Verzameld werk. Deel 6

[p. 1049]

Derde tafereel

Personen

Jan Bron

Ludwig

Van Veerdeghem

Irma

Else

Ordonnans

De eetkamer van Jan Bron. Aan tafel Jan Bron, Ludwig, Van Veerdeghem, Irma, Else. Deur achtergrond... Vier jaar tijdverloop tussen tweede en derde tafereel.

irma

(voorkomend; tot Ludwig)

Neemt u toch nog een stukje, meneer Ludwig; een klein stukje. U eet niets.

ludwig

(gedrukt)

Heus, mevrouw, ik dank u, ik heb heel weinig trek vanavond.

irma

(bezorgd)

Het is niet fijn, helaas; maar 't wordt u gaarne gegund. Wij hebben niets anders in deze treurige tijden.

ludwig

O, mevrouw...

irma

(aandringend)

Toe, nog een heel klein stukje, om mij plezier te doen.

ludwig

Ik zou niet kunnen, mevrouw.

else

(pruilerig gebiedend)

U moet. Ik wil het!

ludwig

(gedwongen glimlachend)

Als ik dan toch absoluut moet! Ce que femme veut...

(Bedient zich)

else

Zo... En eet het nu ook op.

ludwig

Ik zal proberen.

(Eet lusteloos)

jan bron

Wat voor nieuws vandaag?

ludwig

Niet veel bijzonders. Aldoor dezelfde misère!... Ja, toch iets... iets vervelends... Berthier en Tymans zijn naar Duitsland gedeporteerd.

van veerdeghem

(opschrikkend)

Zo?... Waarom?

ludwig

(met een soort weerzin)

Wegens hun aan-

[p. 1050]

houdende kuiperijen tegen de bewuste Vlamingen.

(tot Jan Bron)

Wegens hun gemeen gelaster ook ten opzichte van u.

jan bron

(haalt minachtend zijn schouders op)

Pfeu...! Wat hebben ze van mij gezegd?

ludwig

Ze noemen u een landverrader... een werktuig van de vijand... wat weet ik al.

jan bron

Juist. Vlaming zijn... het recht der Vlamingen verdedigen, dat is voor zulke mensen landverraad.

(tot Ludwig)

Heeft ú ze doen deporteren?

ludwig

(verontwaardigd)

Ik!... Ik heb er mij met al mijn kracht tegen verzet, hoewel ze zeer onhebbelijk tegen mij zijn geweest. Maar 't heeft niets mogen baten. 't Is aan Maclou en Verghinst dat ze hun deportatie te danken hebben.

(heftig)

Ik ben tegen deportaties, dat weet u wel. Ik heb dit trouwens nooit onder stoelen of banken gestoken en 't is mij ook genoeg kwalijk genomen.

(bitter)

Ik sta in de gratie niet meer.

jan bron

(als geïnspireerd)

De liefde voor mijn land,... de liefde voor Vlaanderen is tenslotte sterker in mij geworden dan al het andere.

(tot Ludwig)

Ik heb het eerste optreden van uw volk alhier verfoeid en gehaat en gelaakt en ik haat, verfoei en laak het nog zoals de eerste dag. Maar toen ik zag hoe Vlaanderen ook van andere kanten aangevallen werd, hoe het veracht werd in zijn taal en mishandeld in zijn zonen, die voor de verdediging van het gemeenschappelijk vaderland in de afschuwelijke loopgrachten stierven

(heftig)

toen ben ik in opstand gekomen... toen heb ik niet meer één vijand, maar ál de vijanden van Vlaanderen gehaat en gezworen, dat ik aan mijn ongelukkig en geliefde land al de krachten mijns levens zou wijden, tot de Dood...!

irma

En gij hebt wel gedaan.

jan bron

Ik weet het niet. Ik heb gedaan wat mijn geweten mij beval, wat ik doen moest... wat ik niet laten kon.

van veerdeghem

Ik vrees... ik vrees voor u, dat gij u zult vergist hebben, Jan Bron.

