Suriname. Merkwaardige dieren

[p. 17]

IV Merkwaardige dieren uit Suriname's oerwoud

Onder de wonderlijke dieren uit het Surinaamse oerwoud zou ik ook het watervarken willen noemen.

Dat is het allergrootste knaagdier ter wereld. Niet dat het dier zulke geweldige afmetingen heeft, zeker niet, maar daarover later. De Surinaamse naam voor watervarken is Kapoea, terwijl de officiële naam luidt Capybara.

Ik zou het dier het beste kunnen typeren als een uitzonderlijk grote marmot. Kenmerkend zijn de plompe kop met de platte snoet, het zware lichaam, de kleine oogjes en de korte poten. De voor- en achterpoten hebben hoefnagels, waartussen kleine zwemvliezen. De kleur is egaal geel-bruin, terwijl de haren stijf en vrij lang zijn.

Als je het dier op het land ziet rond scharrelen, zou je het zeker nooit voor een waterdier houden. Ze worden niet groter dan een 60 cm hoog, en plm. 1 meter lang.

Overdag verblijft de Kapoea in het water en als het moet kan hij zich heel lang onder water schuil houden. Als regel leven ze in groepen van een twintigtal gezellig bijeen. 's Nachts gaan ze de wal op en daar voeden ze zich met gras en waterplanten. Vooral het Surinaamse Paragras is voor hen een lekkernij.

In gevangenschap, en vooral wanneer men ze jong krijgt, worden het erg aardige en vriendelijke huisdieren.

Als enig geluid hinnikt de Kapoea soms zacht. Persoonlijk vind ik het dier één van de vriendelijkste dieren uit het Surinaamse oerwoud. Om ze te vinden moet je wel ver de rivieren opgaan, want in de nabijheid van de stad houden ze zich niet op. Omdat ze zich overdag in het water schuil houden zijn ze bovendien heel moeilijk te vinden.

Bosvarken (Pakira of pingo)

Capybara (Kapoea)

Menig bosland-reiziger heeft er nóóit een gezien in het wild. Diep in het oer-

[p. 18]

woud vind je ze menigmaal in de Indianendorpen en ook wel in de bosnegerdorpen, waar ze de Kapoea als huisdier houden. Overigens tref je daar de meest onverwachte dieren als vriend van de bosmens. Wat zouden jullie bij voorbeeld zeggen van een Tapir als huisdier, een bosvarken, boshaas of boskonijn, nog niet gesproken van talrijke vogelsoorten, die men daar tam aantreft. Het spreekt vanzelf dat de apen hierbij ook rijk vertegenwoordigd zijn.

Boskonijn (Agouti)

Boshaas (Pacca)

Jullie vragen je misschien af hoe die bosmensen met hun toch vaak primitieve middelen aan die dieren komen? Wel, het gebeurt nog al eens dat tijdens de jacht (men jaagt nu eenmaal om te eten) de moeder van een jonge viervoeter wordt neergeschoten. Het vaak hulpeloze jong wordt dan met veel zorg groot gebracht en ziedaar, het dorp heeft er weer een inwoner bij. Tijdens de houtkap komen vaak, mèt de woudreuzen, vogelnesten naar beneden. Wanneer zich daar jonge vogels in bevinden gaan die ook mee naar huis. Het is bij voorbeeld aardig om te zien hoe een vrouw een nog naakte jonge Ara (dat is zo'n reuze langstaart papegaai) groot brengt. Ze kauwt het voedsel eerst zelf, waarna ze het in de vogelbek brengt.

Ik noemde zoöven de boshazen en boskonijnen. Nu moeten jullie niet denken dat ik hier doel op de langorige springers die we hier in Holland kennen. Ze lijken er zelfs niet op. Wat men in Suriname haas noemt is óók een heel groot knaagdier, hoewel beduidend kleiner dan de Kapoea. Het is een landdier en ook de Surinaamse haas heeft wat weg van een grote marmot. Hij wordt volwassen een centimeter of 25 hoog en 45 lang en is een uitstekend zwemmer, maar leeft in holen in de grond. Ze zijn bruin van kleur, ik zou haast zeggen chocoladekleur, ook weer heel korte poten, kleine oortjes en geen staart. Vooral de jonge dieren vertonen in de lengte over de buik enkele witte strepen. Net als bij jonge Tapirs, jonge herten en nog andere dieren, dienen zulke strepen als schutkleur gedurende de tijd dat ze nog niet snèl genoeg zijn.

Tapir

Zoals gezegd treffen we in boslanddorpen de haas, de ‘hei’ zoals hij in het negerengels heet, vaak als huisdier en alleseter. Overigens vind je ze ook wel in de stad. Ik kende in Paramaribo een oude Surinaamse vrouw, die iedere avond haar haas als een poes uitliet. Het zijn nl. nachtdieren. 's Morgens zat hij dan weer voor de deur te wachten om binnen gelaten te worden. Ook dit vriendelijke bosdier heeft het ongeluk zeer bij

[p. 19]

de jagers in trek te zijn. Een bekend gezegde in Suriname leert ons dat ‘wie ooit haas gegeten heeft, ook in Suriname sterven zal’. Het hol van de haas heeft altijd twee toegangen en hij laat zich daarom in zijn hol heel moeilijk vangen. In het oerwoud voedt deze haas zich met wortelen, vruchten en gras.

