer Daal gedaan... die ik je laatst gaf... Heb je die... op... de post gebracht?

klaas

(bedremmeld)
Ik... ik... de juffrouw...

dora

Spreek op!

klaas

Ik hoop, dat de juffrouw verexkesere zal... maar... ikke... ik heb m'n orders... uwe... mot me zo niet ankieke... dan kan 'k geen bek ope doen...

jacques

Toe nou Doortje...

dora

Wat voor orders had jij...

klaas

Meneer had... mie order gegeven... da'k as ik brieven kreeg van u voor de post... maar alleen van uwe... ziet u, dan moest meneer... eerst die brieven zien! Da he'k edaan... Uw' vader... het 'm gehouwe... hij zou 'm zelf wel poste, het ie gezeid!

dora

't... is goed... Je kunt gaan...

klaas

Heel bestig... maar ik kan d'r niks an doen... orders benne orders! dat zeg ik maar... dat zeg ik... ja!

(Af door de tuin)

Negenentwintigste toneel

jacques, dora
dora

(in een stoel vallend)
Ik hou dat niet uit...
(Jacques naar zich toetrekkend)
Jongelief als je van me houdt... neem me dan mee... neem me dan mee... ik smeek 't je... Je ziet 't... hoe ze me behandelen.

jacques

(haar kussend)
Dat kan toch niet! Dora!

dora

Dan hou je ook niet van me.

(Snikt)

jacques

Toe nou... Doortje...

dora

(deinzend)
Dan hou je ook niet van me... Na dat telegram... heb ik geen goed ogenblik meer gehad... O ja... wat betekende toch dat woord... dat woord... onbegrijpelijk... dat is me bijgebleven... dat heeft me vervolgd...

jacques

Breek daar je hoofd maar niet mee... dat vertel ik je wel es... dat... dat heeft niks te betekenen...

dora

Och ik weet 't ook... wel... ik voel 't... ik...

(venijnig)
papa zal wel gezorgd hebben, dat je die benoeming niet kreeg...

jacques

Kom... kom... wat denk jij 'n boze dingen van je vader...

dora

Boze dingen... Boze... 't is om te lachen m'n vader... ik háát 'm... ik...

jacques

(vermanend)
Ze mag je over je vader niet praten... Dora.

dora

Jij weet 't niet... ik wel... ik weet 't wel... M'n vader staat tussen óns Jacques... Die krijgen we met z'n beiden daar niet vandaan... niet... niet!! 't wordt niet goed tussen ons.

jacques

Hou de moed erin kind... ik voel ook... dat er wat tussen ons staat.

dora

Wat... dan, wat dan! Zeg 't me...

jacques

Iets geheimzinnigs...

dora

Dus dat heb jij ook gevoeld...

(fluistert)
dat heeft ie ook gevoeld...

jacques

(plots van stem veranderend)
Ja... maar de hoop verloren alles verloren!... laten we er niet an denken!
(van toon veranderend)
Al ben ik nou niet benoemd... ik heb veel kans, dat ik contract maak met Raaks en dan... dán, komt 't misschien allemaal goed.

dora

Zou je denken... zou je denken...

jacques

Wel ja... Dora... kijk nou is vrolijk... we horen toch bij mekaar niet? tenminste wanneer meneer de citroen...

dora

(lacht)
Och jonge... hou toch op! Jonge... jonge!!
(slaat hem de handen om de hals)
Jacques... Jacques... ik heb je zo zielslief...
(uitbarstend)
neem me... neem me mee!!...

Mevrouw is langs 't bordes binnengekomen en staat in de middendeur.

Dertigste toneel

jacques, dora, mevrouw
mevrouw

(goedig)
Ja... maar dat gaat zó maar niet...

jacques

(lachend)
En dat was ook niet m'n plan Mevrouw!

dora

(is gaan zitten)
't, Is ook zo... 't is...
(huiverend)
ik vind 't hier zo koud mama...

dora

Dat is toch heus verbeelding kind... wil ik de deuren dichtdoen...

