Verzameld werk. Deel 6

Panne-filosofie

De gevoelens van een ‘chauffeur en panne’ zijn van gemengde aard. Droefheid, teleurstelling, ergernis, humiliatie, maar ook, en eniger mate als vergoeding, een gewaarwording van grote, diepe rust. Het is als iets dat nu eenmaal uitgestreden is en waarbij men zich tenslotte met berusting neerlegt. Geen plannen meer voor de volgende dag, geen bestudering meer van de landkaarten, geen verdeling van de etappes noch bezorgde berekening of men er wel op tijd zal aankomen. Wij zijn aangekomen, definitief aangekomen en nu hebben wij niets anders meer te doen dan te rusten en te wachten en, als

[p. 535]

wij er zin in hebben, over het geval te filosoferen.

Het is zondag, wij hebben, na een vrij ongelukkig maal, tamelijk slecht in het hotelletje wat gerust, geplaagd als wij er werden door muggen en sombere panne-nachtmerries; en nu zitten wij buiten op de bank in de zon, starend naar het kleine stationsgebouw aan de overkant van 't pleintje, waar de zozeer verlangde ‘plate-forme’ voor de auto moet aankomen. De baas van het hotelletje laat ons niet veel illusies over. Het zóu kunnen gebeuren, dat de ‘plate-forme’ met de trein van vijf uur aankomt; maar het is zondag, zeer waarschijnlijk komt die pas morgen, met de eerste trein. Dat geeft ons het vooruitzicht nog eens een nacht in 't negorijtje door te brengen.

Een eigenaardig iets, zo'n negorij op zondag. De mensen van 't stadje komen slenterend naar het station gewandeld, om iets van leven en beweging te zien. Dat leven bestaat uit twee gebeurtenissen: de aankomst van de trein uit Troyes, en de aankomst van de trein náár Troyes. De baas van het hotel voelt mee in de algemene interesse, niet alleen omdat hij eventueel reizigers zou kunnen verwachten, maar ook uit eigen belangstelling en nieuwsgierigheid, om mee te doen en mee te voelen met het hele stadje. Hij staat op zijn bordes en groet de passanten bij de naam, liefst bij de voornaam: ‘bonjour m'sieu Armand; bonjour m'sieu Camille; bonjour madame’, want allen zijn vaste kliënten van hem, stamgasten, die straks hun ‘apéritif’ op het terras zullen komen gebruiken. Daar komt de trein náár Troyes aan. Een geknars van ijzer, een witte rookpluim boven het dak van 't stationsgebouw. De reizigers verschijnen op het pleintje. Niet veel zaaks: enkele bleu-horizon soldaatjes die, beladen met pakkage, snel over het stationsplein lopen en verder niets dan een tiental mannen en vrouwen, halve heren en dames, meestal dik en rood, door een paar kinderen vergezeld. 't Is afgelopen. De rookpluim waait weg, 't geknars van ijzer ratelt verder, de even geopende glazen deur bij de ingang wordt weer dicht gedaan.

Even hebben wij een geweldige emotie. Daar komt de chef, de spoor-boeddha, dwars over 't pleintje, recht op ons af. Zou hij ons de goede tijding komen brengen dat de ‘plate-forme’ gearriveerd is? Maar die moet immers met de trein van

[p. 536]

Troyes komen! De Filosoof staat alvast overeind om de boeddha tegemoet te gaan, als deze doodkalm, zonder de minste notitie van ons te nemen, de stoeptreden van het hotelletje bestijgt en in de gelagkamer verdwijnt. Wij hebben ons ten zeerste vergist. Boeddha gaat dood-eenvoudig, zoals hij waarschijnlijk elke dag doet, tussen de treinen náár en ván Troyes, in het hotelletje zijn apéritif gebruiken.

Daar wordt de trein van Troyes gesignaleerd. Onze hartjes kloppen. Boeddha komt uit het hotelletje gestapt, gaat vlug over 't pleintje, verdwijnt door de glazen deur. De baas van het hotel heeft hem tot op 't terras gevolgd en blijft daar kijken.

Wij zijn alle drie van emotie overeind gaan staan. De trein komt aangeblazen, met witte rookpluim en ijzer-geknars.

- Ik zie 'n vrachtwagen! roept de Schilder.

- Ja maar, een ‘plate-forme’? vraagt de Filosoof.

Dat weet de Schilder niet zo precies. Hij twijfelt, aarzelt.

- Er is anders verschil genoeg tussen een gewone vrachtwagen en een ‘plate-forme’! moppert de Filosoof.

