Verzameld werk. Deel 6

[p. 733]

Super-indrukken van Parijs in 1923

I

Parijs is naar mijn mening een stad die af en toe eens weer ontdekt moet worden. Londen en New York en nog meer andere grote steden ook wel, maar niet in die mate als Parijs. Het leven van Londen en New York houdt meer zijn vastgelijke vormen. Parijs, daarentegen, wisselt sterk af, al naar gelang van de tijden en omstandigheden.

Ik bezocht Parijs in oorlogstijd - in 1916 namelijk - en trof daar toen een stad aan, die ik kende noch vermoedde, stil, ernstig, stug op 't grimmige af. Een volk met starre ogen en op elkaar geklemde tanden, een volk waar ieder voelde dat het om zijn leven of zijn dood ging. De kranten schreven wel met geestdriftig vertrouwen van ‘nous les aurons’ en ‘jusqu'au bout’, maar de mensen waren daar lang niet zo zeker van en de doodsangst zat diep in de harten al kwam het zelden tot uiting. Er waren nog wel luxerestaurants en plaatsen waar men fuifde, doch zij die er zaten en aan meededen waren geen Fransen: het waren vermogende neutralen: Spanjaarden, Zuidamerikanen, Hollanders en Scandinaven. Parijs, in die tijd, had iets van het ernstige Londen, dat toen niet ernstig meer was, want Londen, of het de oorlog niet voelde, had al de vroegere loszinnigheid en losbandigheid van Parijs overgenomen. Londen was Parijs geworden en Parijs was Londen.

Er zouden zeven jaar verlopen vóór ik Parijs weer terugzag, en dat terugzien was voor mij als een ontdekking, een super-ontdekking!

Ik kom er rond voor uit: ik heb nooit van Parijs kunnen houden. Op gevaar af als idioot gestempeld te worden, zal ik maar bekennen, dat ik mij steeds in Parijs heb verveeld en dat mijn voornaamste attracties er waren:... schrikt niet... een

[p. 734]

dagelijks bezoek aan de Morgue!... en verder het eindeloos baliekluiverig-staren naar de zeldzame hengelaars langs de kaden van de Seine! Ik kan het niet helpen; het is zo. Een keer, een enkele keer, heb ik een van die vissers een brasem zien vangen en ik ben geestdriftig naar de man toegedaald en heb met hem een lang gesprek gevoerd. Ik voelde mij daar eensklaps thuis, het was iets echts, de openbaring van een stuk natuur; ik heb toen een goede dag gehad.

Iets echts ook, en hoe; was de Morgue! Ik kon daar heel lang voor dat raam staan kijken waarachter op het hellend vlak de drenkelingen en vermoorden lagen. Ik stelde mij die levensdrama's voor en kon begrijpen dat zo iets in een stad als Parijs als 't ware vanzelf gebeurde. Je kreeg immers genoeg van 't leven in zulk een stad! Je ging aan 't dwalen, je ging bij nacht op een van de bruggen staan en 't water lokte onweerstaanbaar. Ofwel je verloor je weg in die doolhof van straten; je kwam ergens in een sinistere buurt terecht en daar sprongen plotseling een paar kerels op je af, die je met messteken omvergooiden. Je brulde van gruwel en pijn en voor je daar in de duisternis lag dood te bloeden had je nog juist bewustzijn genoeg om te beseffen dat je portefeuille en je horloge werd gestolen. En 's anderdaags of een paar dagen later lag je op het hellend vlak achter het raam en de mensen kwamen naar je kijken en niemand wist wie je was.

Beide attracties bestaan nu niet meer. In Parijs zelf heb ik vruchteloos naar mijn trouwe hengelaars van vroeger gezocht en de Morgue is voor het publiek gesloten!

Maar ik heb andere ontdekkingen, super-ontdekkingen gedaan.

Het eerste wat ik ontdekt heb is, dat verreweg de meeste vreemdelingen die Parijs geregeld en ook voor lange tijd bezoeken, eigenlijk nooit in Parijs zijn geweest. Parijs voor hen beperkt zich tot de rechteroever van de Seine, terwijl Parijs voor de Parijzenaars zelf juist aan die oever ophoudt Parijs te zijn. Dát Parijs daar is het Parijs van de vreemdelingen, waar de eigenlijke Parijzenaars zo weinig mogelijk, en in de laatste tijd, hoe langer hoe minder komen.

