Verzameld werk. Deel 4

[p. 222]

Tickets!

Zelden heb ik treuri er indruk ondergaan...

Het had de ganse nacht gesneeuwd, en 's morgens vroeg, met die snelle veranderlijkheid, eigen aan de Noordamerikaanse temperatuur, was het gaan regenen. Daarbij had zich een hevige westenwind gevoegd, en om vijf uur, toen de stoomboot zou vertrekken, stortregende en stormde het.

De stoomfluit had reeds voor de tweede maal gebruld. In de woeling en 't geharrewar van de laatste ogenblikken had ik het dek verlaten, nadat ik mijn vriend, die ik tot op het schip had vergezeld, nog eens de handen had gedrukt. Onze kennismaking was op zee begonnen, wij hadden samen enige dagen in het verre land gereisd, wij hadden vervolgens elkander in de overweldigende maalstroom van het Amerikaanse leven voor maanden uit het oog verloren en nu plotseling teruggevonden; en in onze scheiding, die nu wellicht een beslissende zou zijn, lag dat gemoedelijk iets, dat melancholisch gevoel van teruggehouden heimwee, dat, onder vrienden, alle vaarwel voor lange en onzekere reizen begeleidt. Hij, op 't schip, en door de zoldering van 't bovendek tegen de regen beschut, staarde mij glimlachend aan; ik, in de hooggewelfde, door elektrische lampen helder verlichte ‘pier’, wachtte dat de stoomboot zou afreizen. Een tiental arbeiders stonden naast het bruggetje, bereid om dit aan wal te trekken; en op die uiterste, steeds pijnlijke ogenblikken, in het oorverdovend gedruis van allerhande verwarde geroepen, bevelen en geluiden, die de aftocht van een grote transatlantische paketboot vergezellen, wisselden we nog van tijd tot tijd een woord, een uitroeping, een herinnering aan 't een of 't ander, soms een van die onnozele, onbeduidende dingen, die in zulke omstandigheden aan de mond ontsnappen, omdat men elkaar reeds al het interessante verteld heeft, dat men te zeg-

[p. 223]

gen had; of omdat men er een vrees in stelt, alsdan nog ernstige onderwerpen aan te raken. En nu had ik het vaartuig dadelijk willen zien vertrekken; ik keek werktuiglijk rechts en links, of het bevel nog niet gegeven werd: die laatste minuten schenen mij lang, lang en pijnlijk, als zou er nooit een einde aan komen.

Eensklaps werd mijn aandacht in beslag genomen door het geluid van een ruwe stem, die achter mijn rug weerklonk. Ik keerde mij om en mijn ogen vielen op een zonderling en erbarmelijk tafereel. Aan de voet van het bruggetje, gereed om op het schip te stijgen, stonden twee oudjes, een man en een vrouw. Het ventje, zwart van haar, van baard en ogen, bruin van gelaatskleur en gans scheefgegroeid, met een puntvormig, groen geworden hoedje op het hoofd, droeg, aan zijn aardewerkersspade vastgebonden, een tamelijk lijvig, in een rode doek gewonden pak dwars over de schouder. Het vrouwtje, klein en mager, ouderwets gekleed, met een door en door gerimpeld, half onnozel aangezicht, droeg niets en liet haar armen, die zenuwachtig beefden, doelloos hangen. Beiden waren zijpelend nat en schenen vinnig van de koude te lijden. En de man, die hun zo ruw het woord toestuurde en hun de weg versperde, was een bediende van het schip, die daar stond om de reisbiljetten te ontvangen.

- Tickets? herhaalde hij, ongeduldig en luider, terwijl het ventje, dat eindelijk de vraag begrepen had, in de binnenzak van zijn wambuis voelde. Met moeite haalde hij er twee rozekleurige, toegevouwen briefjes uit, die hij de ‘collector’ langzaam toereikte.

Deze, met een plotselinge beweging, trok hem die uit de hand. Hij ontplooide ze wrevelig, sloeg er de blik op, en dadelijk zag ik zijn gelaat versomberen, terwijl hij, als boos, de wenkbrauwen fronste. Hij bekeek de stukken een korte poos, keerde die om, bezag ze langs de buitenzijde, en dan, zijn barse blik opnieuw op de twee oudjes gevestigd:

- En dit is al wat gij hebt? vroeg hij kortaf in 't Engels. Blijkbaar begrepen zij zijn woorden niet. Zij staarden hem bewegingloos en strak aan, zonder te antwoorden, met een verwonderde, bijna verwilderde uitdrukking in de ogen.

- Ik vraag u, of dit alles is wat gij hebt? Verstaat ge mij dan

[p. 224]

niet? riep de bediende nog luider en dringender, terwijl hij met het averechtse van de hand op de papieren klopte.

Neen, neen; ze verstonden hem niet, dat was zeker. Doch het oudje begreep wel, dat er wat aan schortte; hij stamelde iets in een onverstaanbare taal, wees met de vinger naar enkele, op de biljetten geschreven woorden, en knikte herhaaldelijk met het hoofd, als om te bevestigen, dat alles goed in orde was; terwijl het vrouwtje, stom en zenuwachtig sidderend, aan zijn zijde bleef staan, de angstige onnozele blik beurtelings op het bruisende schip en de ruwe bediende gevestigd.

Doch tot alle antwoord schudde deze langzaam het hoofd met een ontkennend, vastberaden, weigerend gebaar. Een korte, schorre lach, gevolgd door een vloek, sloeg uit zijn zware knevel; en stuurs, terwijl hij de twee sukkelaars beurtelings diep in de ogen bekeek:

- Wie heeft u dat gegeven? vroeg hij.