(Sluit de deuren toegang gevende tot 't bordes. Elvire van links op)

Eenendertigste toneel

Jacques, dora, mevrouw, elvire
elvire

(tot Dora)
Je mag heus wel wat vriendelijker kijken Dora... anders komt Jacques nooit weer terug... nietwaar Jacques... Je mag mama, wel 's bedanken... Papa weg... Jacques hier... moeder u kunt toveren...
(Wil Mevrouw Castro omhelzen)

mevrouw

(afwendend)
St... st...

dora

Je moet... gauw terugkomen... Jacques heel gauw... Jacques... ik kan niet zonder je... kom es hier...

(Jacques komt naderbij). (Zij omhelzen elkaar innig)

mevrouw

(gelukkig)
Kijk dat... nou er es an...
Castro is van links over het bordes geslopen en staat achter de gesloten glazen deur op 't ogenblik dat Dora Jacques omhelst. Hij wankelt... hij rukt de deuren open, stoot een paar vreselijke geluiden uit... en rent naar binnen. De aanwezigen vliegen overeind.

Tweeëndertigste toneel

elvire, dora, jacques, mevrouw, castro
castro

(schreeuwend)
Je... zult ervoor gestraft... worden!! Ik waarschuw je...
(tegen Jacques)
Wat heb ik je gezegd? wat! wat!! ik wil... wil je hier niet zien.
(stikt in z'n woorden)
Hoe durf je... hoe kom je hier...?

mevrouw

Ik zal je dat straks uitleggen, Henri...

castro

(bijtend)
Zo... zal je dat... ha!... ha!... Moest ik daarom weg... Om jullie de gelegenheid te geve!!... ha! ha!
(tegen Jacques)
Jacques... ga weg! pas op!...

elvire

Jacques is in ieder geval geen schurk papa, dat ie

zich behoeft te laten wegjagen.

castro

Hou jij je d'r buiten zeg ik...

(Jacques wil weggaan. Dora die al die tijd wezenloos voor zich heeft gestaard, begint te beseffen. Zij legt de hand op Jacques' schouder)

castro

(razend)
Raak 'm niet an... Raak 'm niet an... ik...
(Hij duwt Jacques en Dora ván elkaar)

dora

(wild)
Nee... nee... zo niet... hij gaat niet... ik wil 't niet... je gaat niet jongen... je blijft Jacques, je hoort bij mij
(tandenknarsend)
tart me niet langer, vader... Jacques... jongelief...
(wil op hem toevliegen, Castro plaatst zich ertussen en gooit haar terug. Zij valt in een stoel)

jacques

(flink)
Maar meneer!!

dora

(hakkelend)
Vader... vader... je... bent... je bent 'n beul...
(Snikt)

castro

(gaat naar de deur links, gooit die open en blijft daar staan)
En nou voor 't laatst.
(tot Jacques)
Ga je of ga je niet...

dora

(voor zich)
Jacques... jonge...

castro

Bij al wat ik voor je gedaan heb Jacques... vraag ik je:.. smeek ik je ga weg... ga heen!!

Dora gaat staan; kijkt Jacques na, die met 't hoofd naar de grond links weggaat; dan valt zij snikkend in 'n stoel.

Drieëndertigste toneel

castro, dora, elvire, mevrouw
castro

(tot Elvire)
Neem Dora mee... Elvire dadelijk...

Elvire gaat naar Dora toe, dwingt haar op te staan, neemt haar bij de hand, voert haar zachtjes tot bij de deur, waar Castro is blijven staan. Dora laat zich wezenloos geleiden, voor haar vader gekomen blijft zij een ogenblik staan en ziet hem aan. Dan barst ze in huilen uit. Beiden af links.

Vierendertigste toneel

mevrouw, castro
Pauze.
mevrouw

(die al die tijd als een standbeeld is blijven staan, langzaam)
Je hebt daar iets verschrikkelijks gedaan Henri, iets verschrikkelijks.

castro

(die nadat Elvire en Dora zijn vertrokken een ogenblik perplex heeft gestaan, gaat op zijn vrouw toe)
En nou tussen ons! Hoe komt Jacques hier!?

mevrouw

(flink)
Ik had 't hem gevraagd!... ik... ik!!