Ara

Ik noemde ook al het boskonijn. In Suriname Koni-koni geheten. De officiële naam luidt Agouti. Het verschilt van de haas allereerst in grootte. Het Surinaams konijn is een stuk kleiner. De kleur is roodbruin, en het achterste gedeelte van de rug is bij vele exemplaren oranje rood gekleurd. Het diertje staat vrij hoog op zijn ranke poten, die aan die van een hert doen denken.

De Koni-koni heeft een kleine spitse kop met grote ogen, terwijl hij een kort staartje heeft. Het dier heeft de naam van erg slim te zijn, en ‘koni’ is dan ook het negerengels voor slim. Evenals de haas, kunnen ze een eigenaardig geluid voortbrengen dat iets van trompetteren weg heeft. Het dier leeft in holle bomen en voedt zich, net als de haas, met wortelen, vruchten en groen.

Ik klaagde eens tegen een van mijn Indiaanse arbeiders in het oerwoud dat ik voor die avond geen vlees had. Ik had enkele uren vergeefs door het bos gezworven in de hoop iets te kunnen schieten. Het heette daar toch een Koni-koni rijke streek te zijn. De man vroeg mijn geweer te leen en verdween in het bos. Kort daarna keerde hij terug mèt een Koni-koni en een flinke haas over zijn schouder. Hoe hij 'm dat zo gauw gefixed had? Door middel van een opgevouwen blad bootste hij precies het geluid van deze dieren na. Hij lokte ze daarmee uit hun schuilplaatsen.

Jullie zien dus wel dat de Surinaamse hazen en konijnen weinig gemeen hebben met die welke we hier kennen. Spreken wij hier over de raaf, dan denken we daarbij aan een zwarte kraai-achtige vogel. In Suriname is de raaf de bekende ara-papegaai, die ik zojuist al noemde. De rode Ibis, welke veelvuldig langs de Surinaamse rivieren voorkomt, heet daar de Flamingo en zo zou ik nog wel even kunnen doorgaan.

Tot slot wil ik jullie nog even iets vertellen over een stadsbewoner, en wel een vogel die thans in Suriname grote bescherming geniet. De Aasgier.

Hoewel hij in verschillende sóórten voorkomt noemt men ze in Suriname allen ‘tiengie fowroe’, letterlijk vertaald de Stinkvogel. Het zijn wat afzichtelijke kaalkoppige grote vuilzwarte vogels, die in Paramaribo in grote getale leven in de omgeving van de gemeentelijke vuilnisbelt. Het is overigens met de bescherming van

[p. 20]

deze gieren vroeger wel eens anders gesteld geweest. In de dagen dat Paramaribo nog geen waterleiding had gebruikte men regenwater, dat van de daken werd opgevangen in vergaarbakken. Als je nu bedenkt dat in die dagen de hygiënische toestanden heel slecht waren, dan kùn je je voorstellen dat de stinkvogels over de gehele stad verspreid waren. Ze bevuilden de daken in ernstige mate, mèt het gevolg dat het opgevangen regenwater allesbehalve fris drinkwater was! Men maakte toen dus flink jacht op die aasgieren.

Rode Ibis (Sur.: Flamingo)

Sedert er waterleiding is en bovendien de stinkvogels zich niet meer zo over de stad verspreiden, is men de dieren gaan beschermen, omdat het eigenlijk núttige vogels zijn. Je zou ze onbezoldigde opruimers kunnen noemen. Wanneer een hond of kat op de weg wordt overreden, en dat gebeurt helaas nogal eens, is het geen ongewoon gezicht als we de stinkvogel met zijn gekromde snavel zijn opruimingswerk zien doen. Het doden van deze vogels is nu dan ook bij de wet verboden.

We kennen in Suriname ook nog de Koningsgier, of in het negerengels de ‘granman-tiengie fowroe’. Letterlijk vertaald de ‘opper-stinkvogel’. Overigens biedt deze hoge rang hem niet de minste voordelen. Ze moeten bij een kadaver even hard vechten als de rest om aan bod te komen! Een stinkvogel leeft niet alléén van krengen. Wanneer ze de kans krijgen om bij voorbeeld een kuiken te verschalken laten ze die niet glippen. En dat ze allesbehalve schuw zijn bewijst wel het feit dat ik een stinkvogel in vòlle vlucht een stuk vlees van een bord heb zien graaien, dat iemand in de hand hield.

Aasgier (Sur.: Stinkvogel)

Bij verschillende soorten is de kale kop versierd met rode of paarsachtige kleuren, wat deze grauwe dieren nog wat opfleurt. Ik heb ze echter in gevangenschap gehad en ik kan jullie verzekeren dat de stinkvogels hun naam alle eer aan doen!

23-7-'58