Ik kwam er in een bekend restaurant waar ik destijds gewoon

[p. 735]

was te lunchen. Het was er stamp-en-stampvol en als taal hoorde ik niets als Engels en we voornamelijk een soort Engels van aparte kwaliteit, dat in de diepte van de keel en, ik zou haast zeggen, uit de buik gesproken wordt. Het waren lui van over de grote waterplas: Amerikanen en men kon het hun aanzien dat ze genoten! Zij waren immers uit hun triestig droge land en in Parijs, het enig Parijs, hún Parijs!

Ik heb een paar jaar in Amerika gewoond en het is de grief van heel mijn verder leven lang gebleven, dat ik nooit hún taal heb kunnen leren. De wijze b.v. waarop ze ‘Paris’ uitspreken! Tracht het hun maar eens goed na te doen! Ik heb er mijn slaap voor gelaten; ik heb er mij maanden lang in geoefend, ik heb ijsberend, ginds in New York, op mijn kamer heen en weer gelopen om het te leren; ik heb het afgeluisterd en bestudeerd tot het een martelende obsessie werd en wat ik ervan terechtbracht leek naar niks: ik kón het eenvoudig niet te pakken krijgen!

Nu weer. Met verwrongen trekken heb ik zitten luisteren terwijl de machteloze wanhoop op mijn aangezicht te lezen stond. Maar nu was er ook nog iets anders bij dat mij groot belang inboezemde en zeer sterk boeide: het kwam mij voor dat de Amerikaan niet meer zo uitsluitend wil zijn eigen taal gebruiken, maar ook een andere taal, en wel de Franse, wenst te leren.

Als schoollokaal kiest hij daarvoor een of ander Parijzer luxerestaurant uit en, als leermeester, of, juister gezegd, als leermeesteres, een jonge, meestal niet onknap-uitziende, zogezegde Parisienne.

Dat gaat zo: zij zitten samen aan een tafeltje behoorlijk te lunchen: de Amerikaan met slappe boord en sportlike pak; de ‘Parisienne’ geverfd, gepoeierd, met blote hals en misschien wel echte paarlenketting. Misschien ook niet echt, doch dat doet weinig ter zake: het gaat om de les!

De Amerikaan uit enkele schorre klanken: ‘comman dites-vo cela?’ vraagt hij naar het brood wijzend.

- Du pain, antwoordt de ‘Parisienne’ met geanimeerde glimlach.

- Du pain... bread... herhaalt de Amerikaan; en meteen klinkt in mijn oor de welbekende gruwelklank die ik tever-

[p. 736]

geefs gepoogd heb aan te leren. Ik schok ervan op, ben er gans van ontdaan.

- Oui... brett...brett... echoot lachend de ‘Parisienne’. Een stilte. Niet te veel ineens. De Yankee moet dat eerst rustig verwerken. Hij proeft van zijn glas, terwijl de ‘Parisienne’, om haar tijd te gebruiken, een sigaret opsteekt.

Eensklaps heeft de Amerikaan een soort inspiratie. ‘Duu vin!’ zegt hij, triomfant-glimlachend, met gouden-tanden-glimlach, terwijl hij met de vinger naar zijn glas wijst.

- Parfait! Parfait! jubelt de ‘Parisienne’.

Maar de Amerikaan, enigszins geringschattend, als voor een niet heel ernstige moeilijkheid:

- Aoh c'est le meme chose en anglais: wine, vin.

Zo gaan ze voort. Telkens vallen er leemten in 't gesprek, dat vrijwel monosillabisch blijft en wordt aangevuld door kijken naar elkaar en sigaretten roken. Dat duurt zo een hele tijd. De Amerikaan schijnt niets geen haast te hebben. De ‘Parisienne’ daarentegen, geeft af en toe blijk van moeilijk bedwongen ongeduld. Wellicht heeft ze nog meer lessen te geven die middag. Eindelijk lukt het haar toch hem om de nota te doen vragen, die door de maître d'hôtel dichtgevouwen op een bord wordt aangeboden. Er is een klein verschil of vergissing; dat wordt van beide kanten besproken en opgehelderd in het Engels, met diepe keel-en-buikklanken, zonder een enkel woord Frans daarbij. Is men hier werkelijk in Parijs of gebeurt het te New York of te Londen? Zelfs de juffrouw die overjas en mantel aanreikt spreekt alleen Engels, dankt voor haar fooi in het Engels.

