Verzameld werk. Deel 6

[p. 464]

XIII

Wij hebben Veurne verlaten en rijden nu, gelukkig met geen snelle vaart, naar 't oosten toe, het land in.

Wat ken ik al die wegen, die dorpjes en gehuchten! Hoe dikwijls ben ik daar zelf niet, per plezier-auto, langs gekomen, zomers, toen het er soms krioelde van andere plezierauto's vol excursionisten uit de naburige badplaatsen! Nu snort alleen onze wagen over de verlaten wegen en als wij er soms een ander tegenkomen, dan is 't er een gelijk de onze, in oorlogsgrijs gekleurd, met kaki-uniformen op de zitbanken. Verder, weinig of geen verkeer. ‘Civielen’ zogoed als onzichtbaar; vrouwen en kinderen, in 't geheel geen. Af en toe een troepje grijsgele soldaten, rustig op weg naar hun kantonnementen, of een afdeling cavalerie, ook in geelgrijze kaki, op een klein drafje rijdend, de lans opzij van 't zadel, het ‘mousqueton’ in bandelier over de rug, als een troepje jagers, die van een jachtrit terugkeren.

De boerderijen vertonen een zeer uiteenlopend aspect. Sommige, min of meer gehavend, zijn verlaten, met dichte deuren en luiken; andere daarentegen zijn bewoond en op de binnenplaats krioelt het van soldaten. Wij houden even op om een van die hoeven te bezoeken en een indruk van de levenswijs aldaar te krijgen. De ruime schuur, de hooizolders, het wagenhok, alles zit propvol. Hier liggen soldaten in het stro te rusten of te slapen, daar zit er een op zijn knieën een brief te schrijven, een eindje verder zijn er bezig met een boek of een courant te lezen. Sommigen maken grapjes, hangen met hun benen uit een zolderraam, gooien naar elkaar met kleine appeltjes. Midden op de binnenplaats hebben zij een balspel ingericht en 't gaat er lustig toe, met opgewonden kreten en ook wel eens een vloek, zoals het trouwens vroeger ging, 's zondags, in de dorpsherbergen. Van gedruktheid, neerslach-

[p. 465]

tigheid, landerigheid, geen spoor. Zij zien er, zonder bijna één uitzondering, flink en gezond uit en - 't is wel eigenaardig voor jonge kerels, die reeds meer dan twee jaar in de oorlog zijn - zij hebben niets van stramme militairheid in hun houding noch bewegingen, het zijn nog steeds dezelfde goede, gezellige, een ietsje losse en af en toe wel wat slordige jongens, zoals wij ze, in hun oude uniformen, vóór de strijd gekend hebben.

Midden in al die drukte en dat geharrewar zit de boer en zijn familie, overdonderd zou men wel kunnen zeggen, op zijn eigen hoeve in een hoek gedrongen. Hij heeft er inderdaad maar een heel klein plekje meer beschikbaar voor zichzelf en voor de zijnen: juist hun hoekje om de haard en het hokje waar zij slapen, en toch behoeft men zich hun lot geenszins als beklagenswaardig voor te stellen; wel het tegendeel! De boer, die de kans heeft gezien of die de moed bezat om op zijn boerderij te blijven, maakt fortuin in deze droeve tijden. Voor elke soldaat die hij onderdak brengt - en dat onderdak-brengen bestaat in een bundel stro op de grond - krijgt hij zoveel per dag en verder levert hij ook al zijn opbrengsten aan het leger, tegen prijzen, die hij vroeger nooit gekend heeft. 't Kan laster wezen, wat ik van sommige Vlaamse boeren hoorde vertellen; laster, dat er zijn die zeggen: ‘voor mij mag de oorlog twintig jaar lang duren’; maar persoonlijkweet ik toch van één geval, waar de boer, ondervraagd hoe het hem in de oorlog ging, antwoordde: ‘o, 't gaat té goed, meneer!’

Het klonk naïef en argeloos, en het kwam uit een ongecultiveerd gemoed, maar 't duidde niettemin een mentaliteit aan, die de ellendige oorlog bij sommigen maar al te sterk ontwikkeld heeft.

Het is ondertussen één uur geworden en wat al sinds een poosje als flinke eetlust gelden kon, verandert nu langzamerhand in een gevoel van knagende honger. Wij worden op de lunch verwacht bij majoor B. te P. en de Panhard-de-guerre snort er maar flink op los, langs een zijweg, door het schone groen-en-blonde land.

Sinds enkele ogenblikken heeft de aide-de-camp herhaaldelijk zijn horloge geraadpleegd en daarna als 't ware zoekend en

[p. 466]

vorsend vóór zich uit in de lucht gekeken. ‘'t Is vreemd’, zegt hij eindelijk, ‘zou er vandaag dan niets gebeuren! Dat ware jammer voor u.’

Ik begrijp niet goed wat hij bedoelt en vraag om uitlegging.

- Ja, ge moet toch iets zien, iets horen; anders is uw bezoek aan 't front niet de moeite waard, antwoordt hij glimlachend. En weer haalt hij zijn horloge uit en kijkt daarna speurend over de einder, in de hoge lucht.

