Verzameld werk. Deel 6

[p. 622]

Terugblik

Het is voorbij die reis, waarvan de rijkheid onze herinnering zó kleurt, dat veel ons nu dof toeschijnt en het wel een hele tijd zal duren, eer wij ons weer zullen kunnen inleven, in de oude routine van ons hedendaags bestaan. Iedere reis opent een nieuwe wereld, een nieuwe horizon voor de verbeelding. Iedere reis werpt opnieuw haar bekoring over het gedachtenleven en als men terugblikt dan herinnert men zich in miniatuur wat men in grote lijnen heeft gezien en genoten en de kleinigheden die soms storend en stuitend waren voor het geheel, smelten weg, alleen de ware emoties van schoonheid in hun volkomenheid ongeschonden achterlatend.

Is Marokko een land dat men eenieder zou aanraden om te bereizen? Is het een land dat tot eenieder zou spreken? Dat geloof ik niet. De woestijn, de lange karavanen van fantastische kamelen, het gebed van de Arabieren bij zonsondergang in 't zand, een vlucht roze flamingo's tegen de fel blauwe lucht en een ruiter met zijn wapperende boernoes, weggalopperend op zijn wit, vurig, vlug paard, dat werpt terstond zijn charme over eenieders gemoed. Maar Marokko levert zich niet zo gemakkelijk, wel ziet eenieder terstond de schoonheid van haar kolossale forse stadsmuren, de pracht van de hoge, diepe poorten, de charme van de rijkversierde moskeeën, de tere slankheid van de minaretten. Wel geniet eenieder van de kleurenpracht, de rijkheid van licht en schaduw. Maar elke stad heeft slechts enkele monumenten die nog voortstralen uit het verleden. Niet eenieder houdt van die eindeloze lange autotochten door een bled, voor velen zo eentonig en weemoedig. Niet eenieder dringt gaarne door tot het hart van die oude steden en niet eenieder geeft zich rekenschap van wat er daar geleefd en beleefd wordt. De vuilheid kan velen afschrikken, ook het wilde, ongetemde. Het rauwe vlees onder een laag van plakkende, plagende vliegen; het schurftig-magere vee dat zich in de smalle steegjes verdringt; de bedelaars in de onbeschrijfelijkste lompen en de verminkten met de afgrijselijkste kwalen, schreeuwend, klagend.

Om waarlijk van Marokko te kunnen genieten moet men zich kunnen terug verplaatsen in de middeleeuwen en nog verder.

[p. 623]

Men moet zich weer voorspiegelen de heldendaden van Haroen al Rashid; de schone vertelsels van duizend-en-éénnacht; die vertelsels die nog steeds verhaald worden bij de ingang van de oude stadsmuren dagelijks, en waarvan de aanhoorders in schilderachtige, onbeweeglijke groepen nog zitten te luisteren met dezelfde spanning en geduld, met dezelfde aandacht als voorheen. Men moet zich kunnen indenken in 't gemoedsleven van die mensen voor wie onze civilisatie grotendeels nog onbekend bleef en van wie de grootste drijfkracht zijn: de leefregels van de Grote Profeet. Maar niet eenieder heeft behoefte om dit te doen. Velen willen slechts genieten en zo gemakkelijk als maar mogelijk met het grootste comfort. Aan zulke mensen zou ik beslist afraden om die reis te ondernemen; alleen die een geheel ander gezichtspunt op 't bestaan wil ondervinden die in de wijde uitgestrektheden, rust en vrede vindt en bij een volk dat nog ongecompliceerd leeft en denkt, ontspanning zoekt, zou ik aanraden om naar Marokko te gaan en ik geloof dat hij terug zou komen sterker in lichaam en in geest dan voorheen, in zijn gedachten groter en ruimer geworden en in zijn ondervinding rijker.