(plots opgewonden)

Wij zijn hier gewend ons vrij uit te spreken en ik heb geen angst dit ook te doen in tegenwoordigheid van de heer Werlemann die, nationaal gesproken, een vijand van ons is en die wij toch niet als vijand kunnen beschouwen

(Ludwig bukt het hoofd;

[p. 1051]

Else staart hem angstig aan)

omdat wij weten dat hij zich in onze toestand kan verplaatsen en heel veel voelt van wat wij zelf voelen.

(Tot Jan Bron)

Ik haat en ik veracht zo sterk als u, Jan Bron, al degenen die ons Vlaamse volk en onze Vlaamse taal bespotten en vernederen; maar... ik heb het u wel honderdmaal gezegd en ik herhaal het nog eens, wij mogen... juist om ons volk te verheffen en te redden, niets uit de hand van de vijand aannemen, ook al was die vijand eerder een vriend, zoals de heer Werlemann voor ons is,.... ook al bracht hij ons dát, waar wij het volste recht op hebben. Wij moeten wachten, wachten, wachten, hoe lang het misschien ook nog duren zal.

jan bron

(bitter)

Wachten... en lijden... en onrecht dulden... en bukken onder de smaad...

van veerdeghem

Ja. Eerst en vóór alles weer vrij zijn. Denkt aan hen die op de slagvelden voor onze vrijheid sterven.

jan bron

(heftig)

Wachten... tot de langzame verwording... tot de totale vernedering... tot de finale ondergang... tot de Dood!

van veerdeghem

(fier)

Een volk sterft niet. Een volk zal niet vergaan. Wij slapen nu, maar wij zullen weer opstaan en fier ons recht doen gelden.

jan bron

(met een vuistslag op de tafel)

Maar ik wil niet slapen; ik wil mijn volk zien strijden en zien leven, léven, in zijn volle kracht leven, volgens zijn aard, volgens zijn recht, nu, zonder nog langer te talmen. Begrijpt ge, voelt ge dat dan niet! Ik wil niet meer wachten; er is te lang gewacht. Er komt een ogenblik dat wachten lafheid wordt.

irma

(smekend)

Ach, man, wind u toch niet zo op.

(tot Van Veerdeghem)

Laten we liever over iets anders spreken. Het doet hem zoveel kwaad, weet u. Nu zal hij weer van heel de nacht niet slapen.

van veerdeghem

Het spijt mij, mevrouw. - Toch moest ik het zeggen. Ik voel het als een heilige plicht. -

(tot Jan Bron en de anderen)

Ik heb mij daar straks, in 't naar hier komen, weer dood geërgerd in drie van uw partijgenoten: Maclou, Verwee en Verghinst. Zij waren grof-onbeleefd tegen een dame, omdat die in 't Frans antwoordde aan iemand die haar in 't Vlaams iets vroeg. Laat dat nu verkeerd zijn, ik geef

[p. 1052]

het toe, al is 't ook mogelijk dat die dame geen Vlaams kende. Maar is dat nu een reden om met hun drieën die dame op straat te omringen en haar uit te jouwen met de kreten ‘In Vlaanderen Vlaams, madame’, - zij riepen ‘madam’ en niet ‘mevrouw’ - en ‘Vliegt de Blauwpoot, storm op zee?’ Dat is immers kwájongens en schoelie-werk. Dat doet onze goede zaak kwaad!

jan bron

(ernstig)

Blauwvoet als 't u belieft.

van veerdeghem

(kregel)

Blauwvoet... blauwpoot... 't kan me niet schelen... 't Is allemaal onzin en 't komt niet te pas. Het publiek durfde natuurlijk niets zeggen, uit vrees voor Duitse wraakneming, maar de ogen laaiden; de mensen zouden die kerels verscheurd hebben hadden ze gedurfd. Is 't zo dat men onze beweging sympathiek zal maken onder 't volk? Is 't zo dat Vlaanderen moet ontwaken? Met beledigingen tegenover vrouwen... onder bescherming van de Duitse punthelmen? Ik moet u zeggen: 'k heb mij geschaamd.