Wat mij betreft, ik heb niets gezien, ben zeer sceptisch gestemd. Ik zie alleen de witte rookpluim boven 't stationsgebouw.

- C'est rien, messieurs, zegt de baas, op zijn stoep halsreikend.

- Je vais voir, besluit de Filosoof; en hij stapt over 't pleintje. De reizigers komen buiten. Heel wat meer ‘heren’ en ‘dames’ in deze trein, dan in die andere, die naar Troyes toe reed. Er worden groeten, handdrukken gewisseld; een auto, die juist aankomt, laadt enige deftige mensen op.

In de golf van reizigers komt de Filosoof mee naar buiten gestroomd. Wij hoeven niets te vragen; zijn gezicht zegt ons meer dan genoeg.

- Ce sera pour demain matin, messieurs, beantwoordt de hotelier onze onuitgesproken vraag.

Ik heb opgemerkt dat het bijna altijd prachtig weer was, toen ik ergens hopeloos ‘en panne’ zat. Nog wel een troost, zal men zeggen. Ja, maar toch ook een bron van ergernis.

Wij zitten daar nu doelloos op de harde bank vóór dat stupide

[p. 537]

hotelletje, doelloos en gekluisterd als met touwen vastgebonden, terwijl het zo heerlijk zou zijn in die glanzende avondzon langs de prachtige wegen van Frankrijk te snorren. Wij krijgen de indruk of wij gevangenen zijn, terwijl allen om ons heen de volste en vrolijkste vrijheid genieten. De een na de andere komen de gewone stamgasten nu op het terras zitten bitteren en geen enkel is er, die het minste medelijden met ons voelt, die zich in de verste verte ook maar iets van ons ongelukkig lot aantrekt. Wielrijders vliegen voorbij als vrije vogels, wandelaars kuieren onbezorgd en af en toe raast er een auto langs, die stof opwerpt, als 't ware om ons te bespotten en te honen. Maar op die auto's zijn wij niet jaloers. Wat óns overkwam, kan ook ieder ogenblik met hen gebeuren; en zo gaan wij van lieverlede aan 't filosoferen en vragen wij ons af of wij zelf niet een goed deel schuld hebben aan de ramp waaronder wij gebukt zitten.

Wat is een auto, ook de beste, de duurste, de meest volmaakte? Een ongelofelijk gecompliceerd iets, honderdmaal gecompliceerder en kwetsbaarder dan b.v. een locomotief. Een locomotief wordt vóór een sneltrein aangespannen en na twee of drie uur rijden door een andere vervangen, wijl het genoeg bekend is dat daarmee haar voorraad nuttige kracht vrijwel verbruikt is en het werktuig, net als een vermoeide mens, nu rust moet nemen. Een motor van een automobiel wordt nooit vervangen, heeft nooit een ogenblikje rust. Welhoe! Aan dat krachtige, maar uiterst tere en gecompliceerde werktuig vraagt ge tienmaal, honderdmaal meer dan wat ge van een reuzesterke locomotief zoudt eisen en het verbaast u als het u tenslotte in de steek laat! Mea Culpa! Laat iedere chauffeur deemoedig op zijn borst kloppen en bekennen dat hijzelf de grote schuldige is. De auto is geen reis-voertuig. De auto, - ook de beste, de sterkste en de duurste, - is alleen geschikt voor betrekkelijk korte eindjes en al wat men er meer van vergt en ook soms uithaalt is lukraak en chance. De auto is een fijn-besnaard-en-bezield wezen, dat geweldig werken kan en wil, maar dat absoluut ook op zijn tijd rusten móet.

Met deze en andere wijze en bittere bespiegelingen verstreek

[p. 538]

stilaan de zwaar-gedrukte panne-tijd. De stamgasten begonnen met gloeiende koppen huiswaarts te trekken en in 't hotelletje gingen de lichtjes aan. Het zou weldra etenstijd worden en dat leek ons een rust-en-steunpunt op deze lange, saaie, prachtige zomer-zondag. Wij dachten even aan Gaston, die wij sinds een paar uren kwijt waren. Waar zou hij wel zitten? De Schilder liep eens even door 't hotelletje en er omheen en was daar spoedig weer terug, met lachend gezicht ons wenkend om de achterhoek.

- St... Kijk eens hier, door dat raampje, fluisterde hij.

Wij keken om de hoek, ons voorzichtig schuil houdend en wat zagen wij?...

