Verzameld werk. Deel 6

[p. 430]

VII Parijs in oorlogstijd

‘Parijs’, had een vriend mij gezegd, ‘is Parijs niet meer. Het is een grote, doodse provinciestad geworden.’

Het interesseerde mij zeer Parijs nu eens te zien. Ik heb nooit bijzonder veel van die wereldstad gehouden. Onsympathiek was er mij steeds het wuft-cosmopolitische, het overwegend niet-Franse van deze Franse hoofdstad.

Ik weet het wel: bij de meeste mensen is een gans verschillende opvatting er niet uit te praten. Voor de vreemdeling, die enkel naar Parijs komt om er zich eens dol te amuseren, is Parijs de essentie zelf van 't Franse leven in alles wat dit leven aardig, aangenaam, aantrekkelijk maakt.

Ik zou dus enkele dagen in Parijs doorbrengen. Ik moest er namelijk mijn papieren krijgen om naar 't front te mogen gaan en ik kwam er aan op een stralende zomeravond, tegen het uur dat het vrolijk leven er in gewone tijden op zijn alleropgewekst en vrolijkst is.

Eerst dacht ik, toen ik pas buiten St. Lazare kwam, dat er niets veranderd was. Dezelfde drukte als vroeger, de terrassen van de cafés vol mensen, de restauraties goed bezet, een rusteloos heen en weer geren van auto's. Het eerste wat mij echter trof, was de totale afwezigheid van autobussen en een zeer snel afnemende levendigheid en beweging, naarmate ik de buurt van 't station verliet en dieper in de straten doordrong. Toen ik in de rue de la Paix kwam (wat een naam in deze tijd!) zag ik een paar zeer bekende chefs van grote luxewinkels, die op hun drempel, naast hun dichtgesloten uitstallingsramen, met de handen in hun broekzakken en de sigaar in de mond een luchtje stonden te scheppen; en toen ik in de Avenue de l'Opéra was, vond ik er de concierges achterovergeleund op stoelen, met hun poes op de schoot tegen de huizen zitten en een viertal hadden zelfs een tafeltje voor-

[p. 431]

geschoven en speelden kaart... als in een dorp.

Ik stapte af in mijn gewoon hotel, dat anders, zelfs in de zomer, druk genoeg bezocht wordt, met het plan om er ook te dineren. Eigenaardig: in dat mij zo welbekend gebouw, kon ik ditmaal de eetzaal niet ontdekken. De gerant, mijn zoekende verbazing merkend, kwam naar mij toegelopen, deelde mij vertrouwelijk mede dat, met het oog op de oorlogsomstandigheden, de grote eetzaal niet gebruikt werd en leidde mij door omwegen en gangen naar een benauwd vertrekje, waar slechts een tiental stille mensen aan enkele kleine tafeltjes zaten.

De moed ontzonk mij. Met zwijgende wanhoop keek ik mijn geleider aan. Hij begreep mijn gevoel, haalde machteloos zijn schouders op en excuseerde zich:

- Qu'est-ce que vous voulez, monsieur, on fait ce qu'on peut. C'est tout ce qu'il y a.

De man nam het mij geenszins kwalijk dat ik daar niet aan ging zitten en ik verliet het hotel, langzaam de avenue afslenterend. In 't voorbijgaan hield ik even voor het Café de Paris stil en keek naar binnen. Twaalf, misschien vijftien mensen in de beide ruime zalen! Ik liep verder door. De boulevard had tamelijk veel beweging, maar alle restaurants waren zogoed als leeg. Rue Royale stak ik eventjes het hoofd bij Larue binnen. Wanhopig, wanhopig! Ik liep door, voorbij Maxim, tot de Place de la Concorde, tot de Champs Elysées en daar, in de tuin van ‘Les Ambassadeurs’ vond ik eindelijk mensen. Het was er vol, goed vol. Ik had zelfs enige moeite om een tafeltje te vinden. Blijkbaar was hier zowat verenigd het luxeleven dat Parijs nog bieden kon!

Ik keek aandachtig om mij heen. Hoeveel echte Parijzenaars of Fransen zouden hier wel zitten! Misschien twintig, dertig, de vrouwen van de speciale soort uitgezonderd? Aan enkele tafeltjes werd champagne gedronken. Daar zaten dan Engelse officieren in verlof... met speciale dames. Die deden als in Londen. Ietwat verder, aan een tafeltje, een viertal zeer elegant geklede jongelui, die veel plezier schenen te hebben en nogal wat lawaai en drukte maakten. Het verbaasde mij zeer dat die zo vrijelijk mochten fuiven, terwijl de jongens van hun leeftijd toch onder de wapens dienen te zijn. Maar ik hoorde

[p. 432]

hen een welbekende vreemde taal spreken en begreep, dat het zuiderlijke ‘neutralen’ waren.

Verder was het er vriendelijk en aardig, maar zonder enige opgewonden vrolijkheid. De tuin was lieflijk verlicht door elektrische lampen en er heerste een goede atmosfeer van intieme gezelligheid. Geen zang, geen muziek, geen rode buisjes, van het vroeger rastaquouère-achtige. Zelfs de speciale dames hielden zich merkbaar kalm en hun toiletten hadden niets bijzonder opvallends meer. Toen ik om halftien wegging begon het er al heel erg leeg te lopen en de jeugdige neutrale fuivers keken beteuterd om zich heen, alsof ze niet goed begrepen waarom de mensen hen zo gauw alleen lieten. Hier en daar knipten de garçons reeds de elektrische lampjes uit.