ludwig

(somber)

't Is die oorlog... die ellendige, eindeloze oorlog, die ons allen van streek heeft gebracht... die ons allen doodt of doden zal.

van veerdeghem

(tot Ludwig)

Hebben wij, Vlamingen, die oorlog gewild?

ludwig

(als boven)

Heb ik hem gewild?... Ach!...

else

(op 't schreien af)

U mag zo niet spreken. Ik vind u zo gedrukt vanavond.

ludwig

(als boven)

Dat ben ik ook. En niet zonder reden.

Allen kijken hem verwonderd en ondervragend aan.

else

(angstig)

Wat is er toch?

ludwig

Er is... er is... ja, ik moet het u tóch zeggen... Er is, dat ik hier weg ga, dat ik opgeroepen ben... naar 't front!

allen

Ach!...

else

(heftig schrikkend)

Nee!... Dat is niet mogelijk!

ludwig

Helaas...! Ze hebben mannen nodig... Ze hebben álle mannen nodig.

else

(hartstochtelijk)

Nee... nee... nee... dat is niet mogelijk!

(barst plots in tranen uit)

Je gaat niet... Ik wil het niet! Algemene ontzetting.

jan bron

(dreigend)

Else!... Else!... wat betekent dat!

irma

(hevig ontdaan)

Maar Else!... Maar Else!...

else

(snikt; klampt zich aan de arm van Ludwig

[p. 1053]

vast)

Nee!... Nee!... Hij mag niet... Ik wil het niet! Ze zullen hem doodschieten!

jan bron

(brullend)

Else!...

ludwig

(zacht-smekend)

Stil, Else... ik smeek u... ik smeek u...

(staat op)

Laat me gaan... Ik moet... ik moet...

(Wringt zich van haar los)

else

(klampt zich weer aan hem vast)

Je gaat niet...! Je gaat niet!

Geklop aan de deur. Plotse stilte.

jan bron

Binnen.

De deur gaat open en de Ordonnans verschijnt, militairgroetend, op de drempel.

de ordonnans

Herr Leutnant...

ludwig

Ja... Een ogenblik. Ik kom terug.

else

(holt hem na)

Ik moet weten...!

irma

(volgt haar)

Else!... Else...! Else...!

Somber, als gebroken, zakt Jan Bron met een gebaar van wanhoop op een stoel ineen.

van veerdeghem

(dringend)

Mijn goede, oude, trouwe vriend, nog eens, ik smeek u... ik smeek u... zie de waarheid in, laat u niet verblinden door hersenschimmen... herzie uw mening... verander van denkwijze en gedragslijn... het is misschien nog niet te laat.

jan bron

(somber; toonloos)

Hebt ge dat daar gezien... gehoord? Zij is verliefd op hem! Wat nu, mijn God? Wat nu?

van veerdeghem

Dat is een ramp, maar nog niet eens de ergste. De ergste is uw verblinding, uw waan, uw verkeerd inzicht van de ware toestand. Voelt ge dan niet... ziet ge niet... merkt ge niet aan alles dat het einde komt... dat het zolang verwachte uur der verlossing nadert? De verlossing, Jan Bron, de weergekregen vrijheid... de herleving van ons gemeenschappelijk vaderland! Zegt u dat niets... en moet ge dat niet bijwonen, en mee jubelen en juichen... gij... onze ziel en ons hoofd... gij... het krachtig-levende symbool van 't Vlaamse volk, dat weer verrijzen gaat!

jan bron

(na een lange pauze)

Ik weet het niet... Ik ben geknakt, gebroken. Ik kan niet meer jubelen.

doek