Een auto staat voor. Een restaurant-groom opent het portier in 't Engels; de Yankee geeft de chauffeur een adres op in het Engels en het tweetal stapt in om de les verder voort te zetten... in het Engels!

Dat is nu het Parijs van 1923! Een filiaal van New York en Londen met nog wat ander exotisch gedoe er omheen. Men mag van een plaats houden of er niet van houden; het stemt toch weemoedig en het ergert bijna haar zo totaal 't karakter dat haar eigen was te zien verliezen.

[p. 737]

II

Parijs is een stad waar de vreemdeling komt om zich te amuseren. Ik meen te mogen beweren dat dit bijna als algemene regel geldt.

Hoe en waarmee amuseert zich de vreemdeling in Parijs? De een, - zoals ik vroeger deed, maar dat zullen wel uitzonderingen zijn - met naar de hengelaars en naar de ‘Morgue’ te gaan kijken; de andere met veel geld te verspillen in luxerestaurants en cabarets; nog anderen - in hoofdzaak dames - met druk bezoek aan schouwburgen en modewinkels.

Haha die vreemdelingen in de Parijzer schouwburgen! Ik heb er Engelsen en Amerikanen zien zitten voor een specifiek Parijs-Frans toneelstuk en ik heb van hun tronies genoten! Het niet-begrijpen stond als 't ware op hun fatsoenlijk gezicht gebeiteld. De Engelsen hielden zich strak; geen plooi verried hun gewaarwordingen. Maar de expansievere Amerikaan verwrong zich af en toe op zijn fauteuil en slaakte een verdoofd ‘bij George’ van verbouwereerdheid. Waar er gelegenheid was om te lachen, lachten zij ook mee, niet omdat ze de aardigheid snapten, maar omdat anderen om hen heen lachten. Toen lachten zij ook doorgaans een tikje te laat, zodat de anderen ongeveer ophielden met lachen wanneer zij begonnen.

De dames moet men bij voorkeur in de rue de la Paix of langs de rue de Rivoli observeren. Voor de prachtige uitstallingen van de juweliers in eerstgenoemde luxestraat, zeggen zij niet veel. Zij staan er in stomme, strak-geboeide, als 't ware aanbiddende contemplatie. Een man zou wel graag willen weten wat er op zulke ogenblikken in hen omgaat. Het moet een fysiek genot zijn; een bijna animale wellust. Kunstontroering is er bij zogoed als uitgesloten: stukjes aan elkaar geregen glas of kralensnoeren zouden net dezelfde artistieke indruk maken als echte parelen, diamanten en robijnen. Wat is het dan wel? Vraag het aan een vrouw; ze zal het je niet duidelijk en aanneembaar kunnen of willen uitleggen. Ze geniet intens en meteen schaamt ze zich een beetje onbewust, als voor een sensuele en enigszins perverse zwakheid. ‘Het is

[p. 738]

voor mij alsof ik van mooie muziek genoot’, bekende mij eens een vrouw. Ik heb die woorden onthouden en werkelijk: meer dan eens heb ik later, bij muziek-uitvoeringen, op vrouwengezichten diezelfde uitdrukking van zinnelijk genot waargenomen, die ik op hun veranderde gelaatstrekken kon merken, voor een parelen collier of briljanten diadeem van vele duizenden.

Langs de minder luxueuze maar toch nog zeer sterk boeiende winkelramen van de rue de Rivoli wordt de vrouw weer meer zichzelf, voelt ze zich beter op haar gemak. In de rue de la Paix zijn het slechts enkele geweldig-diep-woelende emoties; in de rue de Rivoli is het lichter, rianter, minder zwoel genot en daarvan ziet men de weerschijn op de rustiger gelaatstrekken en in de ganse houding en allures. Daar fladderen ze van raam tot raam als vlinders over bloembedden; zij hebben er het spraakvermogen terug gekregen; zij hoeven zich niet meer te schamen; zij kunnen binnengaan en kopen; zij komen stralend weer naar buiten met een klein pakje in de hand en huppelen verder, steeds nieuwe, lichte verrassingen en verrukkingen tegemoet, gelukkig, gelukkig! met blinkende ogen en blozende wangen, als kleine kinderen op een voortdurend feest.

