Suriname. Merkwaardige dieren

[p. 13]

III Merkwaardige dieren uit Suriname's oerwoud

We weten allemaal dat de kaaiman veel op een krokodil gelijkt, maar wat zijn eigenlijk de verschillen?

Er zijn er vele, zo is het aantal tanden in onder- en bovenkaak verschillend, terwijl bij de kaaiman, wanneer de bek gesloten is, de tanden van de benedenkaak binnen de rand van de brede bovenkaak vallen. Bij een krokodil is dat nl. niet het geval. Een volwassen kaaiman is ook een stuk kleiner dan de krokodil. Twee meter zestig is voor een kaaiman een respectabele afmeting. Overigens komen er in Suriname geen krokodillen voor, kaaimannen echter zoveel te meer! In de Nanni-zwamp bv. achter Nickerie, krioelt het van die dieren. Ze zijn bruin, groenachtig gekleurd met donkere vlekken en een geel-witte buik.

Voor de mens zijn ze niet gevaarlijk, tenminste, als je er niet op trapt. Ik zeg dat zo, omdat het in Suriname meer dan eens is voorgekomen, dat iemand bij het doorwaden van een moeras op een kaaiman trapte. In dat geval heeft de onfortuinlijke natuurlijk een lelijke beet te pakken.

De kaaimannen voeden zich met kleine zoogdieren, vissen en ook weekdieren. In de maag van de kaaiman trof ik nl. vaak een groot aantal slakkenhuizen aan.

Ze leggen hun eieren, een stuk of twintig, die er uit zien als pingpong ballen, in een kuiltje in het oeverzand of in de bosrand, en bedekken die dan met dorre bladeren. De zonnewarmte moet verder de rest doen. De Indianen maken soms jacht op de dieren, omdat zij het vlees van de kaaiman eten, en ik moet zeggen: het smaakt niet slecht, al geven de klieren dicht bij de staart het vlees een lichte muskussmaak.

De Sapakara, dat hagedisachtige kwaadaardige dier, waar ik al eens eerder over vertelde, is een geducht rover van kaaimaneieren, maar wat dat betreft zijn er meerdere kapers op de kust, tot zelfs de miereneters en gordeldieren toe. Maar ook nadat het kaaimannetje uit het ei gekropen is, heeft het nog verschillende vijanden. Verschillende roofvogels pikken graag de hulpeloze kaaimannetjes op, maar de minder hulpeloze exemplaren hebben óók hun vijand. Wat is nl. het geval?

Landen als Columbia, Venezuela en Brazilië zijn de grootste leveranciers van kaaimanvellen, groot en klein, die te Havana op Cuba tot damestassen, schoenen en ander leerwerk verwerkt worden. Ook in Suriname heeft men getracht aan deze handel deel te nemen en vaak ben ik mee geweest op zo'n nachtelijke kaaimannenjacht, want deze dieren worden alleen 's nachts geschoten of gevangen. De dieren drijven met alleen hun ogen en neusgaten boven water. Overdag valt dat niet op,

[p. 14]

maar in het donker behoef je maar met je zaklantaarn over het wateroppervlak te schijnen en je ziet direct alle kaaimannen die zich aan het oppervlak bevinden. Hun ogen weerkaatsen het licht als twee rood gloeiende kooltjes en de geoefende jager ziet onmiddellijk aan de onderlinge afstand van die ogen of hij het met een klein dan wel met een groot exemplaar te doen heeft.

Kaaiman

Boven water gehaald maken jonge kaaimannetjes een eigenaardig neusgeluid en dan is het wel even oppassen voor de soms onverwachts te hulp snellende grote exemplaren, die echter meestal hun komst met veel gebrul en geplons aankondigen De jagers kunnen dat geluid gemakkelijk nabootsen en daarmee lokken ze de dieren naar zich toe.

Gelukkig bleek de kaaimannenvellenhandel voor Suriname niet lonend en de geregelde jachten behoren nu dan ook tot het verleden, hoewel.... de landbouwers rond Paramaribo zagen de kaaimanjagers graag komen. De kaaimannen doen zich nl. geregeld te goed aan de eenden in de sloten en vooral ook de vis in de visgaten. Wat visgaten zijn?

Wel, in de maanden september, oktober en november is het meestal erg droog in Suriname. Buiten de stad hebben de landbouwers op hun grond hier en daar grote diepe gaten gegraven, waarin ook in de droogste tijd nog water blijft staan. In deze gaten verzamelt zich natuurlijk in de droge tijd veel vis en je kunt er dan voor f 1,- een hele dag hengelen! Maar ook de kaaimannen doen aan die visvangst mee en het is dáárom dat de jagers er zo welkom zijn.

