Verzameld werk. Deel 6
(1980)–Cyriel Buysse–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 842]
| |
Eerste toneel
jan en zulma
Bij het opgaan van 't gordijn zit Jan gehurkt midden in de keuken bezig met een lang touw tussen de reetjes van de vloer te verbergen. Zulma staat naast hem en kijkt onbeweeglijk toe.
jan
Hawèl, houd ou nou ne kier stille en urkt; Pere en Mere 'n meugen 't nie zien, da verstoat-e of we zoen keunen kletsen op ons smoel krijgen. (hij gaat zich verstoppen onder het tafeltje aan de haard) Kijk: ik houwe mij hier stiller dan een muizeken, binst dat-e gij op de zulle stoat te wachten! Os 't Mere en Pere zijn die ge zie komen, ge kiert ou omme en zegt: ‘Pere en Mere!’ en ik houwe mij koes. Os 't den bastoard es, ge komt al gauwe weerom in de keuken geluepen en luept noar de gruete toafel en van os g'hem in 't deurgat ziet roept: ‘Hé Julken, kom ne kier hier, d'r es hier wat te zien! Moar hoast ou, hoast on, of anders es 't wig’. Doarop komt den bastoard natuurlijk gevlogen en, binst dat hij over de kuerde luept trek ik ze op! Paf, doar vliegt hij mee zijn smoel tegen den grond, en gij komt noar hem geluepen om hem zue gezeid 't helpen opstoan, binst da 'k de kuerde wigtrekke en in mijne zak stoppe, precies lijk of ik van niet en wist. We zillen verdomd veel leute hên! Peisde 't uek niet? (Hij wrijft lachend in de handen)
zulma
(koel) Nou.. 'k en weet het niet!
| |
[pagina 843]
| |
jan
Ala, veuruit! Begin gij moar mee op de zulle te goan stoan. Alle menuten kan d' ien of d'andere binnen komen.
zulma
Ach! loat ons da liever niet doen. Da kind en hee ons toch niets misdoan.
jan
(komt half van onder het tafeltje uit) Ha, nondedzu, wa zijt-e gij 'n dwoaze kalle! Meuge we nou ne kier gien beetse leute hên.
zulma
Bah toet! Moar woarom moet dat op die maniere goan?
jan
(staat op; boos) He! wa zegde doar? (geeft haar een duw) Zijt-e gij hoast op de zulle? (Langzaam, in stilte schreiend, gaat Zulma naar de deur en doet die half open. Jan kruipt weer onder het tafeltje, de blik gevestigd op Zulma. Enkele ogenblikken stilte)
zulma
(met moedeloze stem) Hij es doar.
jan
Wie es 't er doar?
zulma
Hij... Julken!
jan
(woedend) Hawèl! woarom en goa je noar de toafel niet! (Zulma gehoorzaamt snikkend)
jan
Wilde ophouên mee kwijlen of 'k sloa ou den kop in! (Julken verschijnt op de drempel. Bij 't gezicht van Zulma, die weent, blijft hij verschrikt stilstaan. Jan komt uit zijn schuilplaats gevlogen en geeft Zulma slagen) Ha! gij lafhertige slonse! (Zulma gilt en Julken vlucht huilend in de diepste hoek van de keuken. Binnen vrouw Cloet en de buurvrouw)
| |
Tweede toneel
de vorigen, julken, vrouw cloet, de buurvrouw
vrouw cloet
Wa es dat hier? Wa gebeurt er hier alwere? (grijpt heftig Julken bij de arm en schudt hem) Wa stoat-e gij doar te tuiten? (tot Jan en Zulma) En gulder doar?... Zwijgen, zulle! (heft dreigend de hand op, als om te slaan)
| |
[pagina 844]
| |
jan
(wijst naar Zulma) 't Es al 't schuld van die dwoaze kalle, die veur mij noeit iets en wil doen.
zulma
't 'n Es gie woar, Moeder, hij liegt! Hij wilde mij Julken doen kwoad doen.
vrouw cloet
Ssut!... zwijgen! zeg 'k. (wijst naar de deur in de achtergrond) Voader es doar. Den eersten die nog z'n muile roert krijgt 'n koaksmete (gaat naar Julken en rukt hem ruw de handen van voor het gezicht) En schied er gij nou uit mee tjiepen, zulle, of anders goat-e zonder eten noar ou bedde.