O! die rue de Rivoli... dat gedeelte van de rue de Rivoli langs de tuin der Tuilerieën, tot aan de Place de la Concorde! Men loopt er veilig onder de arcades als een hondje dat door hoepels springt en men ziet en hoort er de vreselijke maalstroom van het overweldigend en overdonderend verkeer langs zich heen razen, zonder erin gemengd te zijn. Maar even voor de Place de la Concorde houdt de veiligheid op en men moet terugkeren of zich in de bruisende golfslag verdrinken. Zij keren dus terug en lopen nu de winkels in tegenovergestelde richting af. Een nieuw genot! Dingen die ze nog niet ontdekt hadden steken nu de ogen uit. De glimlach van verrukking wijkt niet van de roodgeverfde lippen en de kleine tasjes vullen zich met verse pakjes. Voor de aardigheid heb ik eens het aantal vrouwen en mannen opgeteld, die in een half uur tijd vóór een bepaald punt in de rue de Rivoli passeerden. De verhouding, te vermenigvuldigen tot in 't oneindige, kwam ongeveer neer op tien vrouwen tegen drie mannen.

[p. 739]

Tien vrouwen die naar de uitstallingen van de winkels keken, tegenover drie slentermannen, die naar de mooie dames keken! Mooi! Zijn ze werkelijk mooi ten jare 1923? Ik zou het bezwaarlijk kunnen zeggen, want ik heb geen gezichten gezien. Neen, men ziet geen enkel gezicht meer in zijn geheel. Men ziet twee roodgeverfde lippen, twee bleekgeverfde vlakken, die wangen moeten voorstellen, twee zwartomrande ballen die de ogen zijn en twee klissen haar die de onzichtbare oren bedekken. Dit alles onder een soort omgekeerde emmer die als hoed fungeert. Het lichaam, voor zover er lichaam is, zit vormeloos verborgen in een vormeloze zak, die met een snoer wordt bij elkaar gehouden. Dat snoer komt heel wat lager dan de heupen en men krijgt de indruk dat het hele boeltje zou op straat neervallen als het ook maar eventjes moest loslaten. De voeten met doorschijnende kousen steken in voorwerpen op stelten waarvoor geen naam te vinden is.

Na de genoegens van de rue de la Paix en de rue de Rivoli komt een gewichtig ogenblik van de dag: het thee-uur! Is dat wel een tea-room waar we zitten of zijn we soms verzeild geraakt in een rare combinatie van toilet- en rookkamer? Zodra de mooie dame binnenkomt gaat ze zitten en opent het handtasje dat haar nooit verlaat. Zij schikt de voorwerpen die zij zal nodig hebben naast zich op het tafeltje: een spiegeltje, een verfdoosje, een poeierkwastje. Daar gaat ze dan mee aan 't werk. Eerst en vooral de lippen. Het spiegeltje in de linkerhand, het kleurstiftje in de rechter, pleistert zij zorgvuldig bij. Daarna de wangen. Het is alsof zij in een meelzakje gevallen was. Een ietsje te veel; zij poeiert weer af. Het laatst komen de ogen aan de beurt. Dat lijkt een heel gewichtig iets. Denk maar niet dat die ogen glimlachen of lachen! Zij kijken diep-ernstig, bezorgd, en bijna boos. Vooral niet storen in die kapitale bezigheid! Ziezo 't is klaar! Daar zit weer alles in orde onder de omgekeerde emmer en de mooie dame steekt een sigaret op. Zij kijkt eens rond en blaast als 't ware uitdagend de dunne rook door fijn-geknepen lippen vóór zich uit. Daar komt de deftige kelner met de thee. In de gonzende verte van de zaal met vele spiegels, speelt gedempt het strijkje. Hier en daar beginnen elektrische lampjes zacht te glanzen.

[p. 740]

De genotvolle dag is afgelopen; de schitterende avondvreugde, diep gedecolleteerd, met paarlen, diamanten, smaragden en robijnen als daar heel de dag gelegen hebben achter de uitstalramen van de rue de la Paix, zal straks een aanvang nemen.