Verzameld werk. Deel 6

Geluveld

Ik schreed naar die plank toe. Het kostte mij inspanning en moeite om er te komen. Het gras lag vol met onzichtbare steenbrokken, waarover de voeten struikelden; en ook vol met grote, diepe kuilen, de ene naast de andere, waarin geelachtig water stilstond en waaruit allerlei wilde planten en bloemen opwoekerden. Er leefden dieren in die waterkuilen: kevers die met een zilverblaasje onderaan hun staart in diagonale vaart naar de diepte gleden; en kikvorsen die er in neerplonsden als vallende keien en dan met sierlijke bewegingen als van mensen, die heel goed kunnen zwemmen, de andere oever bereikten. Dat was Geluveld, het grote, rijke dorp, dat vroeger, van uren verre zichtbaar, over de vruchtbare hoogvlakte glinsterde!

Ik keek over die wijde, wijde vlakte. De afgeknotte bomenstronken langs de weg, leken op oer-oude grijsgele zuilen, verweerd, versplinterd, uitgekankerd, uitgevreten, als een verbrokkelend graniet waaraan de eeuwen hadden geknaagd. Niets kon een absoluter beeld van de absolute dood, van de verstarde en versteende dood geven. En al die verbrijzelde bomenrompen, die van dichtbij geel en grijs waren, werden in het verschiet van 't omgewoelde veld, asgrauw en bijna zwart, zodat de ganse uitgestrektheid op een eindeloze dodenakker leek, een immens, verlaten kerkhof vol verbrande kruisen, een wijdte zonder atmosfeer als 't ware, waar sinds eeuwen

[p. 186]

niets geleefd had, en waar ook binnen eeuwen niets meer leven zou.

Ik zag een zijweg, rechts. Hij had nog een dubbele rij verdorde bomen, met zwart gebladerte. Al de dorre stammen stonden naar 't oosten geheld, kromgegroeid onder de aanhoudende druk van de westerwind. Op een van de tronken was een bord gespijkerd; wit met grote zwarte letters; en dat bord droeg de naam: beselare. Een pijl duidde de richting aan waar het dorp gelegen had.

Ik wandelde die weg op. De wind klaterde zacht in de zwarte, dorre kruinen. En niets anders leefde noch bewoog in heel de omtrek. De dode zwarte bomen liepen een eindje door het veld; en toen was er eensklaps niets meer en, weer stond ik voor de oneindigheid van de kale doodsvlakte. Een Danteske nachtmerrie; iets, zoals men zich in zijn verbeelding zou kunnen voorstellen: de weg naar de Hel!

Ik keerde terug en klom op een hoogte. Die hoogte was 't verbrijzeld overblijfsel van een Duitse ‘pill-box’. Het was niets meer dan een omgewoelde hoop beton en ijzer, waaraan nog draden hingen, als uitgebloede en verdorde aderen. Daaronder golfde een soort van dal, krioelendvol van de prachtigste paarse bloemen; en op de rand van dat wilde bloemenveld lag iets als een voorhistorisch reuzenmonster: een grote stukgeschoten ‘tank’, gecamoufleerd in groen en bruin, met opengereten flanken, waaruit het gras in bossen opschoot.

Ik keek en luisterde. Ik keek naar de grenzeloze verlatenheid en luisterde naar de absolute stilte. 't Was om mij heen als een verstijfde dodenwereld, die zijn vast-versteende vormen voor de eeuwigheid, heeft aangenomen. En 't enige wat er nog in leefde was de wind, die er een buitengewone betekenis kreeg. Het woei heel zacht, ternauwernood een strelend briesje, maar over die oneindige doodsvlakte waar geen vogel piepte, waar geen blaadje suizelde, had die zwakke stem van de wind alles te zeggen en haar klaaglijk geluid beheerste de ganse wijde uitgestrektheid. Het prangde aan het hart van eenzaamheid en van benauwdheid. Men luisterde en staarde alom ademloos.

Toen hoorde ik, in die complete stilte en verlatenheid, nog

[p. 187]

iets van menselijk leven: het kloppen van een hamer! Verrast keek ik op, en zocht waar het geluid vandaan kwam. Ik merkte niets. De hamer klopte ergens in de diepte, tussen de verminkte geraamten van de bomen, die om mij heen grijsgeel waren, en verder grauw, en aan de einder zwart, als verkoolde kruisen.

Ik daalde van de hoogte en strompelde, tussen steenbrokken en overgroeide granaatkuilen, naar het geluid toe. Wie mocht daar toch wel leven in die doodsvallei? Wie mocht daar nog aan werken denken? Toen zag ik!... Ik zag een man, in kaki-kleren, die naar de grond gebogen, hamerde. Hij stond alleen in 't midden van een ruim uitgestrekt veld, dat op een zachte glooiing lag en wonderlijk deed denken aan het binnenste van een heel grote kerk, waarvan dak en muren en pilaren zouden weggenomen zijn en waar nog maar alleen de stoeltjes, in ontelbare rijen, zouden zijn blijven staan. Hij scheen daarin te werken, hier en daar een van die stoelen te herstellen. Hij leek heel groot in die verlatenheid; zijn gestalte, hoewel gebogen, scheen het ganse veld te domineren.

Eensklaps voer er als een schok door mij. Ik stond, niet voor een kerk, maar voor een kerkhof! De duizenden op elkaar gedrongen stoeltjes waren duizenden en duizenden op elkaar gedrongen houten kruisjes! Daar lag een veld van Engelse gesneuvelden: ganse regimenten kruisjes over ganse regimenten doden, zoals zij overal liggen in Vlaanderen, ontelbaar, in de sombere loopgraven der Eeuwigheid.

De man hamerde voort en zag mij niet. Het gescandeerde geluid van zijn hamer vulde de ganse, doodstille, eindeloosverlaten vlakte. En de wind suizelde, heel zwak en droef en klaaglijk, over het hoge wilde gras en door de schone, overal opwoekerende witte, en rode, en paarse bloemen.