Verzameld werk. Deel 6

Van Dijon naar Lyon

Dijon is de eerste, echte, aanzienlijke Franse provinciestad, die wij op onze weg ontmoeten: levendig in haar voornaamste straten, dood zodra men in een zijstraat komt; grote winkels, drukke, helder-verlichte cafés en geverfde cocottes, alles ‘genre Paris’.

Ik begrijp dat de verstandige en ontwikkelde Fransen in zulke steden over de zo nodige nationale decentralisatie wanhopen. 't Is toch ellendig dat er in zulke grote steden, en in nog veel grotere, als Lyon, Marseille, Bordeaux, Toulouse, feitelijk geen zelfstandig leven bestaat. Dat daar geen boek wordt gedrukt, dat er geen courant verschijnt, waarvan men de titel of de naam onthoudt. Alles moet alleen en uitsluitend van Parijs komen, moet op Parijs gelijken, aan Parijs herinneren, om in de smaak te vallen. Rue de Paris, Boulevard de Paris, Place de Paris, 't is overal, in elke grote Franse stad hetzelfde! En toch, wat zijn ze interessant en mooi, zo vol van eigen schoon en van eigen traditie, de meeste Franse steden! Zie maar Nancy, dat zich eindelijk aan de band schijnt te ontknellen, en ook Dijon, buiten zijn Parijse winkels en Parijse straten, in de oude, stille buurten waar de vreemdeling veel te weinig en de inboorling bijna nooit komt. Wat is er grootser, imposanter, ontroerender, om er maar één te noemen, dan die oude, formidabele kathedraal van Dijon, zoals ze daar eenzaam staat, oprijzend als een forteres boven de kleine pleintjes en vergeten straatjes van haar slaperige omgeving?

En toch... er is de laatste jaren veel veranderd. De mooie Franse ‘province’ begint gekend en gewaardeerd te worden, tot haar recht te komen, dank aan de automobiel.

Daar waar de rijke toerist, die benevens geld ook over tijd beschikt, vroeger nooit kwam (en wat spreek ik van toerist: hij bestond niet eens) is hij nu vanzelf genoodzaakt zich soms een poosje op te houden. Zo'n toerist heeft behoefte aan een

[p. 232]

modern, comfortabel ingericht hotel, en het hotel is er gekomen. Zo'n toerist heeft enkele uren tijd te besteden, hij gaat de merkwaardigheden van de stad bekijken, is meestal verwonderd en verrukt als bij een onverwachte openbaring, en spreekt er vol geestdrift over met zijn vrienden, die het op hun beurt willen zien.

Die Franse hotels in de provinciesteden! Men moet daarover horen vertellen door reizigers van een twintigtal jaren geleden, en dan eens ervaren hoe ze nu geworden zijn!

Het was om zo te zeggen niet mogelijk eertijds in de Franse ‘province’ te reizen. De meeste hotels waren te walgelijk vuil. Nu, zelfs in de kleinste stadjes, vindt men overal nette kamers, een frisse keuken en eetzaal en een behoorlijke lavatory-inrichting. Dat heeft het modern toerisme, voornamelijk het auto-toerisme, door de alom vertakte Touring Club de France gesteund, weten te bewerken. Maar dring dan ook als reiziger niet verder door, dan in die afdelingen, waar je als reiziger hoort te komen. Zodra je ook maar even buiten die grenzen treedt, stuit je dadelijk, zelfs in de beste en meest modern ingerichte hotels, op de onnoemelijke, ouderwetse rommel en de aarts-grondige vuilheid van de Fransen. Alles wat uit de nu helder- en frisgeworden vertrekken werd weggeruimd: gescheurde kleden en bezoedelde lappen, verroeste kastrollen, bebloede kippeveren, verzuurd, beschimmeld eten, gebroken flessen, afval van groenten, álles heeft zijn stapelplaats gevonden in de achterhokken en vormt er een vuilnishoop, die alle beschrijving te boven gaat. Dat is eenvoudig niet meer op te ruimen en de toerist moet het dan ook maar beschouwen als ‘la part du feu’ zoals de Fransen zeggen en zich tevreden stellen met het heel veel goede dat hij eindelijk toch verkregen heeft.

Tussen Dijon en Lyon rijdt men uren lang, meestal over brede prachtwegen, door de weelderige wijnstreek van Bourgogne. De fijne-wijn-liefhebbers kunnen hier, in verbeelding ‘genieten’. Nuits, Chambertin, Beaune, Clos Vougeot, 't is om ervan te watertanden! En overal, rechts en links boven de wijngaarden uit, die prachtkastelen, waar de heerlijke ‘crûs’ geborgen liggen! Men denkt aan dikke, rode

[p. 233]

heren met gloeiende nekken, aan óver-welgedane pastoors en bisschoppen, met stralende gezichten om een reuzendis gezeten, de vol-glanzende beker in de hand. Men denkt ook aan het ‘pootje’, aan 't vreselijke, aan 't pijnlijke, aan 't pootje dat jammerend doet om water schreeuwen, na al die overdaad van zware wijn. Er is werkelijk té veel wijn en té weinig water in die streek. Het is er te rijk, te plethorisch. Je voelt je 'n indigestie krijgen enkel bij er door te rijden.

Als iemand mij vroeg: ‘wat zie je nu eigenlijk van 't land en wat voor soort van landschap is het, tussen Dijon en Lyon’, dan zou ik eventjes mijn ogen moeten sluiten en nadenken. Ja, wat is het? Wat was het? Welke vorm? welke kleur, welk soort afwisselingen?

Het is, eenmaal buiten de rijke wijnstreek, eentonig, zoals het veelal is in Frankrijk, evenals in andere landen: een eindeloos-lange, blonde weg, stijgend en dalend, tussen verlaten landerijen, van een vale herfstkleur. Weinig bomen, tenzij hier en daar een donker bos; weinig huizen, behalve nu en dan een armzalig grauw-stenen krot, weinig beweging, weinig mensen en bijna geen kinderen; en aldoor het gevoel dat er aan dat landschap iets ontbreekt, iets waaraan je gewend was en dat je overal zoekt zonder precies te weten wát je zoekt, tot je 't plotseling, als bij intuïtie, ontdekt: 't totaal gemis aan windmolens, die zo aardig, overal, ons noorderland stofferen!

De zeer zeldzame, vaalkleurige dorpjes, de doorgaans pittoreske kleine, vale stadjes, met hun oude wallen en hun slapend water, geven af en toe wel wat afwisseling aan die eentonigheid; maar 't wordt toch dadelijk weer hetzelfde, dezelfde troosteloze, vale uitgestrektheid, dat vale over huizen, mensen, landerijen, dat vale over alles, als de doodskleur zelf van die eindeloze, doodse streek.