de buurvrouw
Ik goa vuert noar huis; 'k zie da ge geried zijt om 't eten.
vrouw cloet
(gaat naar de haard, neemt er een ketel van 't vuur en giet de dampende karnemelkpap uit in twee schotels, een grote en een kleine, staande op de grote en de kleine tafel) Ha moar blijf nog liever 'n beetsen. 'k Ben altijd blije os er 'n vrendelijng in huis es. Anders ben ik altijd schouw en die jongens zoen mij de dued aandoen mee ulder kijven en vechten. Ala toe toe; zet ou doar 'n beetsen bij de toafel, ge zult 'r op ou gemak zijn.
de buurvrouw
(gaat zitten) Enfin... om ou plezier te doen. Moar 'k en magge toch nie lange blijven, zulle, 'k ben altijd schouw, os ik te lange wig blijve, dat mijne keirel.. ge weet wel... (De buurvrouw maakt een gebaar met de hand of zij een oorveeg kreeg. Tegelijk gaat de deur in de achtergrond open en Cloet stapt loom binnen met een spade op de schouder)
| |
Derde toneel
de vorigen, cloet
Zonder iemand aan te kijken, noch een woord te spreken gaat Cloet zijn spade in een hoek zetten en komt naar het tafeltje bij de haard. Een van zijn voeten raakt verward in het door Jan dwars over de keuken gespannen touw. Met een doffe vloek bukt hij zich, rukt het touw los, rolt het op en stopt het in zijn zak. Dan gaat hij zitten aan het tafeltje naast de haard en
| |
[pagina 845]
| |
begint te eten, driekwart met de rug naar de anderen gekeerd. Algemene stilte. Men hoort het slurpen van Cloets lippen in de houten lepel.
vrouw cloet
(tot de kinderen) Ala! allemoal aan toafel (tot de buurvrouw) Eet-e mee? d'r es genoeg, zulle.
de buurvrouw
Nie, nie, merci; 'k hè al geten.
vrouw cloet
Anders...
de buurvrouw
Joa, joa 'k weet 't wel... (Allen nemen plaats aan de grote tafel en de maaltijd begint, in volkomen stilte. Men hoort alleen het slurpen van de lippen in de lepels)
vrouw cloet
(tot de buurvrouw) Da es toch 'n luelijk were newoar? die loaste doagen?...
de buurvrouw
't Es schrikkelijk. Ne meins leeft compleet in woater en in smuer. Mijne veint zegt da den helft van ons eirdappels noar den duvel zijn.
vrouw cloet
Cloet es sedert moandag begost mee d'onze uit te doen en ge zoedt toch schriemen en vloeken os ge da ziet: van de tien struiken zijn d'r wel zesse vurt! (Op dat ogenblik gaat er een gekibbel op tussen Jan en Julken, die naast elkaar aan 't uiteinde van de tafel zitten)
vrouw cloet
Wa es da doar? (tot Julken) Ou stil houên zulle! anders... (wijst naar de deur van de slaapkamer)
julken
(jankend) Moeder, 't es Jan die standvastig irreweten in mijn tallure smijt. 'k 'n Kan d'r nie mier van eten...
vrouw cloet
Irreweten!... Verdomme... (spotlachend) Ha, ha!... den dienen bekloagt hem nou da z' irreweten in zijn tallure smijten? Wa zoedt-e dan willen hên, jongen? Gebroadte kiekens? O gie verdomde snotneuze die kloagt omdat hij eten krijgt! Worde misschien zot, jongen? Wie heet er dat oeit van z'n leven g'huerd; janken omdat g'eten krijgt!
julken
Joa moar moeder, 't es zue hard! 't Zijn drueg irreweten.
