Verzameld werk. Deel 6

1 november

Allerheiligen!... De lucht is grijs en kil, het motregent en te allen kante over het verlaten veld luiden, weemoedig-zwaar en langzaam, de triestige doodsklokken.

O, droeve dag van 't droefste jaargetijde, wat zijt ge wel de dag der doden!... De doden regeren, de doden komen nog eens even treurig weer over de aarde ronddwalen, op die stille dag van Allerheiligen, in de grijze doodsheid van alles wat eenmaal zo jong en fris en schoon en levenslustig was.

Onze doden... onze geliefde doden... Wat is er van hen geworden? Is hun verdwenen materie alom in de onverschillige Kosmos opgelost, of leven zij weer onder een andere vorm en hebben zij nog enige herinnering van hun vroeger bestaan onthouden!

Ik wil mij in geen radeloos-makende afgronden van gissingen verdiepen. Wij weten toch niets met enige zekerheid en zullen ook wel nooit iets weten. 't Mysterie blijft onaangetast. On-

[p. 172]

telbare eeuwen hebben niets opgehelderd. Ik blijf nog maar liefst bij het geloof van mijn verlangen; bij de simplistische opvatting dat wij, wel anders geworden, maar toch nog herkenbaar, in een nieuwe, volmaaktere wereld herleven.

Soms behaagt het me, mij dat in nuchtere naïefheid voor te stellen, alsof een onverbreekbare band tussen dit leven en het andere bleef bestaan. Soms zie ik, in die nieuwe wereld, mensen die ik hier gekend heb; mensen, die nu wel anders geworden, verheven en gelouterd, maar toch nog herkenbaar zijn en steeds belang stellen in wat zij vroeger waren en in wat wij nog gebleven zijn. Ik zie ze talloos staan, bij wijde, open stralenpoorten, wachtend op de komst van zovele bekenden, die de oude wereld hen voortdurend zendt. Het zijn de blijde ontmoetingen na korte of langere afwezigheid; 't zijn de verrassingen van te zien komen wie nog niet verwacht werd; 't is 't ongeduld van 't wachten naar wie zo eindeloos lang uitblijft. En allen spreken even over het wrede ogenblik van de laatste scheiding, over de gruwelijke dood in 't eenzaam, somber graf, over de langzame reis van de ontwaking... En dan begint hun nieuwe leven, dat oneindig veel beter is dan 't andere, en met een glimlach van berustend medelijden gaan zij op hun beurt de komst verbeiden van de velen die hun serene gelukzaligheid nog moeten delen.

Zo denk ik soms, om mij over het onvermijdelijke te troosten; want het gruwelijkste van de dood lijkt mij wel de hopeloze gedachte, dat wij niets meer van ons vroeger wezen zouden afweten, dat er geen enkele band meer zou bestaan, dat er niets, hoegenaamd niets meer over blijven zou van alles wat wij zo innig gekend, verlangd en bemind hebben.

En zo zijn nu ook weer mijn Allerheiligen-gedachten, terwijl de klokken luiden, luiden, luiden, gans de lange droeve dag in 't mistig-doodse van de grijze, kille lucht, waarin benden kraaien akelig-krassend rondzwerven. De klokken luiden onophoudend en stil komen de mensen van verre naar de kerkjes toe: kleine, donkere groepen en gedaanten langs de slijkerige wegen, waar de laatste, uit de bomen neerwaaiende dorre bladeren dood in de moddergeulen en de plassen blijven neerplakken.

O, grijze, trieste, nare dag van Allerheiligen!...