Verzameld werk. Deel 3

[p. 67]

II

Ik wrocht er dus voor de dollar en ik wrocht er lange en vele dagen. Het was een harde, dorre, onbehaaglijke strijd. is en stug op stuk van zaken. Hij kent geen tegemoetkoming noch medelijden voor een zwak en onervaren mededinger. Zaken zijn zaken in de droogste zin van 't woord voor hem en niets is hem aangenamer dan een concurrent, vooral een buitenlander, te kunnen fnuiken. Ik had er de indruk alsof het hele land van meer dan tachtig miljoen inwoners tegen mij samenspande en of de ganse samenleving erop was ingericht alleen om mij ten onder te brengen.

's Zondags, en in mijn vrije uren, ging ik er veel naar buiten wandelen en in mijn heimweeïge verlatenheid en eenzaamheid, filosofeerde ik zonder eind over de materialistische struggle for life en over de ganse, volgens mijn mening ongerijmde levensopvatting van al die rijke Amerikanen.

Wat hadden ze wel aan hun rijkdommen en aan hun leven? Meer dan eens, in een bar of restauratie, had men mij zo, met een soort eerbied, een of ander man gewezen en gezegd: - Kijk eens, zie je daar die man. Hij is zonder een duit in 't land gekomen en nu is hij vijftig miljoen dollar waard.

Vijftig miljoen dollar waard! herhaalde ik in mezelf, en keek, en mijmerde. Zo'n man van vijftig miljoen dollar waard zat meestal op een hoge kruk bij een schenktafel en slikte schrokkig een bord eten in. 't Was of hij achterna gezeten werd door onzichtbare vijanden, die hem zijn voedsel zouden roven als hij zich niet haastte; hij had geen tijd, geen tijd; hij moest in aller ijl weer naar zijn ‘office’ om nog maar steeds meer geld te verdienen en met dat geld dan eindelijk van het leven te genieten...? Wel neen: hij had immers geen tijd daarvoor, en dat was ook zijn doel niet. Zijn

[p. 68]

doel was alleen maar om boven zijn concurrenten te komen, om de eerste en de grootste te zijn, - de eerste en de grootste van wat? - en om de kleinere, zoals ik was, te fnuiken en van de markt te verdrijven. Zo'n man werd niet oud. Zo'n man werd zenuwlijder, door zijn onverpoosd en overspannen werken, of kreeg een maagkwaal, door zijn haastig, schrokkig eten; en dan lagen daar de vijftig miljoen dollarswaarde, heus te veel om de sloten melk en mineraalwater, - de enige weelde die hij zich voortaan mocht veroorloven, - mee te betalen. Veel en veel heb ik in Amerika gefilosofeerd. En dat heeft mij altijd in mijn talloze beproevingen gesterkt en nooit heb ik gewenst een Yankee van vijftig miljoen dollar waard te zijn. Integendeel: in Amerika, het land van 't geld, heb ik het geld leren minachten en mij rijk gevoeld in betrekkelijke armoede. Want ik droeg de levensrijkheid in mijzelf! ‘Le trésor de l'humble!’

Zo ging ik vele dagen wandelen en bewonderde de wilde schoonheid van de ietwat verwaarloosde, Amerikaanse natuur. De natuur op zichzelf verwaarloost niets, is harmonieus en volmaakt in haar eigen essentie. Alleen de wijze waarop de mens van de natuur gebruik maakt, de manier waarop hij er zich neerzet en vestigt, kan die harmonieuze schoonheid diep verstoren.

Een oerwoud, met alles wat erin leeft en ook met alles wat erin is doodgegaan, blijft een prachtig harmonisch geheel op zichzelf. Een akker met gouden, golvend koren, daar waar eens het oerwoud heeft bestaan, kan ook zijn eigen, rijkharmonieuze schoonheid hebben. Maar onharmonisch lelijk is een stuk grond, waarop de een meter boven de grond afgezaagde boomstammen zijn blijven staan en tussen wier zwarte, verdorde en verminkte stronken, koren is gezaaid. Zo zijn er vele landerijen, ganse gewesten in Amerika. De eerste pioniers, die daar aankwamen, hadden geen tijd, geen tijd, evenals nu de beurs- en handelslui, en zij zaagden maar de bossen af, en ruimden slordig op, en ploegden en zaaiden tussen de geraamten van de stronken door, zo goed en zo kwaad als het ging, om toch maar zo gauw mogelijk de oogst van dollars in te halen.

[p. 69]

‘Dat geeft aan 't land dikwijls een uitzicht van verwoesting. ‘Het lijkt wel of er een invasie van... barbaren is doorheen getrokken; 't is of er oorlog heeft gewoed.

Maar ach! er is nog zo oneindig veel natuurschoon in Amerika bewaard gebleven. En hier denk ik niet alleen aan de alom bekende wereldwonderen, maar aan veel intieme plekjes, die in geen toeristengids vermeld staan en toch een onuitwisbare indruk in mijn geheugen hebben nagelaten.

Zo zie ik nog in mijn verbeelding de met fruitbomen beplante wegen van de staat Indiana. Blonde, rechte, meestal verwaarloosde wegen, met brede rand van dicht, kort gras; en daarop de fruitbomen: de appelbomen en de perebomen, tot in 't oneindige. De verschijning van een menselijk wezen was toen een zeldzaamheid in die streken. Je ging, je wandelde, uren en uren en je zag mens noch huis, je zag alleen de fruitbomen, eindeloos, eindeloos, in de laat-stralende najaarszon, onder de stille, magnifieke, vlekkeloos-azuren hemel. Wie had die bomen daar geplant en wie kwam er de weelde van hun vruchten plukken? De appels bloosden rood als vuur tussen het bruin en geel van de bladeren; de mooie peren schitterden als goud; en onder elke stam lag het kortgroen gras ermee bezaaid, alsof bij ieder boompje speelse kinderen daar hun volle mandjes hadden omgekeerd. Maar er waren ook geen kinderen; er was alleen de grootse eenzaamheid onder de diepe blauwe hemel; en je ging neerliggen op 't gras, en je at van de heerlijke vruchten, en je vulde je zakken ermee. Het was er plechtig van verlatenheid en stilte. Jé hoorde niets dan 't houterig gesjirp van de krekels en je zag niets bewegen dan af en toe een klein kapelletje, sterk oranje met zwartbruine randen, dat schitterde als een zonnespatje waar het fladderde, ofwel op een verdord bruin blaadje leek, als het met dichtgeknepen vleugels op een halmpje of een sprietje zat. Er was daar ook een meertje, stil en omringd door bossen, dat lag te slapen in de zon. Riet en biezen schoten er bij plaatsen woekerend uit op. En af en toe, wanneer een vis even naar boven wipte, hoorde men een plons die weerklonk als een snik in de stilte, terwijl het water ervan borrelde en rimpelde en leefde, en dan weer in vlakke doodsheid tegen zijn verlaten oevers ging uitdeinen.