Zij gaven nogmaals geen antwoord; zij staarden hem strak, geheel van streek, met een bevende, schier smekende beweging van de lippen aan. Belangstellend, en instinctmatig tot medelijden bewogen, was ik van lieverlede bij de groep genaderd.

- Gij komt uit Oregon? sprak de bediende.

Oregon! Dat woord trof hen. Beiden knikten herhaaldelijk en bevestigend met het hoofd en het ventje, nog een stap nader komend, wees opnieuw met de vinger naar de papieren op de plek waar de geschreven woorden stonden.

- Wat scheelt er met die lui? vroeg ik op mijn beurt.

- Wel, men heeft die stumperds bedrogen, antwoordde de bediende. - Zie...

Hij gaf mij de papieren in de hand. Het waren twee oude gedrukte vrachtbrieven van een Westerse spoorweglinie, waarop men in het blanco, op onleesbare wijze, de namen van de reizigers geschreven had. Een vals agent, een schelm, had hun die waardeloze papieren als reisbiljetten van de stoomvaartmaatschappij verkocht; en daar stonden ze nu, na acht dagen en acht nachten reizen langs de verre Amerikaanse spoorbanen aan de rand van het schip, dat zonder hen ging vertrekken.

Wie weet wat al ontberingen zij zich getroost hadden om naar

[p. 225]

hun vaderland terug te kunnen keren! Zij waren oud, zij waren arm. Wellicht waren zij, nog niet lang geleden, door de ellende gedwongen, naar het verre land gekomen; wellicht was het dat kwellend leed - de landziekte - die hen naar de geboortegrond terugtrok. En niemand hier, die hen kende; niemand, die wist, tot welk land zij behoorden, noch de taal begreep, die zij spraken!

Ontroerd was ik tot hen genaderd. Ik sprak hen eerst aan in het Duits: zij begrepen mij niet; in 't Frans: ook niet; in 't Engels: ook niet. Dan zocht ik in mijn geheugen naar het weinige, dat ik nog van andere talen mocht onthouden hebben.

- Italia? vroeg ik, enkel het vermoede land, waar zij heen wilden, noemend.

Maar niet de minste weerklank verwekte dit woord in hun oren.

Het oudje brabbelde iets, dat ik vergeefs poogde te vatten; en het vrouwtje zei niets: ze bleef voortdurend onbeweeglijk staan, met haar neerhangende, gerimpelde, zenuwachtig sidderende handjes, de verwilderde, verschrikte blik op het kolossale vaartuig gevestigd, dat weldra vertrekken zou.

- España? vroeg ik haastiger.

Geen woord.

- Portugal?

Geen antwoord.

- Zweden? Noorwegen? Denemarken?

Niets.

- Hongarije? Roemenië? Servië? Bulgarije?

Geen teken.

- België? Vlaanderen? riep ik eensklaps als bij ingeving.

Neen.

Ik bleef hen een poos aanstaren, stom, op mijn beurt, verbaasd door het onwaarschijnlijke van een zo moeilijk te ontdekken nationaliteit. En dan noemde ik weer andere landen Rusland, Polen, Turkije; maar ik wist niet of had vergeten, hoe de namen van die streken uitgesproken worden, en ik bekwam ook niet de minste uitslag; er was niets in de houding of de gebaren van de twee oude sukkelaars, dat mij op het spoor kon brengen van de plaats, waar zij moesten thuis

[p. 226]

behoren.

Middelerwijl had de stoomfluit van het vaartuig voor de derde en laatste maal gebruld, en nu, in een onbeschrijflijke verwarring van bevelen en geluiden, begon men 't bruggetje aan wal te trekken. Dringend wendde ik een uiterste poging bij de ‘collector’ aan.

- Is het toch niet mogelijk die ellendigen mee te nemen? vroeg ik schier smekend.

- Onmogelijk, zij hebben geen reisbiljetten! klonk het kort, beslissend antwoord.

De brug viel op de kaai, de touwen werden aan boord gegooid, de ‘railing’ gesloten en langzaam, in een oorverdovend gedruis van stoomgefluit, van kreten en vaarwels verliet het schip de oever.

Ik keerde mij tot de twee arme oudjes om. Zij hadden niet verroerd, noch uitten één woord; maar hun grote ogen volgden, met een onbeschrijflijke uitdrukking van verslagenheid en schrik de bruisende, in de storm en de nacht spookachtig wegsmeltende stoomboot. Het bloed scheen van hun aangezicht weggetrokken; het ventje vooral was doodsbleek geworden, en langs de magere, gerimpelde wangen van het vrouwtje rolden grote, stille tranen.

De ‘collector’ was opnieuw tot hen genaderd...

- Kom mee met mij bij de ‘superintendant’, sprak hij, met een wenk zijn woorden bekrachtigend.

Zij volgden hem gedwee, het ventje krom en gebogen, met zijn spade en zijn pakje op de schouder; het vrouwtje sidderend en bevend, mager als een houten beeldeken. Hun stappen klonken ongelijk en hol over de planken van de ‘pier’; hun silhouetten verschenen een wijl bewegingloos en aarzelend in de verblindende, door de regen gestreepte klaarte van de elektrische lamp, aan de ingang van 't gebouw. En toen verdwenen zij, klein en misvormd als kabouters, achter de hoge, rijzige gestalte van de bediende, in de stormende nacht. Wat mag er van die ongelukkigen geworden zijn?

New-York, februari 1892.