vrouw cloet
Wat-e?... ge durft tegenspreken! Kom hier, nondedzu! (Roerloos, zijn houten lepel in de hand, kijkt Julken met verschrikte ogen zijn moeder aan; Jan en Zulma staken insgelijks het eten. Alleen Cloet blijft door eten, met slurpende lippen)
| |
[pagina 846]
| |
vrouw cloet
(tot Julken) Goat-e komen, joa of nie! Moe 'k ou misschien bij 't vel van den nekke van ouwe stoel hoalen? (Julken maakt een beweging op zijn stoel en men hoort zijn klompjes op de grond vallen. Hij komt schuw schoorvoetend om de tafel heen bij vrouw Cloet)
vrouw cloet
(geeft hem een oorveeg) Doar! eet da op!... da zulde misschien zachter vinden. (Snikkend vlucht Julken weg; vrouw Cloetstaat dreigend op) Wilde zwijgen, ezel!... of ge krijgt nog wat. (Bang gaan Jan en Zulma weer aan 't eten. De Buurvrouw schudt het hoofd. Zulma legt haar lepel neer en begint ook weer, in stilte te schreien. Cloet, die zijn schotel geledigd heeft, blijft even roerloos onverschillig zitten als een bruut. Vrouw Cloet keert het hoofd naar hem om, staat op, schiet bereidwillig toe) Nog 'n beetse pap? (Zonder te antwoorden haalt Cloet zijn pijp uit en vult die met tabak)
vrouw cloet
(neemt de schotel weg, gaat ermee naar de haard, vult hem met pap en brengt hem weer op 't tafeltje) Kijk... en d'r es nog os g'er wilt. (Opnieuw geeft Cloet geen antwoord. De grootste stilte heerst. Julken en Zulma smoren hun tranen. Vrouw Cloet komt weer op haar plaats en eet alleen voort. Eindelijk staat Cloet op, steekt zijn pijp aan en verlaat de keuken. - Driftig opgewonden tot de buurvrouw) 't Es om d'r zot van te worden! 't Es om d'r roazend van te worden! 'k 'n Kan 't nie langer mier uithouên (met naar de deur in de achtergrond gebalde vuisten) Azue 'n bieste van ne man. (met de vuisten naar de kinderen) Azue sloebers van jongens. Ala! noar ulder bedde, nondedzu! 'k 'n Kan ulder in mijn uegen nie mier zien! (Angstig vliegen de kinderen op. Jan en Zulma langs de zoldertrap; Julken naar de kamer rechts)
de buurvrouw
Es hij nou altijd azue?
vrouw cloet
Wie?
de buurvrouw
Cloet.
vrouw cloet
Altijd. Da es nou weer al vier moanden dat hij uit 't kot gekomen es, woar dat hij, lijk of ge weet, vijf joar gezeten hee veur de muerd op Rosten Tjeef, en nog 'n heet hij zijn muile niet ope gedoan anders as om t' eten en te drijnken.
de buurvrouw
Ala dan!... En wa zeid' hij os hij were | |
[pagina 847]
| |
thuiskwam? Vertel mij da ne kier, ge 'n hèt mij doar nog noeit iets van verteld.
vrouw cloet
Gien woord 'n sprakt hij! Ik en de jongens, we zeien hem goeien oavend; ge zij welgekomen; moar da was precies of da we nie gesproken en hên... Zonder noar ons zelfs te kijken lei hij zijn paksken en zijne stok op ne stoel, kwam noar de toafel, nam de paptiele wig en gijnk ermee bij 't vier zitten, mee zijne rugge noar ons gekierd, precies lijk of g' hem van den oavend doar zien zitten hèt.
de buurvrouw
(hoofdschuddend) Wel, wel, wel! 't En es hoast nie te gelueven!... Joa moar toch, os hij... os hij 't kind gezien hee... de... de kleinen bastoard, enfin, wa heet hij tons gezeid?
vrouw cloet
Niets, zeg ik ou, niets, absoluut niets! En 't es precies doarvan da 'k zue schrikkelijk schouw geworden ben. 'k Hè ik gepeisd newoar? dat hij mij half dued zoe geslegen hên os hij were thuiskwam; moar hij 'n doet of hij zegt hij niets en da es al veel irger veur mij. - Os 'k hem doar azue zie zitten, da es precies veur mij lijk of dat er doar 'n wilde bieste zat, die heur al mee ne kier zal omme kieren en die mij op 't lijf zal sprijngen. En da zal toch den ienen of den anderen dag ne kier gebeuren. Ge moet gij nie verwonderd zijn os ge gij ne kier op ne nuchtijnk huert zeggen dat hij mij vermuerd hee!
