Verzameld werk. Deel 2

[p. 879]

Van Hoog en Laag
Het eerste levensboek

[p. 881]

I

Het kasteel van ‘meneer den b'ron’ stond boven op een mooi begroeide heuvel, vlak tegenover het kasteel van ‘meneer de groave’ dat zich insgelijks verhief boven op een mooi begroeide heuvel. Daaronder en daartussen lag het dal, met het dorpje en de zacht door groene weilanden heen kronkelende rivier.

Het kasteel van ‘meneer de groave’ was groter en grootser dan het kasteel van ‘meneer den b'ron’. Het had ouderwetse koepels en torens met kantelen en spiegelde zijn statige schoonheid in een der brede bochten van het stille water. Maar het minder grandioos kasteel van ‘meneer den b'ron’ was toch pittoresker gelegen: het heuveltje waarop het stond was ietwat hoger dan de andere heuvel; het zicht van daar uit ontvouwde zich ruimer en mooier over de ganse streek; en vrij dichtbij, als 't ware erbij behorend, stond een oude, oude, houten molen: een molen uit de middeleeuwen, gans grijs en gans verweerd, en die bij gunstig weer nog werkte, als een aartsvader die zijn knokkelige ledematen in beweging houdt om fris te blijven.

Daaronder lag het dorpje, en 't heette ‘Meulegem’. Heel héél oude papieren, die vergeeld en half vergaan lagen op de zolder van 't gemeentehuis getuigden ervan, dat de molen al lange jaren bestond vóór het dorpje, waaraan hij zijn naam had gegeven. De huizen, het kerkje, de kastelen, dat was alles veel later gekomen. Maar de bewoners wisten daar niets of slechts weinig van af. Meulegem veranderde niet: wat hun ouders en hun voorouders gekend hadden bestond nog als vroeger en niets noemenswaard was er ooit bijgekomen. 't Leek wel of Meulegem zo ineens, op één dag, kant en klaar was neergezet en voorbestemd om altijd zo te blijven.

Er was maar één straat. Zij kwam, als steenweg, kronkelend

[p. 882]

uit de velden en de bossen en werd eerst dorpskom tussen twee herbergen: het Vosken en de Nachtegaal. Het Vosken en de Nachtegaal waren als twee vooruitgeschoven posten, die, elk op zijn manier, sprekend door hun uithangbord, de vreemde bezoeker begroetten. De bruingekleurde vos met zijn enorme staart en schittervalse ogen, scheen je toe te roepen ‘Pas op, 't is hier niet pluis!’ Maar de nachtegaal, die kwelend, met fijn, open bekje op een lariksboompje zat geschilderd, deed duidelijk zijn best om de ongunstige indruk van zijn overbuurman uit te wissen en zong de vreemdeling zoet-strelend toe: ‘Kom maar gerust, het is hier allerliefelijkst.’

En de nachtegaal had gelijk. Rechts en links vertoonden zich weldra pittoreske huisjes, met bloementuintjes langs de lichtgekleurde geveltjes: hier een klein boerderijtje, lachend in de zon, daar een oud geveltje met overhangend strodak en gekleurde luikjes: en zo geraakte men tot aan de kleine dorpsplaats, die eigenlijk niets anders was dan een verbreding van de straatweg: het witgekalkt, ouderwets kerkje met zijn kerkhof, enkele winkeltjes en herbergjes, een popperig gemeentehuisje, een nogal mooie pastorie, en daarachter 't park en het kasteel van de ‘b'ron’ en de oude, houten molen op de liefelijk begroeide heuvel. Even voorbij de kerk ontrolde zich een prachtig vergezicht van weiland en rivier, met als achtergrond het kasteel van meneer de ‘groave’. En 't was alsof de twee mooie buitens, met hun uitgestrekte tuinen ieder op een heuvel, elkaar als twee bezielde, solidaire wezens over die wijde ruimte aankeken.

Soms zei de baron tot de graaf: - Wat staat je kasteel daar toch mooi, met zijn koepels en torens en bomen weerspiegeld in 't water! Maar de graaf kon niet anders dan antwoorden: - Je weet niet hoe poëtisch en hoe schilderachtig dat oud molentje daar boven 't kerkje op zijn heuvel staat te draaien! De graaf en de baron kenden elkaar om zo te zeggen sinds zij op de wereld kwamen en hun beide families waren intiem met elkander bevriend. Vóór het kasteel van de graaf lag aan beide oevers van de rivier een schuitje, en daarmee staken de families over om elkaar te bezoeken en gingen verder te voet door de weiden. De graaf had een dochter en de baron

[p. 883]

had een zoon, en samen speelden zij veel spelletjes waarvoor twee kinderen nodig waren.

De graaf en de baron waren de machtig-rijke, maar niet hardvochtige heersers over 't nederig dorpje. Alles was van hen: de landen, de boerderijen, de huizen; doch zij waren geen tirannen: zij heersten rustig en beschermend zelfs, tevreden als alles goed ging in de gemeente en niemand hen dwarsboomde.

Alles ging goed wanneer eenieder bijtijds zijn pachten betaalde, geen politieke strijd in 't dorp verwekte, geregeld naar de kerk ging en verder aan beide voorname families de nodige eerbied bewees. De baron was burgemeester van de gemeente, omdat hij meer verstand had van bestuurszaken dan de graaf, maar was de baron dat niet geweest, dan zou de graaf het wel geworden zijn, omdat het nu eenmaal wenselijk is, dat óf een graaf, óf een baron, als die er zijn, deze waardigheid op een dorp bekleedt.

De mensen leefden klein en nederig, maar niet ongelukkig, onder die heerschappij, en als het ware in de schaduw van de twee regerende kastelen. Misschien hadden zij wel, diep in hun binnenste, een vage drang naar meer vrijheid; misschien voelden zij, onbewust, een benauwende drukking, welke uitging van die machtige kastelen en kregen zij ook wel de indruk, dat men ruimer ademde in dorpen waar er geen kastelen waren; maar dat uitte zich toch nooit in klachten of verzuchtingen, dat lag stil in hen, als iets dat bij hun leven hoorde en niet kon veranderd worden. Feitelijk was er op Meulegem een andere atmosfeer en zagen de mensen er ook anders uit, dan in dorpen die geen kastelen hadden. Het was als iets onzichtbaars en toch alomtegenwoordigs, dat in voortdurende drukking over alles hing. De brouwer, de stoker, de steenkolenhandelaar en kruidenier waren er andere mensen dan hun confraters uit 't omliggende. De dorpsschoolmeester was een ander mens en ook de gemeentesecretaris was een ander mens. Zelfs de kleine kinderen waren anders. Het uitgaan van de school te Meulegem was verschillend met het uitgaan van de school in andere dorpen; en iets wat de ganse bevolking kenmerkte en algemeen bekend was in de omtrek, was dat zij allen, jong en oud, er enigszins gebogen liepen,

[p. 884]

alsof een last hen op de schouders drukte. Het was spreekwoordelijk in de streek: wanneer iemand zich niet goed recht hield, zei men, ietwat geringschattend-spottend:

- Komt ge misschien van Meulegem?

En de enige, behalve de leden van de twee adellijke families, die daar niet van Meulegem kwam, was meneer de pastoor, die er glunderde en tierde en regeerde, één met de graaf en de baron, de geestelijke almacht naast en zelfs boven de wereldlijke, want én de graaf, én de baron behandelden hem als een gelijke en wel eens als een meerdere, die altijd met hen samenwerkte tot het vast-onwankelbaar instandhouden van wat door lange jaren van overgeleverde traditie ‘het’ leven zelf van Meulegem geworden was.