Verzameld werk. Deel 6

[p. 343]

La Bazalgette

A mon ami Léon Bazalgette

Dood-verlaten strekt de gele, rechte weg zich deinend uit over de kale, rotsachtige hoogvlakten, ‘les causses’ van de Lozère.

Geen dorp, geen huis, geen hut, geen boom noch struikje: niets dan de grijsgrauwe, op-en-neer golvende oneindigheid van de steenwoestijn onder de loodgrijze oneindigheid van een gure voorjaarsschemeravond.

Slechts hier en daar, op tamelijk wijde afstanden van elkander, enkele vrij hoge, schots en scheef geplante stenen palen, zwart en griezelig als halfvergane brandstapel-palen. Die moeten 's winters, als de ganse ‘causse’ onder een dikke sneeuwlaag ligt begraven, dienen om de weg af te bakenen. Duizend meter hoog boven de waterspiegelvan de zee strekt zich de ‘causse’ in haar sombere verlatenheid uit; en 't is er ijzig koud en bar en alles lijkt er eindeloos verre van de frisse, zachte lente, die daar - diep beneden in de Tarn-valleien - bloeit en geurt.

Geen mens, geen levend wezen in die eenzaamheid. Men reist er uren zonder iets te zien. Slechts af en toe, als grote zeldzaamheid, en als 't ware tot bewijs dat toch nog mensen kúnnen leven in die woestenij, een man te paard, schijnend te komen van nergens, schijnend te rijden naar geen doel.

Tragische verschijningen in die eindeloze desolatie! 't Zijn meestal flinke kerels, in 't zwart gekleed, met grote, donkere flambard op. Zij doen denken aan Spaanse bandieten. De gezichten zijn bruin, bijna zwartbruin en 't wit van de ogen blikkert blauwachtig. Zo één man vult het ganse barre landschap. De sombere harmonie met de omgeving is volkomen. Hij schijnt als uit bazalt gehouwen. Hij lijkt een brok donkere, levende rots, een van die zwarte kim-kantelen met menselijke gedaante, in stug gebaar beneen gekomen, even de

[p. 344]

woeste, brede vlakte overschrijdend om ginds verre weer in hard-roerloze rots te gaan veranderen.

In dát land, in dat vergeten, onherbergzaam oord van overweldigende barheid, kwam mijn vriend de sporen van zijn voorouders opzoeken.

Daar ergens hadden zij geleefd, de Bazalgettes; daar ergens lag een plekje naar hun naam genoemd, daar leefden er misschien nog, die hij niet kende, maar die tot zijn familiestam behoorden. Sinds zijn vroegste jeugd had hij ervan gehoord, zijn grootouders, zijn ouders hadden er wondere dingen van verteld, maar niemand was er ooit geweest, het was te eenzaam en te verre, zonder verbinding met de beschaafde, ja, met de bewoonde wereld. Altijd, van geslacht op geslacht, was het de nooit-verwezenlijkte verzuchting in de familie geweest: ‘daar moesten we toch eens heen!’ En nu zou het eindelijk gebeuren: hij, de achter-achter-kleinzoon, de laatste, de allerlaatste van de stam, was op weg daarheen en zou er komen, dank zij het modernste der verbindingsmiddelen, waarmee nagenoeg elk oord hoe ver en afgelegen en vergeten ook - thans te bereiken is: de auto!

Mijn vriend keek in de schemering op zijn landkaart, keek daarna wijd omheen over de sombere verlatenheid van de ‘causse’ en zei:

- Hier moet het ergens zijn.

Eensklaps zag ik een laag, dood-eenzaam huisje, op korte afstand vóór mij, langs de weg.

- 't Is daar; dat is ‘La Baraque du Gendarme’! riep mijn vriend. - En dáár, daar schuins erachter, in die glooiing, zie je wel: dáár ligt la Bazalgette.

Ik zag iets als een grauwe steenhoop, vaag-afgestompt in schemerduister, op een drie-, vierhonderd meter zijlings van de grote weg.

- Dát? vroeg ik, en keek hem aan.

- Dát! zei hij, en zijn stem was ontroerd.

Vóór het eenzaam huisje had de wagen stilgehouden. De deur ging open en een man kwam buiten, in sombere kledij en sombere flambard, die hij, beleefd groetend, even afnam.

- Comment s'appelle ce hameau? vroeg mijn vriend, naar de

[p. 345]

grauwe steen- en puinhoop wijzend.

- La Bazalgette, monsieur.

Een vreemde glimlach van emotie kwam over het aangezicht van mijn vriend.

- Y a-t-il une route pour y arriver?

- Une pauvre route, monsieur, mais c'est pourtant une route, ici, juste derrière la maison.

- Voudrais-tu?... vroeg mijn vriend aarzelend, met ogen vol graagte.

Een zwenk aan het stuur en daar reed en hobbelde de wagen. O, somber, droef, armoedig land! Hobbelvlakte van stenen, waar hier en daar een mager pijltje groen uit opschoot! Waarom hadden zij zich hier gevestigd, de stichters van dat hopeloos oord, en waarom niet enkele uren verder, daar beneden, in het zachtbloeiend paradijs van de Tarn-valleien! Hoe leefden zij hier, en waarvan leefden zij? Wie had de eersten daar verbannen en welke droeve levenssleur hield er de nakomelingen vastgeboeid? Of was het toch diepe gehechtheid aan 't geboorteland; en met welke liefde moesten zij het dan wel liefhebben om er te blijven, om er 's zomers te verzengen van dorre hitte, om er 's winters te bevriezen van kou, en er in alle tijden, in aanhoudende nood, hun armzalig bestaan aan de ongenadigste van alle bodems te ontworstelen?