de buurvrouw
O! 'k 'n Peist 't niet! 'k 'n Peist 't niet. 'k Peize dat er hij 'n reden van gemoakt hee. Die loaste vijf joar in 't kot zullen hem wel 'n beetse getemd hên... Misschien 'n loat zijn conscience hem nie gerust noar die muerd.
vrouw cloet
D'r es doar gien gedacht van. Ge kent hem nie zulle os ge da peist. Ik die hem moar al te goed 'n kenne, voel d'r huel wat anders achter. We zillen misschien noeit weten, wat dat er in zijne kop omme goat, moar zij moar zeker dat 't zijn conscience nie en es die hem kwelt.
de buurvrouw
En hoe goat da anders? Sloapte gulder te goare?
vrouw cloet
Wa zoen we!.. 's Oavends os hij thuisgekomen es achter dat hij doar alliene, lijk 'n bieste ha zitten eten, es hij opgestoan, en, in ploatse van noar de sloapkoamer, rechte noar de zoldertrap gegoan. D'r stoat | |
[pagina 848]
| |
doar boven onder de pannen, nog 'n oud versleten bedde, nog van in den tijd os mijn schuenbroere bij ons weunde. Hawèl, van os 'k zag wa dat hij ging doen, die gijnge 'k achter hem en 'k zei: Boas, 't en es doar nie da we sloapen, 't es hier in de koamer. Moar 'k wil hoadt-e da gezien! Hij bekeek mij mee 'n poar uegen lijk kogels en in ploatse van joa of nie t'antwoorden, gijnk hij den trap vueder op. 'k Was er compleet deuzig van geslegen! Wa moe 'k nou doen? peisde 'k in mijn eigen. 'k Wachtte tot dat hij boven was, en tons gijnk 'k uek noar boven. Moar 'k en was nog aan de deure van 't zolderkoamerke niet of hij kwam d'r al weer uit.
de buurvrouw
En wa zeid' hij!
vrouw cloet
Hieruit schandoal! zeid' hij! 'k Verschoot ervan da 'k hoast achterover van den trap vloog... Da zijn d'ienigste woorden die 'k hem sedert vier moanden hueren zeggen hè.
de buurvrouw
Ha! da es oardig zulle; da verwondert mij toch. Over 't algemien es 't en ander affeiren. Ze sloan ou iest half dued moar 'n koartier doarnoar moen z'ou toch were hên. Mee de mijnen es da toch altijd 'tzelfde spel.
vrouw cloet
Mee de mijnen niet. Hij 'n geeft hij om gien vreiwvolk. Hij sloat hij ou plat en 't es ermee gedoan.
de buurvrouw
Hij 'n kan pertan anders van ou nie kloagen. Ge bedient hem lijk 'n meissen, en hij 'n kan ou woarachtig nie verwijten da ge da kind van Rosten Tjeef te geiren ziet.
vrouw cloet
'k 'n Kan da kind nie geiren zien. Dat doe mij telkens weer aan zulke schrikkelijke dijngen peizen. Alle kieren os 'k noar hem kijke zie 'k weer die wrieë muerd gebeuren.
de buurvrouw
Da kind 'n kan da toch nie helpen! 't Es het toch uek 't ouwe lijk al d' andere.
vrouw cloet
'k Weet ik da wel! moar 't 'n es doarom niettemin woar, dat 't d' uerzoak es woarom da 'k mee Cloet niet mier overien 'n kan komen. Diene jongen es mijn straffe en mijn torment. Zuelang of dat hij ons in de wig stoat en zal 't er gien ruste zijn.
de buurvrouw
Zend hem liever wig.
vrouw cloet
Joa, joa! da es al gemakkelijk gezeid, moar | |
[pagina 849]
| |
woar noar toe?
de buurvrouw
't Es gelijk woar. Iest en veural rust en vrede in huis. Oarme meinschen lijk of wij zijn en keunen ulder mee older jongens nie vele bezighouên. Da es amoal goed os ge rijke zijt.
vrouw cloet
Joa, joa, da es al wel gezeid, moar 't en helpt nie. 'k 'n Hè ik gien geld genoeg om hem ieverst in de kost te doen.
de buurvrouw
Ha joa moar, kijk; ge moet doar ne kier op peizen. Gent en Brugge en zijn op ienen dag nie gemoakt. As Rosten Tjeef nog leefde, da zoe gemakkelijk zijn newoar. Ge liep mee hem wig en alles was juust. Moar nou, ha joa, 't es het moeilijk.
