Verzameld werk. Deel 6

Vendée

Er is iets romantisch verbonden aan de klank en aan de betekenis van dat enkel woord: Vendée.

Je denkt onwillekeurig terug aan de jarenlange strijd van de Chouans tegen de Eerste Republiek, aan het taai verzet van de streng katholieke bevolking, aan de mysterieuze hinderlagen, aan die wrede guerilla-oorlog, die eindigde met de totale vernieling van Vendée. Men verwacht nog sporen van die wilde strijd te vinden; men stelt zich nog die oude steden als Cholet, Bressuire, La Roche sur Yon voor zoals ze destijds waren, terwijl men totaal vergeet dat al die plaatsen met de grond werden gelijkgemaakt en dat er nieuwe van dezelfde naam voor in de plaats kwamen, die met het oude niets te maken hebben. Zo is het woord Vendée dan ook niets meer dan een klank en een herinnering geworden. De ganse streek is van een hopeloze eentonigheid, met hier en daar toch iets dat je doet voelen, dat je door een zeer apart gebied reist. Wij doorkruisten Angers met zijn formidabel oud châteaufort en kwamen aan de overzijde van de Loire over de fameuze Ponts-de-Cé.

Ik kan het niet helpen, maar de Loire te Angers evenals de wijdvermaarde Ponts-de-Cé hebben op mij slechts luttel indruk gemaakt. Waar men aan grote bruggen denkt, herinnert men zich eerder de Forth, of de Moerdijk, of Brooklyn-Bridge, of de ontzettende hangbrug over de Niagara. Les Ponts de Cé lijken tamme dingetjes bij die reuzenwerken vergeleken en wat de Loire zelf betreft, de mooie, stralende Loire, die zich verderop, tussen Saumur en Tours als een prinses uit een sprookjeswereld tussen haar pracht-domeinen heenslingert, te Angers, ondanks haar ontzaglijke breedte, is ze toch feitelijk niets anders dan een onbeduidend waternet van talloze plasjes en stroompjes, tussen evenveel ontelbare en kale grint-eilanden. Wij hadden 't gauw genoeg gezien; het zei ons niets; en in volle vaart reden wij Vendée-land in, waar

[p. 507]

wij wonderen verwachtten.

Het waren eindeloze, brede en prachtig-gladde, op en neer deinende blauwe wegen tussen hoge, dichte hagen, waar ook hier en daar een grote boom, als een reuze-bladeren-tuil uit opstak: het land van de Chouans; de ideale streek voor een hinderlaag-oorlog! Weinig, maar dan ook grote boerderijen, zonder enig bijzonder karakter. Het zijn banale gebouwen, heropgebouwd na de verwoesting, ruim een eeuw geleden. Hier en daar een windmolen, die er vervallen uitziet en verder niets dan de wijdte van de landouwen, eentonig en verlaten, als overal in Frankrijk. En toch is er af en toe iets in het land, dat sterk aangrijpt en tot je spreekt en je prangend doet voelen, dat ge hier in een streek en onder een bevolking zijt, die met geen andere kan vergeleken worden.

Het zijn, hier en daar, op een hoogte, de ‘Calvaires’! Meestal staat er niet één, maar rijzen er drie, vier, vijf naast elkaar en niets is van een aangrijpender verlatenheid, van een tragischer somberheid dan die grote, ruig-verweerde aan elkaar-gerijde kruisbeelden op een kale hoogte tegen de immense hemel. Hier voelt men 't stugge fanatisme van een volk, dat voor zijn Geloof gestorven is. Die somber-grote kruisen zijn dubbelzinnebeeldig. Zij werden niet alleen opgericht ter vereeuwiging van Christus' lijden; zij schijnen ook, door hun tragische veelheid, het martelaarschap van een ganse bevolking ten hemel uit te schreien. En wanneer je die kruisen langdurig, in benauwde emotie hebt aangestaard, dan kijk je meteen zoekend om je heen, om het volk te aanschouwen, dat ze daar oprichtte.

Daar komen enkele types aan: maaiers, met vork en zeis over de schouder; en de vrouwen, die aan de veldarbeid geholpen hebben.

Ik kan niet zeggen dat ik aan het mannentype heel veel eigenaardigs heb gezien. Wel hier en daar een oud en somber dweepgezicht, als weggelopen uit de lijst van een antieke, Spaanse schilderij. Maar de vrouwen... 't is om ervan te dromen... en te ijzen.

Zij zijn meestal in 't zwart gekleed en zij dragen een zwarte of sombere muts over hun strak naar achter platgestreken en getrokken haar. Geen de minste behaagzucht noch koketterie

[p. 508]

aan hen. Ernstige, stugge gezichten, met harde ogen, die je zonder enige vriendelijkheid aankijken. Stevige deernen met rechte gestalten, van wie men voelt dat ze in een ommezien de hooivork tegen het geweer zouden kunnen verwisselen. En in de streek rond Cholet dragen zij het corset boven hun keurslijf, wat hen nog sterker het uiterlijk geeft van ten strijd uitgeruste amazones. Dat zijn wel de vrouwelijke afstammelingen van de Chouans, die met hun mannen mee voor het geloof ten strijde trokken.

- Eigenlijk heeft het hier nogal veel weg van Bretagne, merkte de Filosoof, die met gespannen aandacht, in het zeer langzaam rijden van de auto, de types observeerde.

Jawel; hij had gelijk; het had veel van Bretagne; maar dan van een verhard Bretagne, een Bretagne zonder zachtheid, vrolijkheid of kleur, een somber-zwart Bretagne van op elkaar geklemde tanden en geknelde vuisten.

Ik zou eens een Vendéenne van het platteland willen zien glimlachen. Ik weet niet of ze dat wel kunnen.