- Waarom, als ik u vragen mag, kijkt ge zo herhaaldelijk op uw horloge en daarna in de lucht? waag ik mijn nieuwsgierigheid te bevredigen.

- Waarom?... Wel, omdat het nu zowat de tijd is waarop ze gewoonlijk beginnen. Vanmorgen, was het nog wat heiig in de lucht, niet helemaal geschikt voor nauwkeurige observatie; maar nu is het prachtig en aangezien ze op dit ogenblik wel moeten klaar zijn met hun eten...

De aide-de-camp eindigde zijn volzin niet. ‘O, enfin!’ riep hij uit; en met strakuitgestrekte vinger wees hij mij in 't oosten op een onverwacht en zonderling gedrocht, dat langzaam in de hoogte opsteeg.

't Was een van die kabel-ballons ‘ballon-saucisse’, zoals de Fransen het ding noemen, die dienen om het schieten van de artillerie te regelen. Het was een ‘boche’, verzekerde mij de aide-de-camp; en meteen kon ik mij goed rekenschap geven waar de Duitse en ook de Belgische linies lagen; want de een na de ander stegen nu de ‘saucissen’ op, vóór ons en, tot mijn verbazing, ook achter ons, hetgeen mij tot dee natuurlijke conclusie bracht, dat wij nu reeds, met onze wagen, min of meer tussen de vijandelijke linies reden.

- Zeker, natuurlijk, herhaalde de aide-de-camp, om mijn verbazing lachend.

- Maar... ik zie geen soldaten... en ook geen artillerie..., waar is toch onze artillerie? vroeg ik, geheel van streek.

Een plotse, hard-dreunende schok, op niet heel verre afstand, gelastte zich met het antwoord. De aide-de-camp liet de wagen even ophouden en gaf mij enkele uitleggingen.

Wij waren midden in onze batterijen en hij triomfeerde, omdat ik er niets van gemerkt had. Ziet ge die groene struikjes daar, op de rand van de weg? Daaronder schuilt een batterij.

[p. 467]

Ziet ge daar dat mesthoopje, in 't weiland? Een batterij! Ziet ge die droge sloot, dat vervallen schuurtje, dat oprijlaantje, en zelfs die lege ruimte, waar helemaal niets schijnt te staan? Allemaal batterijen, batterijen, batterijen! 't Verbaast u, dat de streek er zo gewoon uitziet, dat de oogst daar ongeschonden staat, dat zich niets abnormaals verraadt, dat niets doet denken aan een oord, waar dagelijks gevochten wordt. Zo moet het, om de vijand te verschalken. Een batterij, die eenmaal door een vliegenier of vanuit een saucisse-ballon met nauwkeurigheid ontdekt wordt, zou onmogelijk nog enige dienst kunnen bewijzen. In een minimum van tijd ware zij door het vijandelijk vuur vernietigd.

Ik bekwam maar niet van mijn verbazing. Wat ging en wat scheen dat toch alles gewoon en natuurlijk! Of, beter gezegd, wat scheen dat alles alsof 't niet bestond, alsof 't niet gebeurde! En toch bonsden de kanonnen nu aanhoudend met gelijkmatig-gescandeerde tussenpozen en de granaten gierden door de hoge lucht en barstten uit elkaar waar wij het zien konden, nu eens een helwitte, dan weer een vuilzwarte rooken-stofwolk opjagend.

Wij kwamen in het dorpje waar wij wezen moesten. Het eerste wat wij zagen was de stukgeschoten kerk. Geen dak, geen toren meer, geen enkel ruitje in de van elkaar gereten boogramen; en binnen in het schip, onder de helle, blauwe lucht, stapels en bergen van scherven en puin. In 't kerkhof rond de kerk, diepe, brede, ronde gaten halfvol met geelachtig water, kraters waarin de zerken en zuilen van de opengeschoten graftomben half weggegleden waren.

Wij reden het dorp in. Verlatenheid en stilte. Huizen zonder dak, huizen zonder ramen, huizen met nog dichte luiken, die op het invallen stonden. Maar hier en daar toch ook weer een huis dat nog bewoond was en waarvan de gebarsten ruiten met grauw papier waren beplakt. Voor een van die huizen hield de auto stil. En dadelijk waren wij omringd door een aantal vrolijke kaki-soldaten, terwijl, zich buigend onder 't lage deurgat, een lange, magere, bruingebrande kaki-officier te voorschijn trad, die ons vriendelijk, met beide uitgestrekte handen, welkom heette.

In een laaggebalkt, kleingeruit, somber vertrekje aten wij,

[p. 468]

door een ordonnans bediend, op een ruwhouten tafel, waar een paar opengespreide couranten als, tafelkleed fungeerden, groentesoep met tinnen lepels en roastbeef met tinnen vorken. Onze zakdoeken waren onze servetten, blikken kroezen onze wijnbekers en het verre gedonder van 't bombardement was 't feestorkest, dat onze maaltijd opluisterde. De welgezinde gulhartigheid van de gastheer en onze verhongerde magen deden de rest. Nooit heb ik smakelijker gegeten.