vrouw cloet
Och!... 'k 'n Weet niet of 'k mee hem zoe wiggeluepen zijn. 'k Zag ik hem wel geirne, da es zeker; moar 't en zat toch moar weinig koeroaze in hem.
de buurvrouw
Woar zoe Cloet nou zijn?
vrouw cloet
Joa, dat 'n weet ik nie! Doar ieverst in den donkeren buiten luepen, zeker, lijk 'n bieste. W'n zien wij hem noeit anders of 't en zij as 't tijd es van 't eten of te goan sloapen.
de buurvrouw
En zit hij doar iederen dag azue alliene t' eten aan da toafelken?
vrouw cloet
Iederen dag! Hij 'n wil hij mee niemand van ons gien gemiens mier hên.
de buurvrouw
Wat-e... zelfs mee zijn eigen kinders niet. De dieë 'n hên hem toch niets misdoan.
vrouw cloet
't Es verloren! - Hij 'n spreekt hij nie mier mee ulder as mee mij. Hij hoat ons allemoal om 't miest. 't Es of hij thuis zelve verdomde.
de buurvrouw
Goat hij nog pensejoagen?
vrouw cloet
Noeit mier. Hij beult en hij zwoegt lijk 'n bieste van den uchtijnk tot den oavend op zijn land.
de buurvrouw
Os ik in ou ploatse woare 'k gijnge van den oavend op den zolder, ier dat hij were thuis es. Hij 'n zoe de kroaze nie hên om d'r ou uit te smijten.
vrouw cloet
(met een gebaar van schrik) O! dat en zoe 'k nie durven doen. Hij zoe mij duedsloan, hij zoe mij noar beneen schuppen.
| |
[pagina 850]
| |
de buurvrouw
't Es gelijk! 'k zoe 't toch proberen. Es da 'n leven lijk of ge nou hèt!? (Buiten, achter de deur hoort men gerucht van naderende voetstappen)
vrouw cloet
(verschrikt, met doffe stem) Zwijgt, zwijgt! Hij es doar were! (De deur gaat open en Cloet komt binnen, 't gelaat somber, zonder naar iemand te kijken noch een woord te spreken, gaat hij naar de schoorsteenmantel, neemt er een blaker, steekt het licht aan en klimt met zware tred de trap op naar boven)
de buurvrouw
(stoot Vrouw Cloet aan, fluisterend) Ala toe... reskiert ou.
vrouw cloet
(aarzelend opstaande, fluisterend) 'k 'n Durve niet! 'k 'n Durve niet! (Door de buurvrouw voortgeduwd, nadert zij echter de trap en is op 't punt er op te stijgen, als Cloet, omhoog gekomen, met een schop het trapluik dicht slaat)
vrouw cloet
(verschrikt achteruitwijkend) O!!
de buurvrouw
Wat es er?
vrouw cloet
Hij hee gezien wa da 'k wilde doen; en hij schupt de valle toe om 't mij te beletten. Os 'k nou moest durven boven komen zoed' hij mij duedsloan. (Een ogenblik stilte)
de buurvrouw
(de ogen naar de zoldering, waar men Cloet hoort heen en weer lopen) 't Es toch ne wrieë keirel, zulle! Hij es nog irger as de mijnen. 't Es woarachtig precies 'n wilde bieste.
vrouw cloet
(heftig opgewonden met naar de kamerdeur rechts gebalde vuisten) Ha, ha, ha! doar, zie!... doar ligt d'uerzoake van alles! Doar ligt de noagel van m'n duedkiste! (komt naar de buurvrouw, sidderend, knarsetandend met gebalde vuisten) Weet-e wa da 'k weinste? (strekt de hand naar de kamerdeur) Dat hij craveren zoe, (strekt de hand uit naar de zolderdeur) en hij uek! (strekt de hand naar de buurvrouw uit) En ouwe sloeber uek! (slaat op de borst) En ik zelf uek, verdomme. (met een breed cirkelvormig gebaar) En uek gij en al die hongerlijders van ons miseroabel ras. (slaat herhaald en driftig op de borst) Da weinsch ik, verdomme!
gordijn
|
|