Verzameld werk. Deel 6

Arras

Ik meen niet te overdrijven wanneer ik beweer dat zestig of zeventig ten honderd van de berichten die wij tijdens de oorlog in de couranten, - in álle couranten van álle landen, - lazen, doodgewone leugens waren. Wat de officiële berichten betreft; de berichten uitgaande van de regeringen of de ‘état-majors’, die waren gelogen van A tot Z, dat weet iedereen. Het schijnt ook wel dat het niet anders zou kunnen. Een Franse vriend van mij, die de ganse oorlog heeft meegemaakt, vertelde mij dat, indien een officieel communiqué het wagen moest een veldslag te beschrijven, zoals hij werkelijk geschiedde, er voor een volgend offensief geen soldaat meer uit de loopgraven zou te krijgen zijn. Die leugens dan, voor wat Arras betreft, zijn dadelijk te herkennen, zodra men de eerste stap in die soi-disant totaal verwoeste stad zet.

Arras heeft geleden, zwaar geleden zelfs, maar van een totale

[p. 489]

verwoesting, zoals de couranten destijds schreven, is in de verste verte geen sprake. Arras heeft zo ongeveer geleden als Veurne, wat trouwens meer dan genoeg, maar toch betrekkelijk herstelbaar is. De beschadigde, mooie Spaanse geveltjes van de Petite-Place en de Grande Place worden met veel piëteit en kunstgevoel gerestaureerd. Alleen de grotere monumenten: stadhuis, kerken, enz. zijn zogoed als verdwenen. In Arras, evenals in Lens, geweldige beweging en drukte. In het hotel, dat nota bene, gedurende de ganse oorlog open bleef en nu nog precies in dezelfde toestand is als onder de bombardementen, moeten wij wachten om een tafeltje in de restauratiezaal te kunnen bemachtigen. En nog eens krijgen wij de verbijsterende indruk dat een oord verwoest moet zijn om werkelijk op te kunnen bloeien; want Arras was vóór de oorlog wel een hoogst-interessante en zeer mooie, maar ook zeer saaie provinciestad, waar het leven ingesluimerd scheen. Nu voelt men er de polsslag van een hoofdstad in.

Hier moeten wij dus onze derde reisgezel, - de Filosoof, - opladen. Wij hebben rendez-vous met hem vóór 't station. Wij rijden langzaam door de lange, drukke straat die op het stationsplein uitloopt en kijken langs de huizen, de Schilder links, de Schrijver rechts, of wij daar onze vriend alvast niet langs 't trottoir zien kuieren.

Eensklaps een uitroeping: ‘Eh bien, c'est comme ça qu'on passe les vieux amis, sans faire semblant de les reconnaître!’ Ik stop. Vóór ons staat lachend onze goede vriend. Hij is in al die jaren niets veranderd. Zijn donkere ogen kijken vriendelijk uit zijn bruin gezicht, een eindje sigaret hangt tussen zijn lippen; hij komt naar ons toe, de beide handen uitgestrekt. Een oude, trouwe, beproefde vriendschap is wel iets van blijvende jeugd en frisheid. Je hebt elkaar in jaren niet gezien; je hebt zogoed als nooit aan elkaar geschreven; je bent elkaar bijna vergeten; en toch, van 't eerste ogenblik is het of je elkander nooit verlaten had, zo sterk binden de banden van vroegere herinneringen en samen doorleefde avonturen. Wij voelen dadelijk weer de blijde stemming van 't verleden, de gezellige excursie-stemming, dát wat ons zo dikwijls geboeid, verrukt en opgewonden heeft.

Hij stapt aan boord. Hij loodst ons naar 't hotel waar zijn

[p. 490]

bagage klaar staat en waar wij samen zullen lunchen. Enige kruisvragen naar wederzijdse vrienden en familieleden; een woord van spijt over de Fatsoenlijke Mens, die ons ditmaal in de steek heeft gelaten; een groet van kennismaking en een handdruk met Gaston, die de plaats van de Fatsoenlijke Mens heeft ingenomen. De Schilder zegt: jullie zult elkander moeilijk verstaan, want Gaston spreekt geen Frans; maar de Filosoof glimlacht vriendelijk en beweert dat het toch heel goed zal gaan; en ook Gaston glimlacht zeer vriendelijk en antwoordt:

- Wi wi, mosseu, wi wi.

Wij komen in de restauratiezaal. Alles stampvol. Na behoorlijk wachten krijgen wij een tafeltje; en ook Gaston krijgt een plekje, achter een glazen schut, waar wij hem vagelijk zien zitten. De Filosoof heeft alvast goed voor hem gezorgd. Er is de maître d'hôtel duidelijk gemaakt dat Gaston geen Frans verstaat, maar dat hij zonder twijfel alles zal verorberen wat hem als eten en drinken opgedist wordt. ‘Compris’, zegt de maître d'hôtel; en wij worden respectievelijk bediend.

Daar zitten we dus samen weer, na zoveel jaren, vóór de oude. Franse, welbekende keuken! Nog steeds zo fijn en zo overvloedig als vroeger? Ik weet niet; ik twijfel. Zo overvloedig wel, maar zo fijn...? Ik twijfel. Wij praten en lachen al etende; wij hebben zóveel en veel aan elkaar te vertellen en de bediening gaat niet vlug: er is slechts weinig personeel voor zulk een grote menigte mensen. Eensklaps zegt de Filosoof:

- Tiens, mais Gaston a déjà fini. Il est parti.

- Pas possible! zeggen wij; want wij hebben hem pas een schaal met hors d'oeuvres zien voorzetten. Ik sta op en ga eens kijken.

- Eh bien; et vot' chauffeur, m'sieu? vraagt de garçon, die vol verbazing een heerlijk gebraad vóór het lege tafeltje komt brengen.

Ik zie Gaston heen en weer slenteren over de binnenplaats, waar de auto staat.

- Gaston, roep ik; - ge moet komen eten, jongen!

- 'k Hè geten, meniere, antwoordt Gaston.

Verbaasd kijk ik de kelner aan.

- Il dit qu'il a mangé!

[p. 491]

De bediende schiet in een lach.

- Il a mangé ses hors d'oeuvres! Est-ce qu'il croît que c'est fini?

Het kost enige moeite om Gaston aan 't verstand te brengen, dat zijn maaltijd niet geëindigd, maar pas begonnen is.

- Moar meniere toch! Moar meniere toch! roept Gaston pal van verbazing. En hij gaat weer aan zijn tafeltje zitten, starend met een brede glimlach naar de heerlijke schotel die de garçon vóór hem plaatst.