Verzameld werk. Deel 3

[p. 174]

V

In dat klein rustpoosje, in dat kort, zonnig halfuurtje van vrijheid tussen de grijze eentonigheid van de dwangarbeid in de sombere fabriek, was het, dat Pierken, ondanks het verbod van meneer De Beule, heimelijk de sociale wijsheid, die hij dagelijks uit zijn centenkrantje putte, aan de overige arbeiders verkondigde. Hij kon daarvan vertellen, eindeloos en steeds anders, en van lieverlede druppelden als 't ware zijn woorden een vretend vocht van smart en droefheid in hun onwetend hart. Het was wel jammer dat Pierken daar telkens weer over begon, want het vergalde meer dan eens dat heerlijk halfuurtje; en toch wilden zij er wel naar luisteren en er ook het hunne op zeggen omdat het hen in de grond wel diep ontroerde en boeide.

Doch weinigen onder hen deelden Pierkens toekomsthoop en idealen. Het oude Natse schudde zwijgend haar hoofd, of zei dat het haar te zeer aanpakte en zou doen schreien; en Mietje Compostello kwam met een axioma voor de dag, dat zij telkens en hardnekkig weer herhaalde:

- D'r zijn altijd oarmen en rijken geweest en da zal altijd azue blijven: 't es ons Hiere die 't wilt.

- Onnuezele proat! weerlegde Pierken opgewonden. - Woarom zoen d'r altijd rijke en oarme meinschen moeten zijn? En woarom zoen 't altijd dezelve moeten zijn die rijke zijn en dezelve die oarm blijven? Woar stoat da geschreven? Wie heet er da g'huerd, da ons Hiere da gezeid hee?

- 't Es het toch azue, herhaalde Mietje hardnekkig.

Leo zat soms somber te staren en deed zijn tanden kraken op elkaar.

- 't 'n Es nie rechtveirdig, moar wie zal 't veranderen? vroeg hij pessimistisch.

- Wij!... Wij zillen da veranderen! riep Pierken driftig op

[p. 175]

zijn borst kloppend.

- Fikandoes, Fikandoes! spotte Feelken.

Allen lachten even, maar Pierken voer voort:

- 't Zal ruveluussie worden, overal in de weireld. De rijke zillen oarm worden en d'oarme zillen rijke zijn!

- Lijk in den Hemel! gekscheerde Ollewaert.

- Ge'n lees gulder de gazetten nie lijk ikke! ging Pierken opgewonden voort. - Ge'n weet gulder niet wat dat er doar al in stoat! Oo! 'k Hè compassie mee ulder da ge zue onwetend zijt!

- Stoat er doar uek in dat den dzjenuiver goa afsloan? schoklachte Free.

- Fikandoes! Fikandoes! Fikandoes! giechelde Feelken.

- Och! 'k 'n Kán mee ulder nie spreken! riep Pierken, wanhopig zijn schouders ophalend.

Het gesprek nam een andere wending, zij praatten over vrolijker en opwekkende dingen; maar iets van de gezegde woorden en opgetoverde droombeelden bleef als 't ware over hen hangen en ging met hen mee, waar ze langzaam weer opstonden, om hun saai en lastig werk te gaan hervatten. Zij bleven daar obscuur over nadenken en tobben en hun elementaire opvatting verwazigde in vage, verre, onbereikbare illusies. Er heerste soms een grote en geconcentreerde stilte in de werkplaatsen na zulke gesprekken. De vrouwen zongen dan niet meer en de mannen deden machinaal en stug hun werk in 't dansen en in 't bonzen van de heibalken. Er kwam iets zwaar-drukkends en triestigs over hen zweven.

De komst van Sefietje met de avondborrel helderde dan weer de stemming op. Dat was tenminste nog een werkelijkheid, dat troostte dadelijk en direct; en Berzeel, of Free, of Ollewaert slaakten dan wel eens de geheime verzuchting van hen allen:

- Da we nou nog moar eentsje kregen, hé!

Zij snakten naar nog meer jenever; het was soms een verzoeking en een foltering, dat éne borreltje, vooral telkens wanneer Pierken weer een van die kwellende en onbereikbare hersenschimmen had opgetoverd; en, als meneer De Beule of meneer Triphon toevallig in de buurt niet waren en zij 't gat dus veilig zagen, legden zij elk een paar stuivers uit

[p. 176]

en werd een van hen, - doorgaans Fikandoes-Fikandoes, - naar 't Kloefken, het kleine herbergje, dat naast de oprijweg van de fabriek stond, om een fles gezonden.

De vrouwen zagen hem vanuit hun ‘kot’ haastig voorbijsluipen en wisten wel wat dat betekende. Zij keurden het af en waren er in de grond toch wel een beetje jaloers van. ‘Doe-je mee?’ riep hun soms Fikandoes-Fikandoes in het voorbijrennen toe. En zij zeiden neen, maar als hij hun bij toeval ook een borreltje aanbood, namen ze 't toch wel aan.

Dan was er voor het overige van de middag weer vreugd en opgewektheid in de fabriek. De ogen blonken en de konen glommen. Berzeel, die anders op het werk en als hij nuchter was, bijna geen woord sprak, kon dan soms lange en opgewonden histories vertellen; en, bij 't minste wat men hem vroeg, liet Leo zijn bulderend ‘Oajoáek’ horen, dat misschien wel, dwars door de fabriek en de tuin heen, tot in het woonhuis, aan de oren van meneer De Beule doordreunde. De vrouwen hoorden het natuurlijk ook vanuit hun ‘kot’ en zeiden dat 't een schande was en dat meneer De Beule daar toch wel eens zou een eind aan maken.