Verzameld werk. Deel 5

[p. 1108]

De nachtelijke visser

I

Hij kwam steeds onverwacht, in de droef-mistige novembernachten en lag daar met zijn vissersbootje vagelijk zichtbaar, onder een treures, dáár waar het beekje in de grotere rivier uitmondt.

Het schuitje was gedeeltelijk overkapt door een huif van grof, grauw linnen en daaronder zat hij, op een ruw-houten bank, het gezicht naar de rivier gekeerd.

Zijn groot kruisnet hing in 't diepe water. Men zag ternauwernood de top van de hoepels boven de stille, gladde spiegel. Het was als iets van droom in roerloos wachten. Dat duurde een gehele tijd. Toen hoorde men een dof geratel en de hoepels gingen langzaam in de hoogte. Het net kwam op, een hand trok het naar 't schuitje toe en in een gedruppel van water hoorde men het slaan en smakken van de vissen. Men zag ze ook vagelijk, in doffe, snelle zilverflitsen; en zo kwamen zij, geschud door de hand van de onzichtbare visser, naar het bootje toe, waarin zij neerpletsten. De hand liet los, de katrol liep af en langzaam weer verdween het net, als met een zucht, in 't stille, diepe water.

Geboeid stond ik daar in de mistige koude naar te kijken. Wat een eenzame verlatenheid! Haast al de buitenverblijven langs de oevers van de rivier waren gesloten; ik was een van de allerlaatste overblijvers. In de verte schemerden, nauwelijks zichtbaar, de lichtjes van de stad. Dat was het enig leven, dat men voelde, meer dan men het zag. De dood, de eenzaamheid alom. Alleen het stille leven van die man en van de vissen! 't Had iets onwezenlijks, als een mysterieuze droom. Wij spraken niet, of weinig. Ons geluid zou de vissen verwijderen. En onze stem, wanneer wij enkele woorden wisselden, klonk hol en dof, als komend uit een verre diepte. De nachtelijke visser was voor mij de nachtelijke visser: een abstrac-

[p. 1109]

tie. Nooit had ik hem bij klaarlichte dag gezien; nooit had ik zijn gezicht gezien. Ik moest zijn gelaatstrekken en zijn gestalte raden, onder de grauwe huifkap van zijn boot. Ik zou hem niet gekend hebben, had ik hem op straat moeten tegenkomen.

Hoe lang zat hij daar elke avond, elke nacht? Ik wist het niet. Sliep hij? At hij? Dronk hij iets? Ik wist het niet. Ik ging weg en kwam soms na uren terug. Hij zat er. Sliep hij dan nooit? Dommelde hij niet even in? Neen; ik hoorde reeds van op een afstand het natte snikken van zijn opgehaald net. Ik droomde ervan, 's nachts in mijn bed. Ik stond ervoor op en ging sluiperig kijken. Hij zat er nog steeds; ik hoorde 't doffe snikken van zijn net. Eerst met de ochtend, met het daglicht was hij telkens verdwenen. Welk een leven! Hoe hield hij 't vol! Moest hij daar niet verstijven, rillend van koude, roerloos gezeten, zonder vuur, op dat ijskoude water, in die dikke mist? Het leek mij iets van haast onmenselijke foltering en ik dacht aan de bekende spreuk:

‘De vis wordt duur betaald!’

II

Het dorpskerkje... het bedeklokje...

Zou iemand gestorven zijn en nu begraven worden?

Het komt zo zelden voor op 't heel klein dorpje. Er gaan soms maanden voorbij, dat er niets gebeurt: geen huwelijk, geen doop, geen begrafenis. Vooral een overlijden is er een zeer bijzondere gebeurtenis. Het is ook te begrijpen: een dorpje van nauwelijks driehonderd zielen!

Ik ga op inlichtingen uit. Ja, er is iemand gestorven, die vanmorgen wordt begraven. En men noemt mij een naam, die geen herinnering in mij oproept.

