Verzameld werk. Deel 6

Rabat en Salé

‘A l'embouchure d'un lent fleuve africain, où la mer entre largement en longues lames frangées d'écume, deux villes prodigieusement blanches, deux villes des Mille et Une Nuits: Rabat-el-Fath, le camp de la Victoire, et Salé-la-Barbaresque se renvoient de l'une à l'autre rive, comme deux strophes de la même poésie, leurs blancheurs et leurs terrasses, leurs tours et leurs grands cimetières pareils à des landes bretonnes, à de vastes tapis de pierres grises étendus au bord de la mer’.

Aldus beschrijven, in hun mooie Franse taal, les frères Tharaud, de eerste indruk die men krijgt van de twee, legendair vijandelijke steden aan beide oevers van de blonde Bou Regreg: Salé en Rabat!

‘Deux strophes de la même poésie’, ja, die eerste impressie geeft het, uiterlijk beschouwd. Maar wat een grondig verschil, zodra men er binnentreedt!

Rabat heeft nog zijn ‘ville indigène’ met zijn mooie oude poorten en zijn vestingmuren, waar de Europese stad nu is omheen gebouwd; maar Salé, het oude grimmige zeeroversnest, is uitsluitend een Arabische stad gebleven, zonder een enkele Europese woning erin of omheen.

Die grote innerlijke verscheidenheid heeft zijn onmiskenbare stempel op het karakter van de beide steden en hun bevolking gedrukt. De inwoner van Salé heeft een heel ander type dan die van Rabat. De een heeft voortdurend omgang met de Europeeër; de andere zogoed als niet. Rabat dreef te allen

[p. 579]

tijde handel; Salé leefde bijna uitsluitend van zeeroverij. De Arabische bevolking van Rabat zou men als weinig interessant kunnen kenschetsen. Die van Salé grijpt je dadelijk machtig aan. Wat 'n types! Dezelfde nog zoals men ze ziet van moordenaars en gekruisigden op de schilderstukken van de oude meesters! Dáár zijn de modellen vandaan gekomen! Die dáár, met zijn sombere ogen en beenderig-hard gezicht, is vereeuwigd op een of ander religieus doek van Rubens, in deze of gene kathedraal! En die andere, waar komt die vandaan? Hij heeft een roze gezicht, lichte ogen en blonde wenkbrauwen. Is dat ook een Arabier of een vermomde noorderling? Men staart hem met verbazing aan, zoals hij detoneert tussen al die harde, bronsbruine koppen; en eerst na overdenking beseft men dat het een afstammeling moet zijn van de gevangenen die de middeleeuwse zeeschuimers van hun rooftochten als slaven meebrachten.

Rabat haatte Salé en Salé verachtte Rabat! Nu nog, aan beide oevers van de Bou Regreg, gapen tussen de kantelen van de oude vestingmuren, de muilen van de kanonnen waarmee zij elkaar beschoten; en de enorm-uitgestrekte, thans verlaten en verwaarloosde kerkhoven, die met hun dicht opeengedrongen, afgebrokkelde zerken tot aan, en haast tot in de zee neerdalen, getuigen van het overweldigend aantal slachtoffers die aldaar gevallen zijn.

Nu grijnst Salé, waar slechts enkele jaren her nog geen Europeaan een voet mocht zetten, in zijn grimmige gedwongen rust; en Rabat wordt een grote, moderne witte stad, met hotels, koffiehuizen, cinema's en luxewinkels. Wat echter blijft zoals het was, dat zijn de oude, magnifieke monumenten. O! die forteres en die tuin der Oudaya's, dicht bij de aldoor bruisende zee, als een bestendige dreiging vlak in 't gezicht van het gehate Salé aan de overzijde van de rivier! De minaret van een moskee slankt er gracieus ten blauwen hemel op en daaronder, op de bruine kantelen, daar waar vroeger de muilen van de kanonnen gaapten en de afgehakte hoofden van de vijanden ten toon werden gesteld, houden nu de talrijke ooievaars hun rustige wacht. Wat een zachte vrede geven zij aan 't oord van zoveel woestheid! Peizend staan ze bij hun nest, als in diepe mijmeringen verzonken. 't Is of zij aldoor

[p. 580]

aan het lang voorbij verleden dachten. Soms klepperen zij houterig met hun lange bekken; soms stijgen zij eventjes op en in een sierlijke glijvlucht van witte en zwarte vleugels komen zij weer neergedaald en als zij terug op hun nest zitten denkt men aan monniken inn wit-en-zwarte pijen, biddend onder de tinnen van de minaret.

Dat is nu de rust van het oord na zoveel eeuwen strijd en woeling. Een stille tuin vol groen en bloemen ligt daar onder in de diepte tussen de grimmig gekanteelde muren en daarnaast is een openluchtig Arabisch cafeetje, waar gitaar wordt bespeeld en waar men zoet-gesuikerde thee drinkt, met groene munteblaadjes, op houten banken onder bloemenprieeltjes gezeten.

Salé... Rabat... Een wereld op zichzelf! Een stil-vergane wereld aan beide oevers van de rivier destijds gedrenkt met bloed... een wereld die van lieverlede herleven zal, meegaande met de strijd, Rabat het eerst, Salé het laatst, onder hun vernieuwde, veranderde vorm!