Daarbuiten was het dadelijk heel stil en bijna verlaten. Enkele heren en dames schenen vruchteloos op een taxi te wachten. De avenue was zwak verlicht, de grote mooie bomen stonden hoog en zwart tegen de lichte sterrenhemel en men kreeg de indruk van een deftig park in een zeer voorname, rustige buitenplaats.

Weer ging ik wandelend de rue Royale eens in. Het was er vrij donker, met slechts het heen en weer gewemel van de autolantarens, als rusteloze dwaallichtjes. Hoe zou het bij Maxim nu op dit uur wel zijn? De deur stond open en ik stapte er binnen.

Het was er vol, stampvol, maar rommeligvol. Een aantal heren en speciale dames verdrongen elkander in de ‘bar’ om voor het sluiten nog een laatste ‘drink’ te halen en ook in het restaurant, waar de garçons reeds de stoelen boven op de tafels begonnen te stapelen, zaten soortgelijke lui zich te haasten om hun laatste bord en glas te ledigen. 't Was akelig om aan te zien van slordige haast en ongezelligheid.

Neen, Parijs is Parijs niet meer. Parijs is overdag een ernstige provinciestad geworden en 's avonds blijven de waardige Parijzenaars rustig thuis en laten de schim van wat het vroegere Parijse leven was genieten aan de schaarse pleziervreemdelingen, die er nog ronddwalen en er zogoed als niets meer vinden van wat hen vroeger zo sterk aantrok. En ik kan het niet helpen, maar het ernstige, waardige Parijs van

[p. 433]

heden, het Parijs dat werkt, en zorgt, en lijdt, het Parijs dat niet meer het echte Parijs heet te zijn en misschien wel juist het echte Parijs is, - het nationaal Parijs van de Fransen, in tegenstelling met het cosmopolitische Parijs van de vreemdelingen, - dat Parijs is mij veel sympathieker en veel liever dan het andere.

Ik ben er slechts heel kort gebleven. Dank zij de vriendelijke bereidwilligheid in het ‘Bureau de la Presse’ waren mijn papieren voor het front spoedig klaar en kon ik reeds de derde dag van mijn verblijf vertrekken. Ik ben er slechts lang genoeg gebleven om intens het ontzettend verschil in oorlogstijd tussen Londen en Parijs te voelen. Het is alsof deze beide steden eensklaps van aard en karakter hebben omgeruild; alsof Parijs Londen en Londen Parijs geworden is: de ene plaats een en al woelige luxe en lichtzinnige, wufte, oppervlakkige vrolijkheid; en de andere ernstig zonder gedrukt te zijn, nobel en waardig in haar lijden. Parijs die een luxevrouw, ik zou haast zeggen: een cocotte - was, is als een sterke, stoere man geworden met op elkaar geklemde tanden en met stug-gefronste wenkbrauwen; en Londen, de schone, sombere, machtige, viriele stad is eensklaps in een futiele, wufte, lichtzinnige vrouw veranderd. En daarbij komt nog wel het zeer eigenaardig verschijnsel, dat men te Parijs, bijna onder de rook van de vijandelijke kanonnen, van de eigenlijke oorlog uiterlijk zeer weinig merkt, omdat men er zogoed als geen soldaten noch officieren langs de straten ziet, terwijl Londen, dat veilig-ver van de strijd verwijderd is, de indruk maakt alsof de vijand vóór de poorten lag, omdat het er wemelt van uniformen, van auto's vol officieren, van verminkten en gewonden, van al de rusteloze drukte die een groot leger na zich sleept.

Toch heb ik in het stille Parijs één beeld van de oorlog aanschouwd, dat mij onverjaagbaar bijgebleven is.

Op de binnenplaats der Invaliden zijn een aantal oorlogstrofeeën voor het publiek tentoongesteld. Het zijn op de vijand veroverde kanonnen, mitrailleuses, loopgraafmortieren, enkele vliegmachines en stukken van een neergeschoten Zeppelin. Er is ook een Franse vliegmachine, een Caudron met twee negen-cylinder Auzani-motoren die, hoewel ont-

[p. 434]

zettend gehavend, nog behouden in de Franse linies neergekomen is.

Akelige, griezelige tentoonstelling! Hoeveel honderden mensen heeft al dat tuig niet vermoord en verminkt alvorens hier schadeloos als een hoop oud roestijzer naast elkander te zijn gestapeld! Sommige kanonnen zijn nog gans ongeschonden; andere op de ongelofelijkste wijze toegetakeld. Er is een bij, dat door een granaat moet zijn getroffen, vlak vooraan in de loop, en het dikke staal heeft zich gespleten en omgekruld als de muil van een razend wild beest, dat wijd zijn gegroefde scheurbek opent om zijn weerloos slachtoffer te verslinden. De korte, dikke loopgraafmortieren, - de zogenaamde crapouillots - zitten verraderlijk neergehurkt, als om een prooi te bespringen; maar het akeligst van al zijn nog de mitrailleuses: gedrochtelijk-plompe buizen op een drievoet, met een rond gat, dat er schuins is in geboord, als een vals oog, dat bedrieglijk spiedt en loenst. En boven al dat moordgerei spreiden de vliegmachines hun gore vleugels uit, engelen des Doods, zelf zwaar gehavend, vol gaten en splinters en scheuren, afschuwelijke grote luchtbeesten, die nog schijnen te razen en te dreigen in hun machteloze roerloosheid.

Daarachter, onder de dôme, in de eeuwige rust van zijn graf, ligt de grote veldheer, de man van Austerlitz, van Jena en van Waterloo!... Waterloo, welk kinderspel bij deze oorlog vergeleken! Wat zou hij wel zeggen als hij voor een ogenblik uit zijn tombe kon verrijzen en de vooruitgang!!! meten, die sinds een eeuw op militair gebied werd afgelegd!