Verzameld werk. Deel 6

[p. 1027]

Jan Bron
Objectief toneelspel in vier taferelen

Voorwoord

Dit toneelstuk werd ter opvoering gezonden aan de bestuurder van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg te Antwerpen en door hem geweigerd.

Dit is op zichzelf niets bijzonders. Wat echter wel bijzonder mag heten, zijn sommige feiten, die met deze weigering gepaard gingen.

In de brief, die de terugzending van het manuscript vergezelde, schreef de Antwerpse directeur onder meer:

‘Nu kan u begrijpen hoezeer het mij spijt u het stuk terug te moeten sturen. De dialoog is prachtig, mooie taal, kortom het is van Buysse; maar het onderwerp... het publiek is hier van oorlogsstukken beu. Toen de geallieerden nu twee jaar geleden België binnenkwamen waren de oorlogsstukken aan de orde van den dag, ik heb er toen te Brussel twee gespeeld en goede zaken mee gemaakt, nu zou zulk stuk het publiek niets meer interesseeren, al wat er in betoogd wordt heeft men honderde malen in de kranten gelezen; en men zou er niet meer naar luisteren’.

Dit alles leek mij zeer aannemelijk. Het geldt hier wel geen oorlogsstuk in de eigenlijke zin van 't woord; maar 't houdt er toch verband mee. Ik was dus gans bereid om het als ongeschikt op te bergen, toen ik, tot mijn diepe verbazing, twee dagen nadat het stuk weer in mijn bezit was, een kort artikeltje aantrof in het Amsterdamse dagblad De Telegraaf, waarin, onder de opvallende titel: Een geweigerd toneelstuk van Cyriel Buysse, het volgende te lezen stond:

‘Cyriel Buysse heeft aan den heer van Kerckhoven, directeur van den Nederlandschen Schouwburg, een stuk aangeboden dat “Jan Bron” heet en waarin hij beweert een objectief beeld

[p. 1028]

te geven van den Vlaamschen strijd onmiddellijk na den oorlog. De directeur heeft echter gemeend, dat het activisme in dit stuk te gunstig wordt voorgesteld en ook omdat hij het stuk technisch zeer zwak vindt “Jan Bron” geweigerd’.

Hoe had ik het nu? En wat moest ik geloven? Talrijke vragen drongen zich aan mij op. De directeur vond de dialoog “prachtig” en de Antwerpse Telegraaf-correspondent noemde het stuk technisch zeer zwak! Was dat met elkaar te rijmen? Misschien wel. Maar het bezwaar van de directeur, dat zulk een stuk het publiek niets meer zou interesseren, was dan toch van gans andere aard, dan het door de Telegraaf-correspondent aangehaalde, waar deze beweerde dat het stuk geweigerd was omdat, onder een schijn van objectiviteit, de activistische beweging er te gunstig in voorgesteld werd. Wie sprak nu waarheid: de directeur of de correspondent? En hoe en waarom werd die correspondent zo dadelijk op de hoogte gebracht van wat er tussen directeur en mij was afgehandeld? Het gold hier toch een zaak tussen directeur en auteur, waarmee een dagblad-correspondent vooreerst niets te maken had! Waarom die derde daar dus mee gemoeid en hoe kwam het dat hij, eenmaal, en, m.i. ten onrechte, er zich mee bemoeiende, zijn betoog zo gans anders liet luiden dan wat de directeur mij als reden voor de weigering aangaf? Wie van die twee, - ik vraag het nog eens, - sprak hier waarheid, en wie niet? Of spraken ze soms beiden, half-waarheid en half... niet-waarheid? En zou dan per slot van rekening de grondoorzaak van de weigering wellicht toch gelegen zijn in het door de directeur niet-vermelde, maar door de correspondent wél uitgesproken bezwaar, dat het activisme in dit stuk, naar hun mening, te gunstig wordt voorgesteld!

Hier kan mijn werk voor zichzelf spreken. Uitdrukkelijk, en niet zonder reden, heb ik het als een objectief toneelspel betiteld! - Ik sta vóór een geval; ik zie; ik hoor; ik teken op. De feiten gebeuren; de personen handelen en spreken; de toeschouwer of lezer maakt zelf zijn conclusies. Meer heb ik niet bedoeld. Ikzelf sta achter geen enkel van mijn personages; poog niet, aan, een van hen, mijn eigen mening op te dringen. Het is een schilderij. Leeft ze naar waarheid; dan is ze goed. Leeft ze niet, of leeft ze vals, dan is ze slecht.

[p. 1029]

De lezer oordele.

Een laatste woord: tussen het activisme te gunstig voorstellen en zelf als activist te worden uitgescholden ligt er maar een kleine afstand. Ik ook dus,... activist? Sta mij toe dat ik glimlach. De heren activisten zelf zullen 't zeker niet geloven!