castro

(razend)
Daar zal je verdoemd voor wezen.
(hij grijpt haar bij de polsen)
Pas op!
(Duwt haar van zich af)

mevrouw

(flink)
Ik laat die jongen niet gaan... versta je... hij komt hier terug al zou de onderste steen boven!! Ik laat m'n kind door jou niet in de dood jagen...

castro

Heb 't hart es... Heb...

mevrouw

Dat heb ik... Er mot hier raad geschaft worden en dat zal... dat zal... dat bezweer ik je! D'r is maar één man die hier helpen kan... en dat is dokter Coertens, daar heb jij respect voor... daar ben jij báng voor... versta je?

castro

(grijnslachend)
Bang!... Bang!!... ik ben voor niemand bang! Ik wil Coertens niet... ik...

mevrouw

Dat zullen we zien... je zult geen misdaad doen... dat zal je niet!

(Links af)

Vijfendertigste toneel

castro

(alleen)
'n Misdaad... ik wil Coertens niet... 'n misdaad!... je bent gek... gek!
(razend neemt hij 'n stoel op... gooit die in stukken, huilend)
ik zou me voor m'n kop kunnen schieten... ik hou 't niet uit...
(vertwijfeld)
ik... hou 't niet uit!...
(Zich omwendend, ziet hij Jacques met jas aan en hoed in de hand in de middendeur staan. Castro tuimelt achteruit)

Zesendertigste toneel

castro, jacques
castro

(gesmoord)
Jacques... wat is 't... kom je me anklagen?...

jacques

Ik weet niet, wat u bedoelt... maar zó kan ik niet weggaan... zo niet... ik ben toch geen dief... geen... boef... dat u me zo vort jaagt...

castro

(in een stoel vallend, fluisterend)
Hij komt me anklagen...

jacques

U veroordeelt me... meneer Castro... iedere veroordeelde weet waarvan men hem beschuldigt... ik weet dit niet...

castro

(wild)
Ga weg!... ga weg!

jacques

Niet voordat u me gezegd hebt, waarom u me als 'n schooier wegjaagt!

castro

(zacht)
Jacques.

jacques

(vol majesteit)
Ik wacht op uw antwoord, op 't antwoord van hem... waaraan ik zoveel te danken heb, die me altijd zoveel goed heeft gedaan
(bitter)
die ik nu niet meer begrijp en die mij niet meer begrijpt...

castro

(wild)
Iedere vader heeft 't recht de hand van z'n dochter te weigeren zonder enige uitlegging van z'n besluit... Ik weiger... ik weiger!! ik kan niet anders...
(van toon veranderend)
Je zegt, dat ik... goed voor... je... ben geweest... ik hoop 't... ik... ik... heb altijd veel... heel... veel... van... je gehouden Jacques...
(wild)
Veracht me... verfoei me! maar, spaar me, spaar me...
(valt voor 'n stoel op z'n knieën met de handen voor 't gezicht)
Maar ik kan 't je niet zeggen... je zou me vervloeken.

jacques

't Is goed meneer Castro... ik zal 't u dan zeggen waarom u weigert.

(Castro vliegt overeind)
Het is... het is eenvoudig 'n géldkwestie. Ik ben arm, ik heb alleen m'n talent, maar die ander... die... Het is goed... ik zal 't kort maken... kort... Jarenlang hebt u mij beschermd, mij als ik dat zo zeggen mag, mij liefgehad... U hebt me bijna als uw eigen kind behandeld. Ik zou snood ondankbaar zijn als ik dat ooit vergat... U hebt me in uw huis gebracht... U... ik heb u

niet opgezocht... U is de oorzaak geweest van een grote liefde.

castro

Spreek 't niet... uit!

jacques

Dat doe ik wel... van een grote liefde tussen twee mensen. U...

(snikt)
Het moet zo zijn... U hebt me 't grootste verdriet aangedaan, wat u me kón aandoen. U... vaarwel Meneer Castro... ik... ik heb... hier... niets meer... te... zeggen... niets!...
(Snikkend rechts af)

Zevenendertigste toneel

Castro wankelt naar de deur waardoor Jacques vertrokken is. Op 't ogenblik, dat hij met de rug naar 't publiek beide armen zijwaarts heeft gestrekt in de deur, waardoor Jacques vertrokken is, valt het scherm.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen