Suriname. Merkwaardige dieren

[p. 21]

V Merkwaardige dieren uit Suriname's oerwoud

Niet alle wonderlijke dieren in het Surinaamse oerwoud zijn zo wonderlijk op het eerste gezicht. Nemen we b.v. eens de grasluis of, zoals hij in het negerengels heet de ‘patattalosso’. Patatten zijn aardappelen. Deze grasluis is zo klein, dat hij met het blote oog niet of nauwelijks is waar te nemen. De resultaten van zijn beten zijn echter alleszins waar te nemen en erger nog goed te voelen ook. De patattalosso vormt in de met gras begroeide velden in het oerwoud, speciaal voor de meer gevoelige huid van de blanke, een ware plaag.

Deze onaangename parasiet kruipt tegen je benen op en zet zich ergens in de huid vast, waarbij hij zich niet alleen tot de benen beperkt. Een Nederlandse professor kan daarover meepraten. Enkele jaren geleden moest deze zijn werkzaamheden tijdens een wetenschappelijke expeditie door het Surinaamse oerwoud tijdelijk opgeven, omdat hij van top tot teen onder de grasluis zat. Deze gasten boren zich met hun haakvormige kaken in de huid van hun gastheer, waar ze vreselijke jeuk veroorzaken. Het eigenaardige is, dat men na enige maanden verblijf in het oerwoud voor deze grasluizen immuun wordt. Salicyl-spiritus vermengd met cocosolie is een probaat middel, maar na je thuiskomst van een bostocht moet je je helemaal uitkleden en van boven tot onder insmeren met dit mengsel.

Uitwendig kan je de plaatsen waar de grasluis zich heeft ingeboord niet waarnemen en je voelt voorlopig ook niets. Maar o wee, als je eenmaal in je hangmat ligt en het lichaam is tot rust gekomen, dan beginnen de heren patattalosso hun werk en begint tevens voor het slachtoffer een periode van intensief krabben. In een minimum van tijd zwellen de plaatsen waar de luizen zich hebben ingeboord op tot grote bulten.

Na deze jeukverwekker krabbelen we verder en komen op de Koepari, zoals hij in Suriname heet. Dat is de bosteek .... ook zo'n onfris heerschap. De beet van de koepari, die in het oerwoud veel voorkomt, kan vaak koorts verwekken. Ze vormen voor de oerwouddieren een geduchte plaag. Vele grotere bosdieren, zoals b.v. het hert, de tapir, de reuzemiereneter, het bosvarken, zitten vol met deze teken. Ze zuigen zich vol bloed, waarbij ze zich echt niet om de bloedgroep van hun slachtoffer bekommeren en daarbij nemen ze vaak meer dan tien maal in om vang toe.

Ze zien er, volgezogen, uit als grote erwten. Niet alleen warmbloedige dieren worden als gastheer gekozen. Ook koudbloedige als b.v. de schildpad en zelfs slangen moeten het ontgelden. In de droge tijd is water in het oerwoud schaars. Vele boskreken lopen helemaal droog en alleen op diepe plaatsen in de kreekbedding staat

[p. 22]

soms nog een poel vuil water. Deze poelen vormen dan de drinken baadplaatsen voor de dieren in het oerwoud. Daar liggen 's nachts de tapirs, bosvarkens e.a. in het water om zich van die lastige koepari's te bevrijden, want deze zijn afkerig van water en zoeken dan een goed heenkomen naar de kant. Het spreekt dus wel vanzelf, dat de oever van zo'n poel een vergaarplaats vormt van koepari's.

Zeeschildpad

Ik zat eens op een omgevallen boomstam aan de rand van zo'n poel, naar de vele verschillende diersporen te kijken, toen ik plotseling bemerkte, dat ik letterlijk bestormd werd door een legioen koepari's, die aan alle kanten tegen me op kropen....

Om nog even bij bloedzuigende dieren te blijven, zullen we tegelijk eens de gevreesde bloedzuigende vleermuis bekijken.

Voor de mens behoeft de bloedzuigende vleermuis helemaal geen gevaar te betekenen, al heb ik vaak genoeg meegemaakt, dat enkele van mijn bosarbeiders door deze dieren aardig waren toegetakeld, enkel omdat ze niet de nodige voorzorgsmaatregelen hadden getroffen. Slaap je in het oerwoud zonder klamboe, zo'n muskietennet, dan loop je inderdaad de kans dat in de nacht een of meerdere van die geruisloze vliegers zich aan je hangmat vasthaken om wat van je bloed af te tappen.

Het eigenaardige is, dat je er op het moment niets van bemerkt! Speciaal de oorranden en ook wel de teen- en vingertoppen moeten het dan ontgelden. Ze brengen geen grote verwondingen aan, maar meestal zijn lelijke ontstekingen er het gevolg van. Ook buiten het bos, zoals de koeien, de paarden of de karbouwen in de wei, moeten het vaak ontgelden.

De volgende dag is dan een bepaalde vlieg er als de kippen bij om zijn eieren in de wond, dus onder de huid van het slachtoffer te deponeren en binnen enkele dagen al beginnen de larven van deze vlieg hun verwoestende arbeid en vreten lelijke diepe gaten in het lichaam van de gastheer.

In het oerwoud, maar ook in de omgeving van de stad, zie je altijd 's nachts in de vertrekken waar de mensen slapen, een oliepitje branden. Dat schrikt namelijk de bloedzuigende vleermuizen af. Er zijn in Suriname nog steeds vele mensen, te velen, die zonder klamboe slapen.

In Suriname heerst er wat deze vleermuis betreft nog altijd een heel oud bijgeloof, hoewel bijgeloof in het algemeen tegenwoordig snel afneemt. In de bloedzuigende vleesmuis zag men, speciaal vroeger dus, een z.g. azéman. Azé is een Afrikaans woord en betekent hekserij. De azéman stelde men zich voor als een vampier, die in de nacht rond vliegt. Het bijgeloof nu wil, dat deze vampier een dode mens is, die zijn graf heeft verlaten om de slapende mensen bloed af te zuigen. Men zegt, dat de

[p. 23]

azéman zich, vóór hij uitvliegt, van zijn huid ontdoet en deze ergens verbergt. Als je nu die huid kan vinden en haar aan de binnenkant met peper insmeert, kan de azéman haar niet meer aantrekken en zo kan deze dan gevangen worden. Overigens heeft niemand ooit een azéman gevangen!.... maar laat ik van deze bloedige taferelen afstappen en het eens over een ander, vriendelijker dier hebben, de eetbare zeeschildpad, al is dat dan geen wonderlijk dier uit het oerwoud. In het negerengels heet het de Krapè.

Landschildpad

Dit dier is zowel om zijn vlees als zijn eieren erg gewild. Tweehonderd jaar geleden kwamen deze dieren zó veelvuldig in de West-Indische wateren voor, dat de toenmalige gouverneur van Curaçao (in 1737) een verordening moest uitvaardigen, waarbij het slachten van deze schildpadden op straat verboden werd.

De wijfjes leggen hun eieren aan wal. Boven de vloedlijn graven ze kuilen in het zand, waarin ze dan vaak meer dan honderd eieren deponeren. Ze maken daarna de kuil weer dicht en door zich met hun korte poten enkele malen op te richten en weer neer te laten vallen, stampen ze het zand weer aan. Daarna gaan ze terug naar zee, maar.... hun zware lichamen laten natuurlijk een duidelijk spoor in het zand achter. De eierzoekers volgen die sporen en graven de eieren weer op. Gedurende de tijd, dat ze op het droge zijn kunnen ze gemakkelijk gevangen worden door ze eenvoudig op hun rug te leggen. Ze kunnen zich namelijk niet terug draaien. Op deze wijze heeft de mens een enorme slachting onder deze reuze schildpadden, die wel twee meter kunnen worden, aangericht. Ze komen nu lang zo veelvuldig niet meer voor, hoewel.... een zeeschildpad van respectabele afmetingen op de markt van Paramaribo zeker geen zeldzaamheid is.

Landschildpadden vind je in de Surinaamse oerwouden overal, vooral op de hogere gronden en in de zanderige droge savanna's, waar ze zich voeden met allerlei bessen en planten. Ze hebben allen een sterk gekromd geel-bruin schild. In het oerwoud vormen ze een belangrijk onderdeel op het dagelijks menu van de boslandbewoner. Sommigen worden bijna een halve meter lang.

Dan zijn er verder nog de moerasschildpadden, waarvan het schild zich, in tegenstelling tot de landschildpad, aan de onderkant naar buiten ombuigt. Een kleine soort moerasschildpad is opmerkelijk omdat hij zijn kop, niet zoals andere schildpadden naar binnen trekt, maar opzij weg buigt. Deze soort is echter nogal boosaardig en bijtlustig. Ze voeden zich met vis en andere waterdieren. In de Surinaamse bovenrivieren komen geen schildpadden voor.

Zo kwamen we dan ditmaal van de jeukende grasluizen, via bloedzuigende vleermuizen op bijtlustige moerasschildpadden, maar één ding hebben allen gemeen, het zijn allemaal wonderlijke dieren uit het Surinaamse oerwoud.

17-9-'58