- Ge weet wel, Meneer, die man, die altijd 's nachts met zijn boot langs de rivier kwam vissen!

Ah! die man... die man, met wie ik zo dikwijls gesproken heb en die ik nooit gezien heb! 't Geeft mij een vreemde emotie. - Wat heeft hij gehad? vraag ik.

- Verteerd door reumatiek, Meneer. Ganse nachten in

[p. 1110]

mist en kou! Hij liep ineengekrompen of hij wel honderd jaar oud was!

- Hoe oud was hij eigenlijk?

- Nog geen zestig!

Ik aarzel even, stap het kerkje binnen. Buiten is 't zo heerlijk zacht en warm; de mei bloeit en de vogels zingen. In 't kerkje is het kil en duisterig: een voorbode van 't graf. De lijkbaar staat in 't midden, omringd door enkele waskaarsjes. Een priester zingt de mis; het orgel dreunt en stemmen galmen. Een tiental mensen zitten rechts en links: de mannen rechts, de vrouwen links. Zij zijn in 't zwart gekleed; zij zitten gebogen, biddend.

De dienst is kort, heel kort. De priester sproeit met wijwater en onder het hoger opgalmend geluid van de gezangen wordt de lijkbaar geopend en de kist, onder een zwart dekkleed met koperen kruis en koperen franjes, naar voren geschoven. Vier mannen tillen die op en volgen priester en kerkdienaren naar buiten.

De mensen gaan mee. Ik zie een bejaarde vrouw, die onbewogen lijkt, en een jong meisje, die zachtjes in een zakdoek snikt. De mannen doen gewoon, alsof er niets bijzonders gebeurde.

Wat is het zacht en heerlijk buiten! Een paarse seringenstruik hangt over het wrakkig wit kerkhofmuurtje te bloeien en in een hoge populier zit een merel rustig te zingen.

Daar gaapt de kuil van blonde aarde, rechthoekig gegraven, alsof de juiste maat genomen was. De dragers zetten neer, het dekkleed wordt afgenomen, de kist, van eenvoudig bruingeverfd hout met zwart kruis, staat bloot op de touwen, aan de rand van de groeve.

- Pater noster! zegt de priester. Hij sproeit met wijwater en de mensen knielen. Zacht, met korte schokjes, wordt de kist neergelaten. Hol roffelend worden de touwen weer opgehaald. De grafmaker kijkt op, neemt een beetje aarde op zijn spade, reikt die aan de bejaarde vrouw. Met verbazing ziet zij hem aan. Zij begrijpt niet, wat hij van haar wil. Hij fluistert het haar toe. Zij laat het greepje aarde op de kist neervallen. Dan geeft hij de spade aan de dochter. Ook zij strooit aarde, luider snikkend. Dan geeft hij 't aan de jongens. Zij doen het

[p. 1111]

onhandig. Dan geeft hij 't aan mij... Het klokje galmt sterker bonzend op de toren, de pastoor en de kerkdienaren keren naar de kerk terug; de mensen verlaten het kerkhof.

't Is afgelopen. Peinzend ga ik wandelen tot aan het water. Dáár zat hij, in zijn bootje, onder die treures, hoeveel lange jaren? Nooit heb ik zijn gelaatstrekken aanschouwd. Hoe was hij: groot? klein? dik? mager? Ik weet het niet. Hij was de nachtelijke visser, een abstractie voor mij. Zijn leven was van geen belang in mijn bestaan. Het telde niet meer dan een boom of een plant. Ik ben pas aan hem gaan denken, tot obsederens toe, toen hij niet meer bestond. Waarom? Mysterie! Nog steeds denk ik aan hem. Ik kan daar niet meer langs de oever komen of ik zie hem met zijn schuitje liggen, kilhuiverend onder een mistgordijn in het zuchtend-snikken van zijn net, dat hij vol spartelende vissen uit het water ophaalt. Wat heeft dat te betekenen? Niets. Maar waarom laat het mij dan niet los? Ik weet het niet.

Mysterie!...