In de reeds hel-verlichte keuken, bij een tafeltje, met een fles witte wijn en een half-volgeschonken glas vóór zich, Gaston, onze goede Gaston, onze om de ‘panne’ treurende Gaston lachend, glimlachend, met blinkende konen en glanzende ogen, omringd door drie knappe jonge dienstmeisjes, die om hem heen zwermden, en grapjes met hem maakten, en dolle pret om en met hem schenen te hebben. Gaston deed blijkbaar zijn uiterste best om hun de repliek te geven; wij zagen de beweging van zijn lippen, die waarschijnlijk op alles wat zij zeiden ‘wiwi... wiwiwi’, het enige Franse woord dat hij kende, tot antwoord gaven; en dat scheen de meisjes nog doller te maken; zij schaterden het uit, zij tikten op zijn armen en zijn schouders, zij smulden van hem.

- Le veinard! murmelde de Filosoof.

- Maar zij kunnen elkaar toch niet begrijpen! meende de Schilder.

- Jawel, zei ik, - zij spreken een algemene wereldtaal, die overal verstaan wordt.

Zacht trokken wij ons terug, om niet te storen, en gingen dineren. Ons diner was slecht, somber, melancholisch. De Filosoof had het even weer over Gaston, de enige, naar zijn mening, die onder de ‘panne’ niet leed.

- Je moet eigenlijk de dertig niet voorbij zijn om ergens in een negorij als hier ‘en panne’ te zitten, filosofeerde hij.

Gaston liep slenterend voorbij, lekker dampend aan een qua volume niet onaanzienlijke sigaar.

- Gaston, da schijnen mij hier nogal geschikte meinschen, zei

[p. 539]

ik.

- On... ongelueflijk, meniere, antwoordde Gaston met overtuiging.

- Hè-je genoeg t' eten en te drijnken gekregen, Gaston?

- O, meniere,... ongeluefelijk!

Gaston draaide stil om de hoek, in de richting van de regionen waar de keuken was en wij slopen gedrukt en moedeloos naar bed.

De volgende ochtend, bij het ontbijt, bracht de hotelier ons de blijde tijding, dat de ‘plate-forme’ eindelijk aangekomen was.

Ik liet Gaston verwittigen, deelde hem het nieuws mee.

- Haaa... zei hij eerst, zonder meer. Toch was hij in de grond ook wel blij. Wij zagen een oprechte voldoening van lieverlede de eerste zweem van teleurstelling op zijn gezicht vervangen.

- Goe gesloapen, Gaston? vroeg de Schilder.

- On... ongeluefelijk, meniere.

- 'n Zacht bedde g'had?

Even keek Gaston de Schilder strak aan en bloosde als een meisje.

- Oo... meniere... murmelde hij en haastte zich weg.

De wagen werd uit de garage gehaald en, na geweldige inspanning en moeite, op de ‘plate-forme’ geduwd. De spoorboeddha kwam even kijken, maar zei geen woord. De werklui van het station, die een handje toestaken, werden heftig befooid. Zij schenen tamelijk tevreden.

Gaston, die nog even op de ‘plate-forme’ gewipt was, om een stuk gereedschap van onder de bank te halen, kwam met geconsterneerd gezicht naar mij toe.

- Wilde nou ne kier wa weten, meniere? In da kurt eindeken van de garage noar de stoassie hên we woarachtig were ne noagel opgepikt en hij zit deur de veurband, die huel-de-gans plat es!

Wij gingen kijken, en waarachtig... waarachtig... het wás zo! Tragisch keerde ik mij tot mijn vrienden om.

- Amigos, zo sprak ik, - je ziet het, wij mogen door Frankrijk niet meer rijden. Wij mogen niet meer, de goden willen 't

[p. 540]

niet. Dit is onze laatste ronde geweest! Adieu, adieu, lief Frankrijk en uw schone wegen. Adieu! nog dikwijls zullen wij aan u denken en van u spreken, maar nooit meer zullen wij u terugzien. Adieu!

Ik pinkte een traan weg en stak een sigaret op.

Om vier uur namen wij de trein naar Troyes. Om zeven uur die naar Parijs. Om elf uur lagen wij er in een hotelbed. De volgende dag waren wij in Patria terug.

De wagen volgde zo gauw mogelijk, dat wil zeggen na ruim veertien dagen. Je zou het te voet al niet zo heel veel vlugger doen.

In der haast had ik iets vergeten: namelijk mijn chronometer uit het voorbord te halen. Een of andere zorgzame hand heeft dat onderweg, gedurende de spoorreis, in mijn plaats gedaan. Het is jammer dat ik mijn adres op de auto niet heb achtergelaten, want zonder twijfel wacht die persoon daar nu op om mij 't horloge na te sturen.

Enfin, je kunt ook niet aan alles denken!