Daar lag het klein gehucht, grauw hoopje puin en rots, midden in die grauwe oneindigheid. De weggezonken zon had nog een vage, lange streep van licht onder de grijze wolken nagelaten, een veeg als van getaand vieux-rose over de doffe einder; en in dat vreemd-aangrijpend schemerlicht kwamen de wezens, die daar woonden, uit hun krotten en keken vol verwondering de auto aan. Zij spraken onder elkaar een gutturale taal, die wij niet verstonden en hielden zich allen in een groepje op een afstand, als tot onderlinge en gezamenlijke verdediging tegen onbekende gevaren.

Mijn vriend ging naar hen toe en sprak hen aan. Eerst was er doodse, wantrouwige stilte. Het tiental mannen, vrouwen, kinderen, keken elkander ondervragend aan. Toen was er eindelijk een, een jonge, nogal wakkere kerel, die, in tamelijk goed Frans, antwoordde:

[p. 346]

- Oui, monsieur, c'est ici la Bazalgette.

- C'est mon nom, je m'appelle aussi Bazalgette, zei mijn vriend met een aanmoedigende glimlach, als om verder gesprek uit te lokken.

Doodse stilte. Geen klank tot antwoord. Weer keken de naturellen elkander achterdochtig aan.

- Y a-t-il encore ici des Bazalgette? des habitants qui portent le nom de Bazalgette? vroeg mijn vriend, om duidelijk genoeg te zijn.

- Non, monsieur.

En weer de wachtende, benauwde stilte.

Il fait froid ici, zei mijn vriend, in een laatste, wanhopige poging om het gesprek weer aan te knopen.

- Oui, il fait ‘frihus’, klonk het antwoord.

- Combien êtes-vous ici?

- Y a douze feux, monsieur. En, na weer een ogenblik benauwde stilte:

- Nous avons aussi une école, voegde de jongeman erbij:

- Une école! Et un instituteur?

- Une institutrice, monsieur.

- Et des élèves?

- Un élève, monsieur.

En weer de dood-benauwde stilte.

Een weemoedige trek kwam op het gezicht van mijn vriend. Hij keek die mensen aan, die mensen van zijn eigen ras en van zijn eigen bloed wellicht, bij wie geen enkel snaartje trilde van 't gevoel dat hemzelf zo diep ontroerde. Hij keek hen aan en zag of vond familietrekken in hun wezen: die oude, zwarte vrouw dáár, leek sprekend op het portret van zijn grootmoeder; die forse, donkere man ginds, deed hem denken aan een oom; maar wat hij zelf vergat en wat ik duidelijk zag, dat was zijn eigen treffende gelijkenis met die mensen: het zuiver type van de Lozérien van de hoge, kale vlakten: somber, nobel type, type van Catalan, meer Spaans dan Frans, type van matador of Don Quichot, getemperd en gelouterd door de mooie uitdrukking van zachte peinzersogen.

Een zwaar en diep gesnuif ging eensklaps achter ons op, en omkijkend zagen wij drie ossenspannen, die in stilte achter ons gekomen waren. Zij keerden terug van de arbeid, terug

[p. 347]

van 't zwoegen in dat stenenland en wachtten even, omdat wij de weg versperden.

Als gebeeldhouwd stonden zij daar: prachtige, donkerbruine beesten, zwartbruine, als 't ware in brons gegoten mannen, met blauwe boezeroens en donkere flambards, één machtigkalme groep van sombere schoonheid, tegen de tragisch-vaal geworden horizon.

Wij gingen opzij, de mannen groetten zwijgend, de ossenspannen stapten loom en langzaam verder op...

- Eh bien, nous l'avons vu, keerde mijn vriend zich, met een teleurgestelde blik, naar mij om.

Ik zette de motor weer in gang. De naturellen weken even achteruit. Mijn vriend gaf hun sigaren en aan de kleine kinderen enkele stuivers. Gewoon beleefd, zonder warmte van dankbetuiging, namen zij het aan. Stille nieuwsgierigheid bleek en bleef het overheersend gevoel dat hen bezielde. En dat uitte zich eensklaps in een zonderlinge, onverwachte vraag, die de jongeman, met wie mijn vriend gesproken had, bij 't afscheidnemen stelde:

- C'est pour un chemin de fer, monsieur?

- Vous dites? zei mijn vriend verbouwereerd.

- Si vous venez voir pour établir par ici un chemin de fer, monsieur; nous en avons bien besoin?

Mijn vriend glimlachte, weemoedig-ontkennend. En vagelijk teleurgesteld, niet begrijpend wat we daar dan waren komen doen, zagen de dood-eenzamen ons vertrekken.

In het asgrijs-wordende schemerlicht, bleven zij daar nog een wijle, als roerloze, donkere schimmen op de kale vlakte.

Toen smolten zij in 't duister weg.

Mijn vriend had de bakermat van zijn geslacht bezocht!