Ik noemde terloops al het gordeldier, of de kapassi, zoals het in Suriname heet. Deze grappige en wonderlijke dieren dragen een benig huidpantser, dat als een beschermende gordel rond het lichaam ligt, vandaar de naam van het dier. De

[p. 15]

kapassi is praktisch niet behaard en ook de lange staart is voorzien van gepantserde ringen. Het dier wordt ook wel schildvarken genoemd. Het heeft nl. een platte, zij het kleine varkenssnoet, waarmee het in de aarde wroet. Het leeft in zelfgemaakte holen en het voedt zich hoofdzakelijk met insecten en termieten. Zoals gezegd vergrijpen ze zich ook graag aan de kaaimaneieren, wanneer ze daar de kans toe krijgen. Ook op de kop en neus is het dier gepantserd, want het kan de kop met grote opstaande oren niet geheel onder het beschermende schild trekken.

Kapassi (gordeldier)

Graven doen ze zeer snel en ik heb ervaren dat ze zich even snel kunnen ingraven als een achtervolger ze uit kan graven. Wie die achtervolger is? .... De mens. De kapassi heeft nl. het ongeluk dat zijn vlees voor vele mensen een lekkernij betekent. Het verhaal doet ook de ronde dat het gordeldier zijn hol deelt met de vergiftige en daarom zeer gevaarlijke makka-slang. Dat het ogenschijnlijk trage dier met zijn korte pootjes tot krachtprestaties in staat is, blijkt wel uit het feit dat ik het, met behulp van zijn krachtige staart, over een bijna één meter hoog muurtje heb zien springen.

Het gordeldier is in het oerwoud geen zeldzame verschijning. Hoewel het nachtdieren zijn, zie je ze in de vroege morgen of tegen het vallen van de avond nog al eens tussen de dorre bladeren op de bosgrond rondscharrelen. De dieren bereiken een lengte van ongeveer 90 cm, inclusief de staart, die ongeveer even lang is als de rest van het lichaam.

Een wat langer dier is de Anaconda slang, de grootste slang van Zuid-Amerika. In Suriname wordt deze reuze wurgslang de Aboma genoemd, en daarbij wordt dan nog onderscheid gemaakt tussen de ‘watra aboma’ en de ‘dreigron aboma’, of te wel de wateraboma en de droge grondaboma, hoewel de watra aboma zich ook uitstekend thuis voelt op het land. Ze kunnen een lengte van wel 10 meter bereiken, en er bestaan reisverhalen uit Brazilië en Bolivia, waar Anaconda's van wel twee maal die lengte werden waargenomen. Als je dan bedenkt, dat zo'n groot dier een lichaamsomvang heeft van 60 cm of meer, dan kun je je voorstellen, dat de woudloper een paadje om gaat als hij zo iets op zijn weg tegenkomt! Nu moeten jullie ook weer niet denken dat omgekeerd de Aboma de woudloper direct zou aanvallen. Integendeel, hij zou er op zijn beurt liever vandoor gaan.

Het vel van de Anaconda vertoont een mooi patroon van glimmende zwarte ballen op de rug, en wit-geel op de buik. Ze zijn niet giftig, maar ze doden hun prooi door die te kraken. Als regel vallen ze dus mensen niet aan. Er zijn trouwens

[p. 16]

haast geen dieren, die dat zo maar zonder meer wel doen, al zou ik voor de gevreesde piranja-vis in de Zuid-Amerikaanse rivieren een uitzondering willen maken, maar daarover een volgende keer eens.

Een bijzonderheid van de Anaconda-slang is, dat de jongen levend gebaard worden, d.w.z. de eieren komen in het moeder-lichaam volledig tot ontwikkeling. Eens had ik, klaar voor export naar een Deense dierentuin, een Anaconda van ruim 5 meter in gevangenschap, achter gaas.... gewoon kippegaas. Een slang oefent nl. geen brute kracht uit om zijn gevangenis te verbreken. Je kunt grote slangen in een kartonnen doos verpakken!

Het reptiel was opvallend dik, zo'n centimeter of 50 in omvang. Op een morgen werd ik gewekt door het angstgeschreeuw van mijn buurvrouw. In haar tuin kroop nl. een groot aantal slangen rond, ieder van ongeveer 60 cm lengte. Alle vertoonden de opvallende rugtekening van de Aboma, dus er was geen twijfel mogelijk. Achter het gras lag moeder-Aboma me dromerig, maar wel sterk vermagerd, aan te staren, terwijl haar kroost door het gaas was gekropen om buurvrouw de stuipen op het lijf te jagen.

Wisten jullie dat het vet van deze slang in Suriname nog veel gebruikt wordt tegen rheumatiek? Het zg. Abomavet is op de markt verkrijgbaar. Zo bestaan er vele inlandse geneesmiddelen, die aan het dierenrijk zijn ontleend, maar die in de loop van de járen in ongebruik zijn geraakt. Tegen kinkhoest bv. dronk men stroop, waarin kakkerlakken gekookt werden. Fijn-gemalen hertehoorn was een middel tegen stuipen, ja, en wat zouden jullie denken van een probaat middel tegen stotteren: Gebruik het gedroogde strottehoofd van de brulaap als drinkbeker! Proost!

28-5-'58